Tíminn - 11.04.1996, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 11. apríl 1996
Blika á lofti: grunur um tengsl milli riöu í nautgripum og banvœns hrörnunarsjúkdóms, Creutzfeldt- jakobveikinnar.
Eboia-veiran (t.v.) og jaröarför einnar afþeim rúmlega 240 manneskjum, sem létust af völdum hennar. Sjúk-
dómur þessi kom upp og geisaöi í Saír.
Þekktur donskur
lœknir óttast aö
gerlar og sýklar, sem
stökkþróast og
veröa þar meö
óncemir fyrir lyfjum,
veröi manninum aö
grandi eöa bindi
a.m.k. enda á feril
hans sem voldug-
asta dýrs jaröarinn-
ar
yrir skömmu er komin
út í Danmörku bók und-
ir titlinum Lualaba, eft-
ir Preben Geertinger, fyrrver-
andi vararíkisréttarlækni.
Lualaba heitir fljót austan-
vert í Saír.
Sennilegt þykir að þaö hafi
verið á því svæði, sem maður-
inn var skapaður, ef svo mætti
segja. Þar má vera að einhver
tegund fmmskógaapa hafi
stökkþróast með þeim afleið-
ingum að þeir hafi um síðir
orðið nokkuð ólíkir öðrum öp-
um.
Stæðist mannkyniö
annan svarta-
dauða?
Sennilegt þykir einnig að á
regnskógasvæði þessu í Mið-
Afríku hafi HlV-veiran fyrst
komið til sögunnar, en hún
hefur síðan breiðst til milljóna
manna og gæti átt eftir að birt-
ast í nýrri og hættulegri mynd.
Og Geertinger, sem er í fremstu
röð í dönskum læknavísind-
um, telur að fleira álíka háska-
legt eða háskalegra geti komið
þaðan. Jafnvel eitthvað svo
háskalegt, að það þýddi enda-
lok mannsins eða a.m.k. sögu
hans sem voldugasta dýrs jarð-
ar.
Geertinger segist hafa hugs-
ab sér að vera bjartsýnn á fram-
tíð mannkynsins í áminnstri
bók, er hann hóf ab skrifa
hana. En þeim mun dýpra sem
hann sökkti sér í rannsóknir á
gerlum og sýklum í því sam-
hengi, þeim mun svartsýnni
varð hann. Ebola-veikin, sem
geisaði — einmitt í Saír — á s.l.
ári og jafnvel fregnir á þá leið
að tengsl kunni að vera á milli
riðu í nautgripum og Creutz-
feldt-Jakobveikinnar (sem leitt
hafa af sér svokallað „kúaæði" í
Bretlandi og á meginlandi Evr-
ópu) eru í hans augum nýjar
blikur á lofti í þessu sambandi.
í Lualaba neytir hann þekk-
ingar sinnar í læknisfræði,
efnafræbi og sagnfræbi og
kemst að þeirri niðurstöðu að
maburinn — einstæður meðal
lífvera jarðarinnar fyrir upp-
finningar, rannsóknir og ár-
angur á óteljandi svibum —
stefni sjálfum sér í bráðan voða
með þeim árangri. Og að þær
lífverur, sem líklega muni bera
efra skjöld af manninum, séu
þær minnstu af öllum: sýklar,
gerlar, veirur, sníkjuverur.
„Niðurstaða mín í sem stystu
máli sagt er, ab nútímamaður-
inn tæknivæddi sé í hættu
staddur. Og að endalok hans
geti gengið mjög, mjög fljótt
fyrir sig," sagbi Geertinger ný-
lega í viðtali við danska blaðið
Politiken.
Hann fer aftur í söguna og
nefnir til dæmis svartadauða,
sem á síðmiböldum felldi e.t.v.
um þriðjung íbúa Evrópu. Sú
plága, segir Geertinger, herjaði
Evrópu í hundraö ár, en hún
komst ekki hraðar áfram en
fótgangandi maður. Þarafleið-
andi hafði ónæmisvörn gegn
veikinni ráðrúm til að myndast
í Evrópumönnum, þannig að
um síðir lognaðist plága þessi
út af.
Kæmist hliðstæð plága á
kreik í dag, er ekki víst nema
hún útrýmdi mannkyninu.
Hún yrði komin út um allan
hnött á fáeinum dögum, held-
ur Geertinger áfram. Nú kom-
ast menn sömu vegalengdir á
hálfum degi og áður tók ár að
fara. Einangrað fólk er varla
lengur til. Daglega er fólk í
milljónatali á ferð milli borga,
landa, heimshluta.
