Tíminn - 10.04.1996, Blaðsíða 10

Hjörtur E. Þórarinsson
10
Fæddur 24. febrúar 1920
Dáinn 1. apríl 1996
Það þurfti ekki að koma mér
á óvart þegar mér barst and-
látsfregn Hjartar á Tjörn,
vegna þess að ég vissi að hann
var þrotinn að kröftum eftir
langvarandi veikindi. Þó óm-
aði saknaðarstrengur í brjósti
mínu, því mér var ljóst að
góður vinur hafði kvatt og
lagt upp í ferð þaðan sem ekki
yrði aftur snúið. Þá ferð
myndum við að vísu öll fara
fyrr eða síðar.
Hann fæddist á Tjörn og ólst
þar upp í systkinahópi á stóru
heimili hjá foreldrum sínum,
Sigrúnu Sigurhjartardóttur og
Þórarni Kristjánssyni Eldjárn,
kennara og hreppstjóra. Á
Tjörn er ein af fjórum kirkjum
í Svarfaðardal og hefur verið
síðan snemma í kristni á ís-
landi, og prestssetur var þar til
1917. Kristján Eldjárn Þórar-
insson, föðurafi Hjartar, var
þar síðasti prestur. Hefur sama
ætt setið jörðina í 126 ár eða
síðan séra Hjörleifur Gutt-
ormsson, langafi Hjartar, tók
þar við embætti 1870. Sigrún,
móðir Hjartar, var dóttir Sig-
urhjartar Jóhannessonar,
bónda á Urðum, og Soffíu
Jónsdóttur, fyrri konu hans.
Tjarnarheimilið hefur lengi
verið menningarheimili, kyn-
slób fram af kynslóð, og svo er
enn. Þaðan hlaut Hjörtur
haldgott veganesti út í lífið frá
erfðum og uppeldi. Hann var
fjölgáfaður og námsmaður í
fremstu röð, jafnvígur á náms-
greinar í skóla. Þó held ég að
íslenska, islenskar bókmennt-
ir, erlend tungumál og nátt-
úrufræði hafi verið eftirlætis-
greinar hans.
Hann var náttúruunnandi
og náttúrubarn og elskur að
heimahögunum. Fljótlega eftir
stúdentspróf frá MA 1940 hélt
hann til Skotlands að læra bú-
vísindi við Edinborgarháskóla,
m.a. öðrum þræði til að vera
sem best undir það búinn að
taka við jörðinni á Tjörn eftir
foreldra sína. Hann varð bú-
fræðikandídat 1944 og srtéri
sér þá þegar að því að læra bú-
fjársæðingar hjá Englending-
um, sem um þær mundir voru
að þróa nýjar aðferðir í þeirri
grein. Hann varð ráðunautur
hjá Búnaðarfélagi íslands við
búfjársæðingar 1945 og stofn-
setti fyrstu hérlenda sæðinga-
stöð á Akureyri árið 1946 á
vegum Sambands nautgripa-
ræktarfélaga Eyjafjarðar. Vann
hann mikið brautryðjenda-
starf í tæknifrjóvgun búfjár á
íslandi. Ráðunautur SNE var
hann 1949-50 og stundakenn-
ari við gamla skólann sinn,
Menntaskólann á Akureyri,
1948-49.
Um þær mundir urðu kafla-
skil í lífi Hjartar, er hann flutti
aftur heim og tók við búskap á
Tjörn 1950. Hann var nú bú-
inn að finna sér að lífsföru-
naut glæsilega, góba og gáfaða
stúlku, Sigríði Margréti Haf-
stað Árnadóttur, bónda í Vík í
Skagafiröi, og k.h. Ingibjargar
t MINNING
Sigurðardóttur. Var mikib
jafnræði með þeim ungu
hjónunum.
Börn þeirra Sigríðar og
Hjartar eru átta: Arni, jarð-
fræðingur í Reykjavík; Þórar-
inn, búfræðingur, ketil- og
plötusmiður á Akureyri, cand.
mag., sagnfræðingur frá Ósló;
Ingibjörg, íþróttakennari,
bókasafnsfræðingur og leik-
ritaskáld í Reykjavík; Sigrún,
fóstra og sérkennari í Reykja-
vík; Steinunn, félagsfræðingur
í Reykjavík; Kristján Eldjárn,
búfræðingur, húsasmiður og
bóndi á Tjörn, og Hjörleifur,
búfræðingur, kennari í Svarf-
aðardal og ritstjóri Norður-
slóðar eftir föður sinn. Öll eiga
þau systkinin frá Tjörn maka
og afkomendur. Það er vænn
hópur þróttmikilla, hæfileika-
ríkra og vel menntaðra þegna
sem þau Tjarnarhjónin hafa
skilað þjóðfélaginu.
