Tíminn - 12.04.1996, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. apríl 1996
5
Laxinn
hyggur á
heimferb
-
Gönguseiöi í höndum merkingarmanns. Ljósm. eh
Ýmsir veiðimenn eru bjartsýn-
ir um góöa laxgengd í sumar,
enda hafa skilyrði í hafinu,
hvað hitastig snertir, verið
mun hagstæðari í vetur en var
1994-95, sbr. rannsóknarleiö-
angur á vegum Hafrannsókn-
arstofnunar á hafsvæðinu um-
hverfis landið. Óðum styttist í
árlegan veiðitíma laxins, en
fyrstu laxarnir koma að venju í
árnar í maí. Um þessar mundir
er laxinn því sjálfsagt að búa
sig til heimferðar úr hafi í ís-
lenskar ár. Öflugustu laxa-
göngurnar eru í júlí, enda
mesta veiðivika sumarsins hér-
lendis, ef á heildina er litið, í
seinni helmingi þess mánaðar.
Fæbusvæbin
víbáttumikil
Líklegt er að a.m.k. helming-
ur af þeim fjölda laxa, sem
ganga í árnar í sumar, verði árs-
gamall úr sjó, nema að það
verði öflugt smálaxaár, þá
verður fjöldi ársfiska mun
meiri. Þessir laxar héldu því til
sjávar sem gönguseiði vorið
eða sumarið 1995, þá um 12-
15 sm að lengd og 30 til 50
grömm að þyngd. Núna er lax-
inn orðinn 2 til 3 kíló að
þyngd og hefur því neytt ríku-
legrar fæðu á víðáttumiklum
fæðusvæðum Norður- Atlants-
hafsins. Hinn hluti laxafjöld-
ans er því að koma til baka eft-
ir 2ja ára eða fleiri ára sam-
fellda dvöl í sjó. Auk þess verð-
ur á ferðinni klaklaxinn frá
haustinu 1995, sem lifað hefur
af nokkurra mánaða vist í án-
um og síðan dvöl í sjó. Hann
mun skila sér í árnar að nýju,
þegar líður á sumarið.
VEIÐIMAL
EINAR HANNESSON
Merkingar á laxi, bæði
gönguseiði og á laxi í hafi, hafa
sýnt að íslenskur lax fer mjög
víða um Atlantshafið norðan-
vert, eins og heimtur á merkt-
um íslenskum löxum við
Grænland, í Færeyjum og við
strönd Noregs hafa sýnt, sbr.
samantekt Þórs Guðjónssonar
um heimtur merktra íslenskra
laxa í úthafinu.
Ratvísi í lagi
Ratvísi laxins er viðbrugðið,
eins og alkunna er. Laxinn leit-
ar á sleppistaðinn, sem hann
yfirgaf sem gönguseiði, þegar
hann hefur náð vexti og
þroska til að leita á hrygningar-
stöðvar. Hið sama virðist gilda,
ef göngulax er fluttur langar
vegalengdir, í aðra landshluta
og sleppt þar, leitar hann
Tveir kátir veiöimenn, Halldór
Þóröarson (t.v.) og Friöleifur Stef-
ánsson, meö morgunveiöi úr Ell-
iöaánum. Ljósm. fs/eh
æskustöðvanna og finnur þær.
Um það em mýmörg dæmi. Þó
það þyki í sumum tilvikum
ótrúlegt, eins og þegar laxi,
veiddum að sumrinu á stöng í
Vatnsdalsá og haldið lifandi,
var sleppt að lokinni kreistingu
í klak hið sama haust í sjó í
Grafarvogi í Reykjavík. Þessi
merkti fiskur skilaöi sér í
Vatnsdalsá sumarið eftir, eins
og ekkert hefði ískorist.
Stífla ásamt laxaseiöagildru og
kistu fyrir göngulax í Bugöu í Kjós.
Ljósmynd EH
Mælimerki, frábær
tækninýjung
Nýjasta dæmi um viðbrögð
lax við slíkum flutningi lands-
hluta á milli gerðist 1995, þeg-
ar lifandi göngulax úr hafbeit-
arstöð í Hraunsfirði á Snæfells-
nesi norðanverðu var sleppt í
Hrútafirði, hjá Borðeyri, þar
sem löxunum var sleppt í sjó.
Á laxana höfðu verið sett
mælimerki frá fyrirtækinu
Stjörnu-Odda h.f. Mælimerkið
skráir hitastig sjávar og dýpi,
sem laxinn er á í hvert sinn. Að
sögn Jóhannesar Sturlaugsson-
ar, verkefnisstjóra á Veiðimála-
stofnun, skiluðu fimm mæli-
merktir laxar sér aftur til
Hraunsfjarðar. Það tók laxinn,
sem fyrst skilaði sér til baka, 15
daga að fara þessa leið, úr
Hrútafirði til Hraunsfjarðar.
