Tíminn - 17.04.1996, Síða 4

4
Mi&vikudagur 1 7. apríl 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mána&aráskrift 1700 kr. m/vsk. Ver& í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Hlutverk forseta
íslands
Umræður um forsetakosningar fara nú vaxandi, enda fer aö
styttast í aö framboösfrestur sé útrunninn. Bollaleggingar um
frambjóöendur og ummæli hinna, sem gefiö hafa kost á sér
og ekki hafa gefið kost á sér, hafa orðið til þess aö beina kast-
ljósinu viö og við aö eðli forsetaembættisins og gildi þess fyr-
ir þjóðina og stjórnsýsluna í landinu.
Það er vissulega ekki hægt að merkja að hinn eiginlegi
kosningaslagur sé hafinn, þótt fjórir frambjóðendur hafi til-
kynnt að þeir gefi kost á sér og mjög líklegt er að sá fimmti
bætist viö þegar þetta er ritað. Það hefur ekki borið mikið á
frambjóðendunum í fjölmiðlum, né yfirlýsingar komið frá
þeim sem hafa verið teknar sterkt upp í opinberri umræðu.
Forsætisráðherra henti steini í þetta lygna vatn með viðtali í
Morgunblaðinu um helgina, en frambjóðendurnir sýndu ýtr-
ustu varfærni þegar ummælin voru borin undir þá.
Embætti forseta íslands hefur notið mikillar virðingar með
þjóðinni allt frá því að forseti var fyrst kjörinn af Alþingi á há-
tíðarfundinum á Þingvöllum árið 1944. Á fyrstu árum lýð-
veldisins var tekin upp sú regla að forsetinn skyldi vera þjóð-
kjörinn og satt að segja hefur lítil umræða verið um að breyta
því. Á tímabili komu fram kenningar í stjórnmálum um að
sameina forsætisráðherraembættið og forsetaembættið, sem
hefði þýtt gjörbreytingar á stjórnskipuninni. Þessar kenning-
ar náðu aldrei alvarlegri umræðu.
Þeir einstaklingar, sem hafa gegnt embætti forseta íslands,
hafa mótað það á farsælan hátt. Þeir fjórir einstaklingar, sem
gegnt hafa því, eru ólíkir og breyttar aðstæður í þjóðfélaginu,
svo sem hraðvaxandi alþjóðasamskipti, hafa sett sinn svip á
embættið nú í seinni tíð, þar sem Vigdís Finnbogadóttir, for-
seti íslands, hefur komið fram fyrir landsins hönd víða um
heim við góðan orðstír. Þetta hefur orðið til þess að hugur
þjóðarinnar stendur til þess að forsetinn hafi reynslu í al-
þjóbamálum. Gott gengi Ólafs Ragnars Grímssonar í skoð-
anakönnunum er ekki síst af þessum rótum runnið.
Forsetaembættið hefur verið sameiningartákn þjóðarinnar
og þeir sem því hafa gegnt hafa risið undir því hlutverki með
prýði. Þab er mikilvægt að allir geti sætt sig við forsetann og
borið til hans traust og hann sé ekki þátttakandi í stjórnmála-
deilum samtímans. Það þýðir vissulega ekki að hann eigi að
vera skoðanalaus og eigi að hafa verið fjarri stjórnmálum.
Forsetinn getur með breytni sinni og embættisrekstri haft
margvísleg áhrif, án þess að þau séu tengd stjórnmálaþrætum
dagsins.
Þab er alveg ljóst að áherslur Vigdísar Finnbogadóttur um
ræktun landsins, uppeldismál og menningarmál hafa haft
áhrif í þjóðfélaginu.
Nokkur umræða hefur verið um það hlutverk forsetans að
staðfesta lög frá Alþingi. Þessi umræða reis hátt er EES-samn-
ingurinn var lögfestur, en andstæðingar hans lögðu að forset-
anum að skrifa ekki undir lögin og skjóta málinu til þjóbar-
innar. Þessu ákvæði stjórnarskrárinnar um forsetaembættiö
hefur aldrei verib beitt. Sú framkvæmd er rétt og skynsamleg.
Til þess að beita því þarf að vera um fortakslaust brot á stjórn-
arskránni að ræða, eða lagasetningu sem augljóslega samrým-
ist ekki lýðræðisþjóðfélagi. Inngrip forseta lýðveldisins í pól-
itískar deilur mundu eyðileggja þetta embætti.
Nýr forseti lýðveldisins hefur svigrúm til að móta áherslur
í embætti sínu innan þess ramma sem stjórnarskráin setur.
Hann hefur vald til þess að móta reglur um afhendingu um-
boðs til stjórnarmyndunar, en breytingar á embættinu eru
bundnar lagasetningu og stjórnarskrá. Breytni forsetans og
framganga í embætti og áherslur í málflutningi og ab hann
geti verið traust sameiningartákn fyrir þjóðina skiptir hins
vegar gríðarlega miklu máli. Það hlutverk hefur verið rækt
með mikilli prýði til þessa. Að öllu þessu athuguðu eru for-
setakosningar afar mikilvægar, ekki síbur en aðrar kosningar í
landinu, og nauðsyn að þær byggist á góðri kynningu fram-
bjóðenda og upplýsandi kosningastarfi.
