Tíminn - 30.03.1996, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 30. mars 1996
ðííinimi
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmi&ja hf.
Mána&aráskrift 1550 kr. m/vsk. Verö ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Mi&stöb
velfer&arkerfisins
Þann 1. apríl 1936 gengu í gildi ný lög um al-
mannatryggingar á íslandi. Þessara tímamóta er
minnst nú á sextíu ára afmæli Tryggingastofnunar
ríkisins, sem er miöstöö almannatrygginga í land-
inu.
Gildistaka laga um almannatryggingar voru
merkileg tímamót og stærsta skref, sem tekið hefur
verið í átt til þess sem kallað hefur verið velferðar-
þjóðfélag. Sú hugsjón, sem liggur að baki, er sú að
það sé skylda hvers siðmenntaðs þjóðfélags að
mynda öryggisnet um fólkið og kasta þeim ekki út á
gaddinn sem standa höllum fæti eða verða fyrir
áföllum í lífinu. Sömuleiðis að það tilheyri frum-
skyldu þjóðfélagsins að sjá öldruðum fyrir tekju-
tryggingu-
Almannatryggingarnar kosta mikla fjármuni í nú-
tíma samfélagi. í almannatryggingar og sjúkra-
tryggingar er varið allt að 30 milljörðum króna á
ári, eða um það bil einum fjórða af fjárlögum ís-
lenska ríkisins. Það gefur því augaleið að Trygginga-
stofnun ríkisins er risavaxið fyrirtæki, mælt á mæli-
kvarða þeirra fjármuna sem þar renna í gegn. Það
skiptir því miklu máli að starf hennar sé markvisst.
Þarna er um að ræða miðstöð velferðarkerfisins í
landinu. Það er hlutverk Tryggingastofnunar að
þjóna fólkinu og upplýsa það um sinn rétt.
Hins vegar er tryggingastarfsemi flókin í eðli sínu
og það ber nauðsyn til þess að efla rannsóknir á
þessu sviði, þannig að fjármunir nýtist sem best.
Almannatryggingar þóttu ekki sjálfsagður hlutur
á sínum tíma, en pólitískar deilur um þær hafa
hljóðnað í seinni tíð og snúast nú miklu fremur um
þaö hve langt skuli ganga og í hve miklum mæli á
að taka tillit til aðstöðu fólks á öðrum sviðum við
ákvörðun tryggingabóta. Bótaþegum hefur fjölgað
mjög mikið og í tryggingakerfið er afar mikil inn-
byggð aukning af þessum sökum. Aðstæður hafa
sem betur fer breyst afar mikið á sextíu árum og fólk
hefur fleiri úrræði en áður. Lífeyrissjóðum hefur
vaxið ásmegin á þessum tíma, og þótt ýmsir þeirra
standi ekki nógu traustum fótum fjárhagslega,
njóta lífeyrisþegar þar mikilvægra réttinda.
Það hlutverk almannatryggingakerfisins ab vera
öryggisnet fyrir fólkið hefur ekki breyst. í nútíma
samfélagi hlýtur það að vera ófrávíkjanleg krafa að
allir geti notið heilbrigðisþjónustu og framfærslu,
þótt þeir hafi með einhverjum hætti orðið undir í
samfélaginu eða hafi lág laun. Hitt er svo annab
mál hvort þessi réttindi eiga að ganga óskert til allra
þjóðfélagsþegna án tillits til aðstöðu þeirra að öðru
leyti, efnahags eða sambærilegra réttinda hjá öðr-
um stofnunum samfélagsins. Sú umræða er uppi og
verður svo á næstunni.
Birgir Gubmundsson:
• /
Þjob lönguvitleysunnar
Nýjasta tískuorðiö í þjóömála-
umræöunni er „langavitleysa".