Því sé líklegt að meðalhraði
hans á þessu athyglisverða
ferðalagi hafi verið 1,5-2,0 km
á klukkustund.
Þessi tilraun, sem hér hefur
verið greint frá, sýnir að laxinn
lætur ekki snúa á sig eða rugla
sig í ríminu. Ratvísi hans á
sleppistaðinn er örugg. Eigi að
síður er vitað að fiskar geta átt
það til að svipast um á ósa-
svæði óskyldra vatnsfalla á leið
sinni í ána sína. Þetta sýndu
m.a. merkingar Veiðimála-
stofnunar á göngulaxi á ósa-
svæði Ölfusár fyrr á árum, þeg-
ar nokkrir fiskar endurheimt-
ust úr þeim merkingum í lax-
ám er falla í Faxaflóa. ■
Aðstöbuskortur Borgarbókasafnsins
Fyrir nokkmm árum keypti
Reykjavíkurborg stóran hluta
Morgunblaðshússins í Aðal-
stræti, og var ætlunin aö nota
tvær hæðir þess undir aðalsafn
Borgarbókasafnsins. Því er nú
holað niður við þröngan kost í
gömlu einbýlishúsi í Þingholt-
unum. Esjuberg, en svo kallast
húsið, er að vísu glæsihýsi hið
mesta, enda tvímælalaust eitt
fegursta hús borgarinnar. En
íbúðarhús er það eigi að síður
og alls ónothæft undir almenn-
ingsbókasafn, nema því aðeins
að á því verði gerðar kostnaðar-
samar breytingar, einkum varð-
andi aögengi. Og jafnvel þótt
þær yrðu gerðar, þá breytir það
ekki þeirri staðreynd, að húsið
er of lítið undir þessa starfsemi.
Nefna má, að húsið er á tveimur
hæðum, lyftulaust, ef undan er
skilin eldhúslyfta þar sem
smokra má inn nokkrum bók-
um. Auk þess er kjallarinn mjög
hár, þannig að upp margar
tröppur er að fara, einungis til
að komast á neðri hæðina. Það-
an liggur svo hár stigi upp á efri
hæðina. Þetta þýðir, að nú und-
ir lok tuttugustu aldar láta for-
ráðamenn Reykjavíkurborgar
sér sæma, að meina hreyfihöml-
uðu fólki aðgang að aðalstöðv-
um almenningsbókasafns borg-
arinnar.
Aðstaða starfsfólks í Esjubergi
er kapítuli út af fyrir sig. Bóka-
geymslur safnsins eru í kjallar-
anum og er þar bæði þröngt og
óvistlegt. Kaffi- og mataraðstaða
er í einu smáherbergi, einnig í
kjallaranum. Þar hefur með
lægni verið skotið inn tveimur
borðum. Vinnuveitandi, sem
gera vill vel við starfsfólk sitt,
býður því einfaldlega ekki slík-
an kost.
Öllum má ljóst vera, að það
aðstöðuleysi, sem aðalsafn
Borgarbókasafnsins býr við, er
dapurlegt dæmi um ómenn-
ingu.
Nú hafa einhverjir menning-
arsnobbarar í borgarstjórn feng-
ið því til leiðar komið, að
Reykjavík verður ein af tíu s.k.
„menningarhöfuðborgum Evr-
ópu" árið 2000. Gefst þeim þá
væntanlega tækifæri til að blaka
marglitum stélfjöðrum sínum í
kampavínsveislum og gala í
leiðinni innantómt menningar-
kjaftæði yfir hátimbraða sali. En
menningarsnautt verður þetta
fólk eftir sem áður. Menningin
er nefnilega ekki spurning um
flottræfilshátt, heldur sköpun,
viðhald og útbreiðslu sam-
mannlegra verðmæta.
Borgarbókasafnið er eitt slíkra
verðmæta. En það skal játað, að
það er ekki nýtilegur gafl handa
prumphænsnum að hreykja sér
á. Þess geldur það nú, á tímum
yfirborðsmennsku og menning-
arlegs tómleika.
Eins og ég nefndi fyrr í grein-
inni, er bókasafnið í Esjubergi
ónothæft hreyfihömluðum. Eg
veit ekki betur en slíkt brjóti í
bága við lög. Það væri Öryrkja-
bandalaginu verðugt verkefni
að kæra borgina fyrir rekstur
bókasafns við þessar aðstæður.
Að vísu liti það ekkert sérstak-
lega vel út fyrir borgarstjórnar-
fulltrúana, að fá á sig kæru fyrir
skort á siðmenningu. En svo
uppsker hver sem til var sáð.
En hvað skyldi valda því að
aðalsafn Borgarbókasafnsins sé
ekki þegar flutt í Aðalstrætið? Á
því hefur engin skýring fengist.