Hvurskonar eiginlega er þetta?
Hvab er eiginlega ab gerast í
þessu landi? Það eru öll grund-
vallarlögmál heilbrigðrar skyn-
semi og viðtekinnar venju svo-
leiðis þverbrotin, að það stend-
ur varla steinn yfir steini í
þessu öllu saman. Allt byrjaði
þetta á því að Landhelgisgæslan stóð útlendan tog-
ara að ólöglegum veiðum innan landhelginnar. Það
var búið að bíða í meira en tvo áratugi eftir því að
eitthvað spennandi gerðist á þeim vígstöðvum, og
nú loksins mátti aftur búast við því að fá að sjá Dav-
íð takast á við Golíat þar sem vom íslensku varðskip-
in agnarsmá gegn tröllvöxnum verksmiðjuferlíkjum
frá gamla liðna Sovét.
Allt stefndi í þennan líka fína fæting og menn
klárir í bátana og við það að dusta rykið af gamla
stríðshanskanum — þá bara allt í einu „búið". Varð-
skipið komið heim og togarinn far-
inn til gamla liðna Sovét. Það lá vib
að fólk áttaði sig ekki á því að þab
gerðist ekki neitt.
Það er fleira til skapraunar í þessum efnum. Loks-
ins þegar Garri sá fram á ab mega búast við kraftmik-
illi og hressilegri kosningabaráttu vegna forseta-
framboðs, þá segist kóngurinn vera hættur við. Þetta
er náttúrlega svo dæmalaust, að fara svona með
blásaklaust fólk. Þjóðarsálin beinlínis treysti á þenn-
an efnivið um næstu framtíð.
Grátkórinn genginn af göflunum
En það er ekki nóg með að skipherrar, skonnortur
og ráðamenn séu að svíkjast um. Sjálf náttúruöflin
virðast beinlínis gengin af göflunum, því loksins
þegar niðurstaða fiskifræðinga er sú að það sé óhætt
að auka þorskkvótann, þá segja fiskimenn, sjómenn,
útgerðarmenn og önnur reginöfl náttúrunnar bara:
„Nei, takk. Við viljum sko ekki sjá meiri fisk."
Það hefur vart liðið svo dagur frá því elstu menn
muna, eða a.m.k. næst-elstu, að ekki hafi grátkórinn
emjað: „Meiri fisk, meiri fisk. Við viljum veiba meiri
fisk." En það hefur bara enginn fiskur verið í sjónum
til þess ab veiða og þarafleiöandi ekki verið nokkur
leið að auka veiðikvótana fyrr en loksins núna. En
þá bregöur svo við að grátkórinn hefur söðlab um og
vill engan fisk sjá.
Þessi friðsemdarmál öll eru
nú þegar farin að hafa hinar
alvarlegustu afleiðingar. Það
hefur gengib svo langt að
virðulegir fréttamiðlar eru allt
að því farnir að falsa fréttir
sínar, bara til að halda andlitinu. Uppsláttarlaus má
dagurinn ekki líða og því er það sannarlega ábyrgð-
arhluti, ef menn ætla bara allt í einu ab verða sam-
mála og hætta að rífast og eyðileggja með því alla
uppslættina.
Sæluhrollur
Garri trúði vart eigin augum og fann sæluhroll
æsifréttamannsins hríslast nibur hryggsúluna, þegar
hann rak augun í fyrirsögn í einu virtasta fréttablaði
landsmanna: „Löggan skaut bíbí
með haglabyssu." Og undirfyrir-
sögnin hljóðaði svo: „— að börn-
um ásjáandi." Snarlega birtist
mynd af atburðunum í huga Garra: Henglarnir af
fuglabúrinu dingla í gulmáluðu eldhúsloftinu, á
hvítri eldhúsinnréttingunni er stórt svart gat og
dreifðar litlar holur í kringum það. Börnin standa
opinmynnt í eldhúsdyrunum meb skelfingarsvip og
stara stjörf á leðurklæddan lögreglumann með sól-
gleraugu og opna tvíhleypta haglabyssu og augun
hvarfla ab reyknum sem liðast úr hlaupunum. Móð-
irin liggur í yfirliði á gólfteppinu....
Svo fer Garri að lesa fréttina og þvílíkt ergelsi. Það
var náttúrlega engin bíbí sem löggan skaut, heldur
brabra. Og „bíbíið" var ekki skotib inni í einhverju
eldhúsi, heldur var þetta hefðbundin heiðagæs, sem
skotin var úti í guðsgrænni náttúrunni. Eins og all-
flestir íslendingar á tal-aldri vita, þá er gæsin kölluð
brabra en ekki bíbí, og því var þessi frétt, eða fyrir-
sögnin öllu heldur, talsvert villandi.
En þó er ekki annað hægt en að virða blabamönn-
um það til vorkunnar að krydda fyrirsagnirnar að-
eins, þegar meira að segja prestarnir era orðnir svo
friðsamir að þeir neita sér um að sparka í biskupinn
á félagsfundi, þó tækifærib hafi verið kjörið.