Oröiö er boriö fram meö
þreytulegum, jafnvel hálf
hneyksluöum tóni og notað
um þau þjóömál sem af ein-
hverjum ástæöum dragast á
langinn og eru dögum og jafn-
vel vikum saman í kastljósi
frétta og fjölmiöla. Mjög vin-
sælt er aö nota oröiö þegar vís-
aö er til Langholtskirkjudeil-
unnar, enda ákveöinn sam-
nefnari fólginn í forskeytinu
„lang-" í báöum tilfellum. Vel
er hugsanlegt aö þessi orðnotk-
un hafi einmitt oröið til með
Langholtsdeilunni. En nú eru
menn farnir að nota þetta um
allt mögulegt. Biskupsmálið er
að sjálfsögöu langavitleysa,
Leikfélagsmáliö er langavit-
leysa, sameining jafnaðar-
manna er langavitleysa, réttindamál opinberra
starfsmanna er langavitleysa og frumvarp um
stéttarfélög er líka mikil langavitleysa.
Allir, sem telja sig menn meö mönnum, eru
leiðir á þessari lönguvitleysu allri og vilja aö
fjölmiölarnir fjalli um eitthvaö „áhugavert og
uppbyggjandi", jafnvel eitthvaö „menningar-
legt og fraeðandi". Þeir eru þó færri sem viður-
kenna aö dægurþras lönguvitleysunnar hafi yf-
irleitt í upphafi verið bæöi áhugavert og upp-
byggjandi.
Óþol og spennufíkn
Eflaust er þaö rétt, aö stundum er málum
haldið gangandi án þess að nokkuö sérstakt sé
aö gerast og fjölmiðlarnir eru þá einfaldlega að
teygja lopann til að búa sér til
eitthvert efni — því alltaf þarf ^_
jú aö fylla fréttatímana og síður
blaðanna, óháð því hvað er á
seyði. Hins vegar er þaö alls ekki
alltaf svo, þegar fólk byrjar aö '
hneykslast og láta sér leiðast
lönguvitleysurnar í þjóðfélag- ■ /
inu. Sannleikurinn er nefnilega LllTtclllS
sá að í vaxandi mæli er að þró- „ ' _
ast með þjóöinni óþol gagnvart ■ ðS
málum sem ekki ganga því
hraðar fyrir sig. Áreiti slíkra
mála á taugakerfi fólks er ein-
faldlega ekki nógu sterkt, þau eru ekki nógu
spennandi, ekki nógu fersk og ekki nógu óvænt
til aö menn hafi áhuga á að fylgjast meö þeim.
Sjónvarps- og vídeókynslóðirnar hafa tekið
völdin og kynslóðir, sem alist hafa upp viö
hraöa spennumyndanna, nenna ekki aö sitja
undir einhverjum hæggengum langlokum.
Þegar spenna dvín, vilja menn einfaldlega fá
eitthvaö nýtt í staðinn. Mála, sem dragast í
meira en tvær-þrjár vikur í þjóömálaumræð-
unni, bíða þau örlög að veröa leiðindi í huga
þjóðarsálarinnar.
Að vísu fer líftími þjóömála nokkuð eftir því
hvort þau eru flókin eöa einföld, þannig að
margbrotið mál getur gengiö nokkuö lengur en
einfalt án þess aö fá á sig stimpilinn langavit-
leysa — einfaldlega vegna þess aö í slíkum til-
fellum er hægt að finna sífellt nýja fleti og efn-
isatriði til að koma mönnum á óvart.
Langavitleysa í forsetaslag
Síðustu mánuöi hefur ein langavitleysan snú-
ist um vangaveltur um forsetaframboö. Þar hef-
ur vissulega gengið á ýmsu og skrautleg dans-
spor veriö stigin af varaorganistum og nudd-
skólastjórum þjóðmálaumræöunnar, auk þess
sem nánast annar hver maður á landinu hefur
verið oröaður við framboð. Þetta mál var þó aö
veröa gjörsamlega ónothæf langavitleysa, þegar
biskupsmáliö leysti þaö af hólmi og hleypti
nýju blóði í samtöl manna. Og nú er biskups-
máliö sjálft orðið aö lönguvitleysu, en forseta-
framboðsmálin aö komast á nýtt stig, stig eigin-
legrar forsetakosningabaráttu. Flestir þeir fram-
bjóðendur, sem raunhæft er að tala um sem al-
vöru frambjóðendur, hafa þegar komiö fram
eöa eru í þann veginn að koma fram. Þar með
hefst nokkuð löng kosningabarátta, sem til aö
byrja með mun fara nokkuð hægt af stað, en
standa fram á mitt sumar.
