Tíminn - 12.04.1996, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 12. apríl 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi:- Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mánaöaráskrift 1700 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Bylting ekki á
dagskrá
Verkalýðshreyfingin hefur nú farið vítt og breitt um
landið í herferð sinni gegn frumvörpum ríkisstjórnar-
innar varðandi stéttarfélög og vinnudeilur og réttindi
og skyldur opinberra starfsmanna. Raunar hefur laun-
þegahreyfingin spyrt við þennan pakka hugmyndum
nefndar um breytingar á atvinnuleysistryggingum og
drögum að frumvarpi um lífeyrissjóð opinberra starfs-
manna, sem hvorugt eru mál sem ættu að vera þarna
með. Lífeyrismálið verður ekki lagt fram gegn vilja op-
inberra starfsmanna, fyrir því liggur yfirlýsing frá for-
sætisráðherra, og atvinnuleysistryggingamálið er ein-
ungis nefndarálit, hugmyndir, sem enn hefur enga af-
greiðslu eða meðhöndlun fengið hjá ráðherra eða í
ráðuneytinu.
Verkalýðshreyfingin heldur fast við þá aðalkröfu að
ríkisstjórnin dragi frumvörpin til baka, en ekki verður
annað séð en að hún ætli til vara að taka þátt í efnislegri
umfjöllun um frumvarpið. Það er skynsamleg afstaða.
Um tíma virtist sem ýmsir verkalýðsleiðtogar væru ekki
fullkomlega sáttir við að það er þjóðþingið sem setur
lög í landinu en ekki verkalýðsforustan. Því var það sér-
staklega ánægjulegt þegar Benedikt Davíðsson, forseti
ASÍ, lýsti því yfir í Tímanum í gær að ASÍ sé „ekki með
neinar hugmyndir um byltingu og viðurkenni að þing-
ið hafi völdin". Það er alþekkt að byltingar éta börnin
sín.
Það liggur fyrir eftir fundi forustumanna launþega-
samtakanna með talsmönnum ríkisstjórnarinnar að
frumvörpin tvö verða ekki dregin til baka, eins og
verkalýðshreyfingin hefur farið fram á. Hins vegar hef-
ur ríkisstjórnin boðið launþegasamtökunum upp á
miklar tilslakanir varðandi þau atriði sem þau sjálf hafa
sagt að væru heitust.
Þannig hefur félagsmálaráðherra margoft lýst því yf-
ir að ýmsir þeir þröskuldar, sem settir eru í frumvarpinu
um atkvæðagreiðslur af ýmsu tagi, væru sér ekki heilag-
ir. Sama gildi um vinnustaðafélögin. Hann lýsti því
jafnframt yfir á fundinum nú í fyrradag að hann væri
tilbúinn að breyta þeim ákvæðum frumvarpsins, sem
fjalla um sáttasemjara og miðlunartillögur. Ráðherrann
kveðst tilbúinn að láta 9. gr. gildandi laga um sáttastörf
í vinnudeilum standa orðrétta í nýja frumvarpinu,
þannig að menn búi við óbreytt ástand að þessu leyti.
Ríkisstjórnin er með öðrum orðum að gefa til kynna
mikinn sáttavilja í þessu máli og farvegur þeirra sátta
hlýtur að liggja gegnum félagsmálanefnd þingsins þar
sem frumvarpið er nú, en nefndin hefur einmitt óskað
eftir athugasemdum frá aðilum vinnumarkaðarins.
Verkalýðsforingjar hafa í áranna rás sýnt að þeir eru
raunsæir baráttumenn, og í þessu tilfelli liggur fyrir að
þeir munu geta haft mjög veruleg áhrif á það hvernig
þessi frumvörp munu líta út, þegar þau koma út úr fé-
lagsmálanefnd þingsins. Ekki verður öðru trúað en
þetta tækifæri verði nýtt til þess að ná fram lendingu
sem menn geta sæst á, enda hefur Benedikt sjálfur sagt
að þjóðfélagsbylting með tilheyrandi valdatöku sé ekki
á dagskrá. Slíkt væri enda glapræði.
Það hefur verið boðið upp í dans um reglur á vinnu-
markaði. Engin ástæða er til að ætla annað en að verka-
lýðshreyfingin, vinnuveitendur, ríkisstjórnin og Al-
þingi geti valsað saman inn í farsæla, byltingarlausa
framtíð í þessum efnum.
Endurvekjum söguöld
GARRI
Mikil voru afrek fornmanna og má
vart á milli sjá hvort þau voru meiri
á hinu andlega eða líkamlega sviði.
Kappar miklir stukku hæð sína í
fullum herklæðum og aðrir mundu
heilu lagabálkana frá orði til orðs og
gátu flutt þá hvar og hvenær sem
var. Enn aðrir dunduðu sér við
bókaskriftir og voru afrekin slík á
því sviði að íslenskir rithöfundar
hafa vart borið sitt barr síðan og
hafa þeir þó haft mörg hundruö ár
til að jafna sig.