Hirti var sýnt um að kenna
börnum sínum að meta og
virða náttúruna, enda urbu
þau, mörg hver, vel að sér í
náttúrufræði undir hand-
leiðslu hans.
Það var eitt koldimmt kvöld
í september fyrir um 30 árum,
að við Hjörtur riðum fram
Skíðadal á leið í aðrar göngur í
Sveinsstaðaafrétt. Aðrir
gangnamenn voru komnir á
undan. Það var milt veður og
blækyrrt, himinninn hár og
stjörnubjartur hvelfdist yfir
fjallrisa Tröllaskagans. Klár-
arnir gengu fetið. Hjörtur rakti
fyrir mér stjörnumerkin á fest-
ingunni, og það var mikill lær-
dómur.
Það var árið 1962, milli
sauðburðar og sláttar, að við
Þuríður konan mín fórum í
Öskjuferð með Sigríði og Hirti
og fleirum úr Ferðafélagi
Svarfdæla. Askja hafði gosið
haustið áður og það rauk enn-
þá úr hrauninu. Náttúran lá
þarna sem nýfædd og um-
hverfið var orkuþrungið. Nú
var Hjörtur í essinu sínu. Við
snæddum nestið okkar í Þor-
steinsskála og svo hvarf hann
út. Eftir drjúglangan tíma kom
hann aftur og hafði þá verið
að skoða plöntur. Hann hafði
verið að „bótanisera", þ.e. að
nafngreina og skrá plönturnar
í næsta umhverfi skálans.
Þetta færði hann inn í gesta-
bók staðarins.
Hirti var leikandi létt um að
festa hugsanir sínar á blað á
ljósu máli. Það var einhvern
tíma upp úr 1970 að við vor-
um saman í kjörnefnd á Húsa-
bakka í Svarfaðardal með Jóni
Gíslasyni á Hofi. Hjörtur var
þá orðinn formaður Kaupfé-
lags Eyfirðinga og átti að
standa fyrir ráðstefnu nor-
rænna samvinnumanna á Ak-
ureyri daginn eftir og flytja
þar setningarræðuna. En
vegna búsanna hafði honum
enn ekki unnist tími til að
semja hana og neytti nú færis

þegar kjörsóknin strjálaðist til
að skrifa ræðu sína á „flyden-
de dansk" mili þess sem hátt-
virtir kjósendur komu til að
greiða atkvæði. Að loknum
kjörfundi buðu þau Sigríður
og Hjörtur kjörnefnd og fleira
fólki til sviðaveislu heima á
Tjörn.
Eftir Hjört liggur mikið ritað
mál, bæbi bókverk og tímarits-
og blaðagreinar. Hann stofn-
aði 1976 með Jóhanni An-
tonssyni og Óttari Proppé
mánaðarblað Svarfdæla,
„Norðurslóð", sem enn kemur
út og geymir samtíðarsögu
byggðarlagsins síðustu 20 ár.
Hjörtur var félagshyggju-
maður, sjálfstæbur í skoðun-
um og fróðleikssjór, snjall
vísnasmiður, manna hnyttn-
astur og skemmtilegastur í
samræðum og góður félagi.
Hann naut almannatrausts
og var falinn margur trúnaður
fyrir sveit sína og samfélag.
Óft voru þau störf tímafrek og
fjarvistasöm frá heimili og bú-
skap. Þá kom honum vel að
eiga samhenta fjölskyldu að
bakhjarli.
Líklega munu fáir hafa
þekkt betur af eigin raun há-
fjöllin, sem girða Svarfaðardal,
heldur en Hjörtur. Hann gekk
á mörg þeirra, oft í fylgd með
Sigríði konu sinni, börnum
sínum eða félögum úr Feröafé-
la§i Svarfdæla.
I stuttri minningargrein
verður margt að vera ósagt
sem vert hefði verið að geta af
langri ævi heiðursmanns, en
minningin lifir og vermir.
Ég og fjölskylda mín send-
um Sigríði og börnunum inni-
legar samúðarkveðjur og
þökkum margar ógleymanleg-
ar samverustundir um leið og
við treystum því að minning-
in um góðan dreng veiti hugg-
un og hlýju og nýja fótfestu í
lífinu.