Forsetakosningarnar hafa því alla burði til að
verða ein af þessum lönguvitleysum — og þaö
veröur afskaplega erfitt fyrir frambjóðendur að
stilla upp einhverri kosningabaráttu eða koma
sjálfum sér á framfæri án þess að allir verði
orðnir hundleiðir á þeim.
Líklegasta stefnan hjá öllum frambjóðendum
er nefnilega sú að leita eftir samnefnara fyrir
sem allra breiðastan hóp hugsanlegra fylgis-
manna. í þeirri viðleitni geta þeir ekki Ieyft sér
að taka afstöðu til nokkurs skapaðs hlutar eða
vera með afgerandi bombur á nokkru sviði.
Slíkt gæti jú spillt fyrir gagnvart einhverjum
væntanlegum eða hugsanlegum stuðnings-
mönnum. Af sömu ástæðu eru yfirgnæfandi
líkiir á að frambjóðendurnir verði allir sem einn
svo yfirmáta kurteisir og siðfágaðir að þjóð
vorri — sem er alin upp við átök og flykkist til
að kaupa sér sjónvarpsáskrift til að geta fylgst
með útlendri boxkeppni í sjónvarpi um hánótt
— finnist kosningabaráttan
einfaldlega óheyrilega leiðin-
leg.
Enginn móðgaður
Málefni eru ekki aðalatriði í
forsetakosningunum, heldur
mennirnir eða konurnar sem
eru í framboði. Og þjóð, sem
finnst flest mál vera langavit-
leysa ef þau ganga ekki yfir
með hraði og flugeldasýning-
um, á mjög auðvelt með að verða leið á forseta-
frambjóðanda — sérstaklega ef hann hegðar sér
óaðfinnanlega og segir fátt eða ekkert sem
hreyfir við mönnum.
Það er einfaldlega alveg ný staða komin upp
varðandi það hvernig menn geta háð svona
kosningabaráttu. Því þó aðeins séu 16 ár frá því
Vigdís var kosin, var þjóðfélagsumgjörö kosn-
inganna allt önnur þá en nú. Munar þar mestu
um fjölmiðlabyltinguna sem orðið hefur í milli-
tíðinni. Kosningastjórar frambjóðendanna eru
því ekki í öfundsverðu hlutverki. Þeir standa
frammi fyrir því að koma sínum manni nægj-
anlega mikið á framfæri án þess að gera menn
yfir sig leiða á honum.
„Ælumörkin"
Auglýsingasérfræbingurinn Gunnar Steinn
Pálsson hjá Hvíta húsinu notaði einhverju
sinni í viðtali hér í Tímanum hið myndræna
hugtak „ælumörk fólks" um það, að á ákveðnu
stigi er fólk búib að fá nóg af tilteknum forseta-
frambjóðanda. Allt sem kemur frá honum um-
fram þessi „ælumörk" virkar illa á menn. Það
þarf ekki að vera nema einni auglýsingu of mik-
ið, einu viðtali of mikið, eba einni mynd of
mikið, svo einhverjir snúi við forsetaefninu
baki. Og málið veröur jafnvel enn erfiðara
vegna þess að „ælumörk" mismunandi fólks og
ólíkra hópa eru alls ekki alltaf þau sömu. Á hinn
bóginn geta menn ekki heldur leyft sér að
sleppa því að kynna sig.
Sú langavitleysa, sem nú er framundan í for-
setakosningunum, mun því að stærstum hluta
verða spurning um kosningabaráttu — jafnvel
meira en um eðliskosti og menntun frambjóð-
enda — og það hvernig mönnum gengur að
feta það einstigi að halda sér í umræðunni án
þess að gera nýjunga- og spennusjúka þjóð sína
Ieiða á sér og vera afskrifaður með tískuorðinu
nýja: langavitleysa. ■