Tíminn - 27.03.1996, Page 8

8
tf >fr ifrTf
^nlirH qTíl Tu
Mi&vikudagur 27. mars 1996
Vœndiskonur í Dresden: Mafíur fyrrverandi Sovétríkja eru fyrir löngu orbnar
áhrifamiklar í„undirheimunum" íÞýskalandi og miklu víbará Vesturlöndum.
Alla sögu Sovétríkj-
anna undu sér þar
tvö lokuö samfélög
hliö viö hliö: samfé-
lag kommúnista-
flokksins og mafíur,
samkvœmt nýútkom-
inni bók. Nú er aö-
eins þaö síöarnefnda
eftir
Víktorjerofejev, rúss-
neskur rithöfundur,
sagöi fyrir nokkru ab
Evrópumenn (í þrengri merk-
ingu þess orös) misskildu
Rússland, því aö þeir skoöuöu
gang mála þar stööugt út frá
eigin ákveönu viöhorfum
sem meö þeim heföu mótast
frá upplýsingatímanum, viö-
horfum um réttindi einstak-
lingsins, lýöræöi og stjórnun
lögum samkvæmt. Rússar,
sagöi Jerofejev, hafa aldrei
upplifaö neinn upplýsinga-
tíma og veröa aldrei evrópsk
þjóö.
Þetta kann ýmsum að þykja
bölsýni í meira lagi. í framhaldi
af því er eðlilegt að spurt sé sem
svo: Fyrst Rússar, svo nákomnir
sem þeir eru vesturlandamönn-
um um margt, þrátt fyrir allt,
eiga svo erfitt með aö mebtaka
vestræna andann, hvað þá um
aðrar menningarheildir sem
enn fjarlægari eru þeim anda?
Félagi glæpon
í fyrir skömmu útkominni
bók eftir Stephen Handelman,
sem lengi var fréttaritari kanad-
íska blaðsins Toronto Star er-
lendis, þykir kveða við svipaðan
tón og hjá Jerofejev. Titill bók-
arinnar er Comrade Criminal:
Russia's New Mafiya (Félagi
glæpamaður: Hin nýja mafíja
Rússlands).
Þar stendur m.a.: „Vestur-
landamenn, sem fylgdust með
gangi mála eystra, trúbu því
ekki síður en rússneskir um-
bótamenn aö með lokum sov-
éska tímabilsins myndu sov-
ésku gildin falla utan af samfé-
laginu og þá koma í ljós kapítal-
ískt lýðræði. Það, að Sovétmenn
aflögðu kommúnismann, var
tekib sem sönnun þess að „þeir"
væru alveg eins og „við". ... En
þeir sem tóku við af sovétkerf-
inu ollu vonbrigðum. Þeir
reyndust vera skriffinnskuvalds-
menn eba glæpamenn — eða
hvorttveggja í senn."
Það sem Handelman hefur að
segja í áminnstri bók er í sem
stystu máli sagt þetta: Alla sögu
Sovétríkjanna var um að ræða
náib samstarf embættis- og
starfsmanna sovéska kommún-
istaflokksins annars vegar og
skipulagðra glæpamanna hins
vegar. Nú eru aðeins þeir síðar-
nefndu eftir.
Sú mynd, sem Handelman
bregður upp af hinu horfna sov-
éska samfélagi, er í stórum
dráttum á þessa leið: Það skipt-
ist í tvö lokuö samfélög, sem
þrifust og störfuðu hlib við hlið.
Annað þeirra var samfélag
kommúnistaflokksins, sem ríkti
í stjórnmálum og átti auð þjóð-
ar og ríkis. Hitt var Þjófaheim-
urinn, sem hafði sína eigin
„menningu" og heföir, var að-
skilinn frá samfélaginu að öðru
leyti, en stjórnaði svartamark-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
aðsbraski og allrahanda við-
skiptum af vafasama taginu,
sem áttu sér stað í samskeytum
alræöisbáknsins. Þesskonar fyr-
irkomulag var raunar þegar við
lýði á keisaratímanum. Nikulás
keisari 1. á eitt sinn, meöan
Krímstríöið var háð, aö hafa
sagt við tíu ára gamlan son
sinn: „Ég hygg að allir í Rúss-
landi séu þjófar nema við tveir."