Júlíus J. Daníelsson
Við fráfall Hjartar á Tjörn er
margs að minnast og mikið að
þakka.
Við samferðamenn hans,
sem unnum með honum, eig-
um honum margt að þakka
jafnt frá starfinu sem og fyrir
óvenju gefandi og ánægjuleg-
ar samverustundir utan þess
hvort sem var á skemmri
stundum á milli stríða á
skemmri sem lengri ferðalög-
um eba hátíðastundum vib
ýmis tilefni og þegar glaðst var
með glöðum.
Bændastétt landsins á hon-
um einnig mikið að þakka.
Hún má þakka fyrir brautryðj-
endastörf hans, er hann kom
ungur frá búvísindanámi í
Skotlandi til starfa hjá Búnað-
arfélagi íslands og síðan í
heimahéraði sínu hjá Naut-
gripasambandi Eyjafjarðar, en
hjá þeim lagði hann grunninn
að búfjársæðingum sem voru
upphaf nýrra tíma í búfjár-
rækt.
Hún má líka þakka fyrir að
hann hvarf að búskap heima á
Tjöru. Það var gott fordæmi,
sem í fáum orðum sagt varð til
að auka á reisn stéttarinnar og
auka speli vib íslenska bænda-
menningu.
Hún á honum og mikið að
þakka fyrir öll félagsmálastörf-
in, heima í sveitinni, fyrir hér-
aðið bæði að samvinnumálum
þar sem hann veitti um skeið
forystu stærsta og öflugasta
kaupfélagi landsins, Kaupfé-
lagi Eyfirðinga, og svo málefn-
um landbúnaðarins og
bændastéttarinnar, sem bún-
aðarþingsfulltrúa um skeið,
stjórnarmanns í Búnaðarfélagi
íslands í tuttugu ár og for-
manni í fjögur.
í störfum sínum í stjórn
Búnaðarfélags íslands og sem
formaður þess bar hann fyrir
brjósti velferð og reisn bænda-
stéttarinnar og var umhugað
um hag félagsins og að það
mætti gegna mikilvægu hlut-
verki sínu myndarlega. í
hverju máli beitti hann lipurð
og réttsýni og naut því m.a.
mikilla vinsælda allra starfs-
manna.
Þá voru störf hans ab nátt-
úruverndarmálum bæði heima
í sveit og héraði og á landsvísu
með setu í Náttúruverndar-
ráði, einmitt þegar það var að
eflast og mótast í takt við nýja
tíma, bændastéttinni þekk og
til sóma. Þar nýtist vel staðgóð
þekking hans sem bónda, sem
búfræðimanns, mikils nátt-
úruskoðara og -unnanda og
svo víðsýni hans og einstakir
umgengnishæfileikar.
Ég minnist þess vel hvernig
hann skilgreindi þátt bænda í
verndun lands og náttúru, og
þá ábyrgð sem á þeim hvíldi í
þeim efnum. Hann lagði ríka
áherslu á að þó að bændur
„ættu" mikinn hluta landsins,
bæri þeim að líta svo á að það
væri arfur þeirra, sem þeim
bæri að fara vel með, vernda
og græða til að skila betri til
eftirkomendanna. Því ættu
þeir að líta svo á fyrst og
fremst að þeir hefðu landið að
„láni" í stuttan tíma. Hann
vildi svo sannarlega að þeir
„landlausu" ættu þar sem
frjálsastan aðgang.
Um félagsmálastörf Hjartar
E. Þórarinssonar mætti fara
mjög mörgum orðum, þó að
það verði ekki gert hér.
Eitt er þó enn ótalið af því
sem hann veitti samtíðar-
mönnum sínum og þeir
óbornu munu reyndar einnig
njóta, en það eru ritstörf hans
og störf að blaðaútgáfu. Þar
vann hann og reyndar þau
hjónin bæði afreksverk, sem
vert er að halda á lofti.
Hjörtur var svo vel ritfær,
svo hugkvæmur og oft hnytt-
inn í vali orða að það sem
hann skrifaði mátti alltaf
þekkja. Málið var svo hreint
og svo óþvingað, að helst
mátti líkja við tæra fjallalæk-
ina sem hann þekkti svo vel
og kunni ab meta.