Ef stökkþróun verð-
ur á HlV-veiru ...
Enn segir þessi danski dóms-
dagsspámaður: Maðurinn telur
sig vel varinn í stríðinu vib
smæstu verurnar vegna þess
hve vel hann er birgur af lyfj-
um. En hann hefur á móti sér
óflýjandi her, þar sem eru sýkl-
ar, gerlar, veirur o.s.frv. af öllu
mögulegu tagi. Og þetta fjölgar
sér ekki einungis ört, heldur
verða stöðugt á því — stundum
með nokkurra klukkutíma
millibili — breytingar með
stökkþróun. Þær mistakast oft-
ast nær og nýju afbrigðin, sem
verða til við þær, deyja út, en
kannski heppnast þær í þús-
undasta hvert skipti og ný af-
brigði, sem þannig komast á
kreik, reynast þá kannski hafa
nægilegt mótstöðuafl gegn
sýklavörnum mannsins. Og
þar með gæti verið kominn til
sögunnar bráðdrepandi smit-
sjúkdómur, sem breiddist ör-
skjótt út um heiminn og mað-
urinn hefði engin ráð gegn.
„í 15 ár hafa læknavísindin
reynt ab finna upp bóluefni
gegn alnæmi, en án árangurs,"
segir Geertinger í áðurnefndu
viðtali. „Og hvað haldið þið ab
gerðist ef stökkþróun yrbi á
HlV-veirunni, meb þeim af-
leiðingum að alnæmið yrði
álíka smitandi og kvef? Og nú
er aðeins til einn penisillín-
stofn, sem dugar. Fyrir hálfri
öld voru þeir nokkur hundruð.
Læknar og lyfjaiðnaðurinn
hafa pumpað svo miklu af
sýklalyfjum út á markaðinn ab
sýklarnir hafa tekið stökkbreyt-
ingum, með þeim afleiöingum
ab næstum allt penisillín vinn-
ur ekki á þeim."
Custer kallaöur til
vitnis
Læknir þessi segir grunn-
hugsunina í umræddri bók
sinni vera á þessa leið: Maður-
inn hefur farið út fyrir þær
eðlilegu takmarkanir, sem
náttúran setur. Við höfum haf-
ið okkur yfir eðlilega reglu
náttúrunnar. Laun þeirrar
syndar er dauðinn. Þetta felur í
sér hættu á því að dýrategund-
in maður deyi út.
Stríði mannsins vib sýklana
má líkja við orrustu bandaríska
hershöfðingjans Custers og
indíána við Little Big Horn
(1876), segir Geertinger. (Cust-
er, með tæplega 300 manna
riddaraliði, var þá umkringdur
af margföldu ofurefli indíána,
aðallega Súa, undir forystu
Crazy Horse og Sitting Bull.
Féll Custer þar með öllu libi
sínu, sem frægt er.) Meban
skotfærin entust mönnum
Custers, gátu þeir haldið ind-
íánunum frá sér. En svo þraut
skotfærin, og þá gengu indíán-
arnir af þeim dauðum. \
Gerlarnir og sýklarnir, held-
ur læknirinn áfram, sækja stöb-
ugt á og skeyta ekkert um ab
sóknin kostar þá lífib í millj-
arðatali. Þeir þurfa ekki að
skipuleggja, þurfa ekki fjárveit-
inga vib og ekki að byggja verk-
smiðjur. Og hvað skeður ef
maðurinn verður uppiskroppa
með skotfæri — þ.e. lyf sem
duga?
Geertinger fjallaði nýlega um
þessa bók sína á ráðstefnu á
vegum lyfjafyrirtækis, þar sem
samankomnir voru um 700
læknar. Fjörugar umræður
urðu út frá efni bókarinnar, en
engin andmæli komu fram.
Burtséð frá þessu hafa starfs-
bræbur Geertingers fátt sagt
um bók hans. Um þær móttök-
ur segir hann: „Vera kann að
menn líti á þetta sem algert
rugl, er ekki sé ómaksins vert
að svara. En hugsanlegt er líka
ab þeir telji ab í bókinni sé sýnt
fram á blákaldan veruleika. Og
þá sé ekki heldur ómaksins vert
að ræða efni hennar." Líklega á
þeim forsendum að við þeim
ógnum, sem í bókinni er fjallaö
um, sé hvort sem er ekkert
hægt að gera.