Síamstvíburar
Lenín og Stalín, sjálfir gangst-
erar öðrum þræöi, dáöust að
hörku þeirri og sjálfsaga, sem
þeim virtist skipulagður glæpa-
Iýður ríkis þeirra sýna af sér.
Leiðtogar þessir voru meira að
segja ekki ósmeykir um ab ma-
fíuforingjar gætu orðið þeim
keppinautar um völdin. Sam-
kvæmt hugmyndafræbi komm-
únista var að vísu óhugsandi að
skipulögö glæpamennska gæti
þrifist í „sósíalísku" ríki. En
fljótlega virðist forysta flokks og
ríkis hafa komist ab þeirri niður-
stöbu að þunglamalegt miðstýr-
ingarkerfi þeirra gæti ekki geng-
iö lengi nema það umbæri ein-
hvern einkageira, og þar eö op-
inbera hugmyndafræðin
útilokabi hann, yrði að umbera
einhvern ólöglegan rekstur af
því tagi. Fyrir þessum samskipt-
um opinbera geira atvinnulífs-
ins og þess óopinbera greiddi að
embættis- og starfsmenn ríkis-
flokksins sáu fljótt aö þau buöu
þeim upp á tækifæri til ab auðga
sjálfa sig, en mafíuforingjarnir
voru ósparir á greiðslur til þeirra
ab launum fyrir veitta fyrir-
greiðslu.
Þessi tvö lokuöu samfélög
urðu smám saman að einskonar
síamstvíburum, tengdum sam-
an af sameiginlegum hagsmun-
um sem þróubust með sam-
skiptum á bak vib lög og rétt.
Með öbrum orðum sagt, skrifar
Paul Levine í danska blaðið We-
ekendavisen í grein um bók
Handelmans, var sovéski
kommúnistaflokkurinn frá upp-
hafi Sovétríkjanna meðsekur
um afbrot og glæpi (í orðanna
venjulegasta skilningi).
Endaskipti höfb á
Marx
Með harðstjórn sinni hélt Sta-
lín Þjófaheiminum og sam-
skiptum hans og samfélags rík-
isflokksins í skefjum, en með
mildari stjórn Krúsjovs og vax-
andi spillingu á stjórnarárum
Bresjnévs urðu tengsl þessara
tveggja samfélaga sterkari og
víðtækari. Og með upplausn
Sovétríkjanna, heldur Handel-
man fram, yfirtók Þjófaheimur-
inn samfélag kommúnista-
flokksins. Embættis- og starfs-
menn flokksins höfðu enda-
skipti á Marx í félagi viö
mafíuforingjana og einka-
væddu gríöarmiklar eignir ríkis-
ins á þann hátt, að hvorir-
tveggju auöguðust stórum. Út-
lendingur einn, sem þekkir til
þar eystra, segir: „Það eru aðeins
tvennskonar menn með pen-
inga í Rússlandi: fyrrverandi
embættismenn kommúnista og
þeir sem mútuðu þeim."
Handelman: Rússland má sín
að vísu minna í heimsmálum
en lengi var, en í skipulagðri
glæpamennsku, sem virðist
vera að þróast til þess ab verða
alþjóðlegt net, eru mafíur fyrr-
verandi Sovétríkja meðal öflug-
ustu aðila.
Handelman virðist telja, ab
hliðstætt því að Rússaveldi var
áöur höfuðríki kommúnismans,
hreyfingar sem a.m.k. í orbi
kveðnu sóttist eftir heimsyfir-
ráðum, séu nú horfur á því að
það verði höfuðríki alþjóðlega
skipulagðrar glæpamennsku,
sem hætta sé á að lagt geti und-
ir sig heiminn. „Við höfum
nokkuð sem flest önnur lönd í
heimi ekki hafa," sagbi Aslamb-
ek Aslakhanov, formabur dóms-
málanefndar rússneska þings-
ins. „Hjónabandssáttmála emb-
ættismanna og opinberra starfs-
manna annars vegar og
forhertustu glæpamanna hins
vegar." Með hliðsjón af því, að
vestræni andinn með upplýs-
ingatímann að baki hefur aö lík-
indum ekki komist nándar
nærri eins mikið inn í hugarfar
annarra heimshluta og mörgum
vesturlandamönnum virðist
vera tamt að ímynda sér, er ekki
víst að hér sé um að ræða meb
öllu ótímabæra hrakspá.