Ungir drengir hafa um langan
aldur haldið minningu hinna
miklu hetja fortíðarinnar hátt á
lofti og barið drengilega hver á öðr-
um með prikum og spýtum undir
nöfnum Gunnars, Skarphéðins, Egils, Grettis, Gísla og
annarra fornmanna. Nú er þetta á fallanda fæti og bæði
drengir og stúlkur farin að berja ódrengilega hvert á
öðru með höndum og fótum undir torkennilegum
heitum úr heimi kvikmynda og tölvuleikja.
Það er því ástæða til að fara að hafa áhyggjur af áhuga
kynslóðanna, sem eru að vaxa úr grasi, á fornmönnun-
um okkar og hetjum fortíðar, þ.e.a.s. ef menn á annað
borð hafa áhuga á aö eftir þeim sé munað.
Hvað gerbu Gunnar og Njáll?
Þó gætu ákveðnar hugmyndir um kynhegðun ein-
stakra fornmanna einnig átt sinn þátt í að draga úr vilja
ungra drengja til að leika hlutverk þeirra. Hér á Garri
m.a. við hugmyndir um að Gunnar og Njáll hafi farið
út í skóg að gera saman það sem hefðbundnir nútíma
eiginmenn eiga bara að gera með konunni sinni. Hug-
mynd í þessa átt kom t.d. fram í pistli Hrafns Gunn-
laugssonar í útvarpi fyrir nokkru og er ekki laust við að
Garra finnist ákveðin skítalykt af málinu.
í tíð Sturlunga reis þjóðin hærra á flestum sviðum en
hún hefur nokkru sinni gert, a.m.k. fyrir seinna stríð.
Fólksfjöldi varð einna mestur á landinu á Sturlungaöld
og hefur líklega aðeins einu sinni orðið meiri í sögunni,
þ.e. núna. Menning og listir voru í hávegum hafðar og
aldrei hafa hraustir menn barist jafn rækilega og þá. Má
eiginlega segja að hálfgerðar lyddur hafi byggt landið
allt frá þeirri tíð.
Það er því full ástæða fyrir þjóðina að fara að athuga
sinn gang. Á íslandi var gullöld bókmennta og lista,
slagsmála og lýðræðis fyrir sjö til átta hundruð árum og
síðan ekki söguna meir. Það hlýtur að vera kominn tími
— til að gera eitthvað í þessu.
Reyndar er ekki örgrannt um að eitt-
___ hvað sé að snúast á betri og lífvænlegri
veg, a.m.k. ef marka má nýjustu fréttir
úr Borgarfirði, en samkvæmt þeim er kominn fornald-
arfiðringur í íbúa Reykholtsdals, sem að öðrum stöðum
ólöstuðum verður að teljast Mekka sögualdar, þökk sé
höfðingja af ætt Sturlunga.
Ab fornum sib
Það verður nú að segjast með sanni að Borgarfjörður-
inn hefur nánast legið í gleymskunnar dái, allt frá því
að Snorri var allur í kjallaranum heima hjá sér í Reyk-
holti árið 1241 með dyggri aðstoð tengdasonar sins.
Loksins nú, sjö og hálfri öld síðar, vaknar lífsneisti með
Reykdælingum og upp hefjast fjörugar deilur að forn-
um sið.
Meðal þess, sem deilt er um, er brúarstæði og minnir
það um sumt á það þegar Gissur Þorvaldsson sveik
Órækju Snorrason við Kljáfossbrú á Hvítá fyrir 755 ár-
um, er hann hugðist ganga til sátta eftir víg Snorra
Sturlusonar.
Nú má spyrja sig hver fáist til að taka að sér hlutverk
Snorra Sturlusonar og rita annála um þessa hina miklu
atburði, er nú eiga sér stað, og láta koma sér fyrir í kjall-
aranum heima hjá sér að því loknu. Ekki er við hæfi að
kalla söguna Sturlungu, en e.t.v. mætti kalla hana Jón-
ínu í höfuð stórbóndans og bústólpans á Stóra-Kroppi.
Einnig mætti með nokkrum sanni kalla hana Flækju og
kenna hana þannig við ána Flóku, þar sem styrinn
stendur um brúarstæðið.
Hvað sem öðru líður þá er ljóst að gósentíð er í vænd-
um hjá ferðaþjónustuaðilum í Borgarfirði, enda komið
til alveg glænýtt og spennandi atriði fyrir ferðamenn
sem mætti t.d. auglýsa þannig: Sögualdarstemmning á
söguslóðum, komið og sláist í hópinn. Garri
Mynd fjallsins í hjartanu
Þegar ekið er frá Egilsstöðum til Akureyrar er farið
um Möðrudalsöræfi, sem er hæstur fjallvega hér á
landi. Reyndar eru tveir fjallgarðar á leiðinni, sem
teygja sig yfir 600 metra hæð, aðrir hlutar hennar
eru háslétta og heiðalönd, Jökuldalsheiði, ná-
grenni Möðmdals, Víðidalur og Mývatnsöræfi.