Eftir Hjört liggja nokkrar
bækur, þar á meðal Árbók
Ferðafélags íslands um Svarf-
aðardal, 1973, sem honum lét
að sjálfsögðu vel að skrifa, svo
skyggn sem hann var á landið,
landslag jafnt og það smáa í
Miðvikudagur 10. apríl 1996
náttúrunni, gróðri og dýralífi.
Hann skrifaði einnig sögu
Sparisjóðs Svarfdæla í 100 ár
og sögu sýslunefnda í Eyja-
fjarðarsýslu eftir að punktur
hafði verið settur aftan við
þeirra tilveru og hygg ég að
það hafi verið eitt af hans
mestu afreksverkum, því að þá
var heilsan það mikið farin að
bila að margir í hans sporum
hefðu þá lagt árar í bát.
Útgáfa þeirra Hjartar og Sig-
ríðar á Tjörn og þess fólks
skylds og óskylds sem með
þeim vann, á blaðinu Norður-
slóð er svo enn eitt afrekib.
Það blað hefur nú komið út
samfellt í tuttugu ár og á sér
örugglega engan líka, bæði
vegna þess hversu einstakt
það er að svo fámennt byggð-
arlag eigi sér slíkt „málgagn"
og svo þess hve menningar-
legtjDað er og hefur alltaf ver-
ið. I því m.a. finn ég þeim
orðum mínum hér að framan
stað, að Hjörtur og hans fólk
hafi verulega styrkt og aukið
við íslenska bændamenningu.
Enn má bæta því við hvað
Hjörtur var ágætur ljóöamað-
ur. Hann kunni ógrynnin öll
af ljóðum og unni þeim mjög.
Ljóðagetraunir hans eða þeirra
í Norðurslóð, sem margir
kannast við, bera þess m.a.
gott vitni og mættu fleiri
leggja stund á slíka samkvæm-
isleiki.
Og svo var maðurinn ágæt-
lega hagorður, fyndinn á efni
og orðaval í besta lagi, svo að
oft datt manni í hug að hann
mætti flíka því meira.
Fátt er okkur dauðlegum
mönnum mikilvægara en að
eignast góða ferðafélaga. Það
gildir jafnt í beinni og óbeinni
merkingu, og það voru þau
Hjörtur og Sigríður svo sann-
arlega. Við hjónin minnumst
þess frá ýmsum ferðum, utan
lands sem innan. Á fjöllum og
í byggðum landsins, í erindum
Náttúruverndarráðs þar sem
verið var að kynnast undrum
lands og náttúru í smáu sem
stóru — þá las Hjörtur með
okkur og þó einkum fyrir okk-
ur söguna og náttúrusöguna á
ógleymanlegan hátt.
Við hjónin áttum þess kost
að ferðast með þeim Tjarnar-
hjónum bæbi um Norðurlönd
og svo eina ferð alllanga suður
um Evrópu um allmargar
sögu- og menningarborgir, en
einnig um mið- og suðurevr-
ópskar sveitir, láglendar og í
Ölpunum. Hjörtur var fyrir
öllu jafn opinn, las fyrir okkur
og fræddi okkur með víðtækri
þekkingu á sögu og í málum.
Mest var þó áberandi að ekk-
ert mátti framhjá honum fara,
helst enginn kastali, safn eða
kirkja, hvab þá landslag, gróð-
ur eða náttúrusmíðar, svo
mikill var áhugi hans og fýsn
til að læra og þekkja — að
okkur sem þó vorum yngri
þótti stundum nóg um.
Hér verða menn að taka
hluta fyrir heild. Ég gæti skrif-
að niður óteljandi góbar
minningar um samstarfiö við
Hjört E. Þórarinsson og það
hvað það var gott að vinna
fyrir hann og undir hans
stjórn, hvað gott var ætíð með
honum að vera. Einnig gæti
ég farið mörgum orðum um
það hvað mikið honum var
gefið, en það er ef til vill ekki í
sjálfu sér tilgangur þessara fáu
minningarorða, heldur hitt að
votta einlægt þakklæti fyrir
kynnin.
Við hjónin sendum Sigríði,
börnunum þeirra og öllu
vandafólki hugheilar samúðar-
kveðjur nú þegar Hjörtur hef-
ur kvatt.
Jónas Jónsson
Aösendar greinar
sem birtast eiga í blaöinu þurfa að vera tölvusettar og
vistaöar á diskling sem texti, hvort sem er í DOS eöa
Macintosh umhvcrfi. Vclrit-
aöar eöa skrifaöar greinar
grc
geta þurft aö bíöa birtingar
vegna anna viö innslátt.
IM
rnm