Þó er vitað, að borgarstjórnar-
meirihlutinn hefur lánað hluta
þess húsnæðis, sem safnið átti
að fá þar, einhverjum fyrrver-
andi tilvonandi listamönnum,
sem dunda þar við dreifibréfaút-
gáfu og námskeiðahald. Þeir
greiða enga leigu fyrir húsnæð-
ið, en hafa að eigin sögn pung-
að út 800.000 krónum í endur-
bætur á því. Geta þeir peningar
tæpast talist greiðsla fyrir eitt
eða neitt, enda alls óvíst að
meintar endurbætur gagnist
Borgarbókasafninu á nokkurn
hátt, þá loksins það flytur í
þetta húsnæði. Að vísu er það
fallega gert að sáldra korni fýrir
smáfugla. En ekki sakar að
menn seilist þá eftir korninu í
eigin sekki.
FÖSTUDAGS
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
í SKUGGA HLUTA-
BRÉFAVÍSITÖLU
Fyrir miðja öldina var stærð fyrir-
tækja mæld í fjölda glugga sem
sneru út að götunni. Fjögurra
glugga skrifstofur þóttu prýðilega
stór fyrirtæki og fleiri en átta gluggar
voru stórfyrirtæki. Gluggarnir voru
bæði stöðutákn og málband á
grósku athafnalífsins. Allt frá blóma-
skeiði bárujárnshúsanna og fram á
Viðreisn, en þá tóku vísitölurnar við.
Um miðja næstu öld munu sagn-
fræðingar vafalaust telja að nútíminn
hafi tekið hús á íslendingum meb
hlutabréfavísitölunni. Landsmenn
hættu þá að geyma sparifé sitt í
bankahvelfingum og byrjubu ab
geyma hlutabréf í náttborðsskúffum.
Kaupmaðurinn á horninu axlabi
skinnin fyrir verðbréfasalann á horn-
inu. Gömlu markaskrárnar viku fyrir
nýjum hlutafélagaskrám og stúku-
fundir létu í minni pokann fyrir hlut-
hafafundum. Meira ab segja
skömmtunarmibarnir alræmdu létu
undan síga fyrir arðmiðum og fræg-
ur stofnaukinn hvarf fyrir virðisauk-
anum. Og ekki nóg með það. Mest-
ar urðu breytingar á fjölmiölum:
Veraldlegt mat fjölmibla færðist frá
teiknimyndasögum yfir á sérstakar
viöskiptasíbur og -kálfa. Blabamenn
eru ekki lengur ráðnir til ab skrifa
fréttir, heldur vibskiptafræðingar til
að lesa ársreikninga. Minningar-
greinar eru ekki lengur helsta lesmál
dagblaöanna heldur reikningar
hlutafélaga, og heilu vikublöðin eru
gefin út til að sálgreina aðalfundina.
En áhrif hlutabréfanna létu ekki held-
ur staöar numið við vísitölusíður
dagblaðanna og brátt tók allt þjóðlíf-
ið ab laga sig að kröfum hlutabréfa-
vísitölunnar.
í dag þykir enginn mabur með
mönnum nema hann sitji ab minnsta
kosti tvo klukkutíma á dag vib ab
klippa út kúpona á milli aðalfunda.
Risin er upp ný stétt manna, sem
hefur að atvinnu ab sitja aðalfundi á
milli þess sem hún klippir kúpona.
Kúponistarnir hafa erft landib og
yrkja það með skærum. í kringum
hlutafélagavísitöluna snýst heil þjón-
ustugrein manna, sem afhenda hver
öðrum verbbréf allan daginn án þess
ab leggja annað af mörkum til fram-
leiðslunnar.
Nú dugar ekki fyrirtækjum að hafa
þokkalega afkomu á milli ára þar
sem bæði starfsfólk og eigendur una
sæmilega vib sinn hlut. Þokkaleg af-
koma þykir ekki í frásögur færandi
lengur og nær ekki á uppslætti á vísi-
tölusíbum dagblabanna. í dag dugar
ekkert minna en hámarksgróði og
stórbætt afkoma á milli ára til ab fá
inni fyrir ársreikning í vibskiptakálf-
um. Og vitaskuld bitnar þetta á vinn-
andi fólki:
Átakanlegt er ab sjá forstjóra
hlutafélaganna tvístíga á abalfund-
um meb tárin í augunum og lífib í
lúkunum. í salnum bíba hluthafarnir
átekta eins og Rómarskríllinn og
heimta braub og leika, arð og kúp-
ona. Einn forstjórinn birtist á skján-
um fyrir skömmu meb kökk í hálsin-
um og huggaði kúponistana með
því að gróbinn mundi vaxa enn á
næsta ári með aukinni tæknivæð-
ingu.
Á mannamáli þýbir þetta ab fleira
fólki verður sagt upp störfum fljót-
lega og fleiri fjölskyldur fara á at-
vinnuleysisbætur.