Garri
GARRI
Prestar horfa til framtíöar
Það hlaut að koma að því aö biskupinn
yfir íslandi ynni orrastu í þessu enda-
lausa stríði sem kallað hefur verið
„ástandið í kirkjunni". Á félagsfundi
Prestafélagsins í fyrradag voru haldnar
margar og langar ræður. Búið var að
byggja upp miklar væntingar fyrir
þennan fund og plottað var í kristileg-
um kærleiksanda víða um land ýmist
gegn biskupi eða með honum. Allir virtust sam-
mála um að til stórtíðinda myndi draga í málum
biskupsins, og flestir töldu einsýnt aö staða bisk-
ups myndi versna til mikilla muna eftir umræð-
urnar. En það er öðru nær.
Fundurinn sendi frá sér eina fréttatilkynningu
þar sem biskupi er falið að kalla saman nefnd til
að endurskoða frumvarp um stjórnskipun kirkj-
unnar. Nefndin, sem biskup á að
kalla saman, á að fjalla um hugs-
anleg framtíðar-biskupsmál og
finna einhvern farveg til að taka
á slíkum uppákomum, en eins og staðan er í dag
er það sitjandi biskup sem á að leysa úr álitamál-
um sem upp koma varðandi sitjandi biskup.
Prestafundurinn bendir á að slíkt geti verið ansi
erfitt mál fyrir biskup að fást við og geta víst flest-
ir tekið undir það. Samkvæmt fréttaskýringum
mun þessi tillaga jafnframt fela í sér að Kirkjuþing
fái sérstakan formann, sem taki að sér ýmis ver-
aldleg og stjórnsýsluleg störf, sem nú hvíla á bisk-
upi að framkvæma og útfæra.
Varnarsigur
Ekki er að sjá annað á þessari niðurstöðu en að
prestar landsins hafi nánast náð að tala út á þess-
um fundi og hreinsað andrúmsloftið, þannig að
allar tillögur um fordæmingu á stjórn Prestafé-
lagsins, jafnt sem tillögur um að biskup segði af
sér tímabundið eða varanlega, voru dregnar til
baka. Eftir stendur að Ólafur Skúlason hefur nú
mun sterkari stöðu til að takást á við ýmis þau mál
sem að honum snúa.
Einnig má búast við að þessi niðurstaða segi
talsvert um styrkleikahlutföllin milli „presta í föt-
um" annars vegar og svo „svartstakkanna" hins
vegar.
En því fer þó fjarri að biskup standi með pálm-
ann í höndunum eftir þennan fund. Hann vann
einungis varnarsigur í baráttu sinni
við félaga sína innan kirkjunnar. I
ályktuninni felst þvert á móti viður-
kenning á að þörf hafi veriö á að ein-
hver farvegur væri fyrir hendi til að
takast á við biskupsmálin. Og auðvit-
að er mál biskups og kvennanna
tveggja, sem sakað hafa hann um
áreitni, enn galopið og óvíst hvaða
stefnu það mun taka þegar RLR hefur lokið sinni
rannsókn. En það liggur þó alltjent ekki fyrir krafa
um afsögn, eins og jafnvel virtist í spilunum um
tíma.
Næsti biskup
En upp úr þessu máli öllu og hinum langa fé-
lagsfundi presta virbast vera að
mótast hugmyndir hinna al-
mennu klerka um það hvernig
þeir vilja hafa næsta biskup. Al-
mennt er viðurkennt ab framkvæmda- og stjórn-
sýslumaðurinn í Ólafi Skúlasyni hafi verið mikil-
hæfari en kenni- og fræðimaðurinn og að það hafi
ráðið úrslitum um að herra Ólafur var kosinn á
sínum tíma. Þá vildu menn framkvæmdamann.
Eftir að þessi blanda stjórnsýslu- og fjármála-
biskups annars vegar og biskups sem andlegs leið-
toga hins vegar hefur lent í hrakningum, horfa
menn nú fram á veginn til þess hvernig best sé að
hafa næsta biskup. Svo virðist sem menn séu hall-
ir undir að hann verði meiri kennimaður en fram-
kvæmdamaður — komi frekar úr Fornmáladeild
en Verslunarskólanum. Framkvæmdaþáttinn eru
menn þá að hugsa um að fela öðrum aðila, sem
kallaður yrði formaður Kirkjuþings og yrði eins
konar framkvæmdastjóri hjá kirkjunni.
Ekki er við öðra að búast en að þessar stjórn-
skipunarbreytingar muni ná fram að ganga og
herra Ólafur Skúlason verði þar með síðastur bisk-
upa þjóðkirkjunnar til ab sitja í óskiptu búi kirkj-
unnar og vera í forsvari fyrir þæði hina andlegu og
veraldlegu hlið hennar. Miðað við hrakfarir und-
angenginna vikna væri það ekki svo slæm niður-
staða fyrir biskup, að verða minnst sem síðasta
biskups fyrir breytingarnar miklu í kirkjunni.
-BG
Á víbavangi