Ég hef orðið var við það gegnum tíðina að
mörgum vex þessi leið í augum, enda hefur hún
ekki verið vetrarvegur fyrir almenning til þessa.
Ég verð hins vegar að segja fyrir mig að seint verð
ég leiður á ferðum um þessar slóðir að sumarlagi.
Það er einkum þrennt sem heillar mann á þessum
slóðum: víðáttan, birtan og fjöll
í fjarska. Drottning þessara fjalla
er Herðubreið. Þegar komið er
niður úr hinum svokallaða vest-
ari fjallgarði, austan Möðmdals, blasir hún við
milli hnjúka í allri sinni tign, og fylgir útsýn til
hennar ferbalangnum allt til Mývatnssveitar. Frá
Möðrudal er styst frá byggðu bóli til þessa magn-
aða fjalls. Tign þess stafar af formfegurðinni og
hve það gnæfir hátt upp af hásléttunni í kring.
Stefán Stórval
Þessar hugleiðingar mínar um öræfa- og fjalla-
slóðir fyrir austan em sprottnar af þætti, sem ég
horfði á um páskana í sjónvarpinu og fjallaði um
Stefán Jónsson frá Möðmdal, sem tók sér nafnið
Stórval. Stefán, sem nú er nýlega látinn, var nafn-
kunn persóna og einn af þeim sem fóru ekki al-
faraleiðir. Honum fylgdi lífskraftur og löngun til
þess að skapa, sem kom fram í ótrúlegri elju vib
að mála. Þessar myndir falla vel undir þá stefnu,
sem kennd er vib naívisma, en hún er vel þekkt í
heimi myndlistarinnar hér heima og erlendis.
Myndir Stefáns einkenndust af tveimur höfuð-
þáttum. Annað var fjallið Herðubreið, en hitt dýr,
kindur og hestar, sem honum vom ætíð hugleik-
in. Þarna birtist uppeldi og eðli bóndans og
sveitamannsins og uppruni hans í hinni miklu
víðáttu fjallanna, sem allir hafa fundið er koma í
Möðrudal, það byggða ból á íslandi sem liggur
hæst.
Blítt og strítt
Sjónvarpsþátturinn um þennan sérstæða mann
var mjög góður og ég hafði ánægju af að horfa á
hann. Það var farið nærfærnum höndum um efn-
ið, því auðvelt hefði veriö að fara yfir strikið og
gera háttalag og takta þessa sérstæða manns að
fíflskaparmálum. Umsjónarmenn og ábyrgbar-
menn þáttarins forðuðust þá gryfju. Umgerðin
var ferð á heimaslóðir í Möðrudal og í Vopnafjörð
og móttökur gamalla sveitunga og vina þar, og
stórsýning mynda hans á gömlum slóðum.
Öræfaslóbirnar, sem brosa við
mönnum á björtum sumardög-
um og eru hugþekkar í litaspili
birtunnar, geta sýnt á sér harðari
hlið. Veðrabrigöi eru þar sneggri og harðari en
annars staðar, einkum þegar snjór er á jörðu og
skollið getur á með blindbyl fyrirvaralítið. Stefán
Stórval var barn þessa umhverfis og fékk ungur
maður ab kenna á því og það hefur vafalítið sett
mark á hann. Að öðru leyti fara þeir, sem eru upp-
aldir við víðernið, ekki troönar slóðir í þröngbýl-
inu. Svo var um hann.
Endirinn á þættinum var einstaklega hugþekk-
ur, þegar gamli maðurinn sat við lækinn í ná-
grenni æskustöðva sinna og málaði fjallið sem
hafði staðið hjarta hans næst alla ævi, án þess að
líta til þess þótt það blasti við. Það var óþarft,
mynd þess bar hann í hug og hjarta.
Innlend dagskrárgerð
Þessi þáttur var að mínum dómi dæmi um vel-
heppnaða innlenda dagskrárgerð, og undirstrikar
þá nauðsyn að sækja fram á þessu sviði. Sem bet-
ur fer er íslenskt þjóðlíf enn auðugt að tilbrigðum,
sem eru kunnáttumönnum á borð við Egil Eð-
varðsson uppspretta góðs efnis. Þáttagerð um hin
ólíkustu efni verður þegar fram í sækir ómetanleg-
ar heimildir og menningararfur, sem er hliðstæð-
ur því fjölbreytta efni sem geymt er hjá útvarpinu
og er afrakstur af áratuga starfi þeirrar stofnunar í
fjölbreyttri dagskrárgerð. Jón Kr.
Á víbavangi