Tíminn - 17.04.1996, Síða 5

Mi&vikudagur 17. apríl 1996
5
Gamaldags farsi um gamalmenni
Leikhópurinn í Kvásarvalsi.
Leikfélag Reykjavíkur, Borgarleikhús:
KVÁSARVALSINN eftir Jónas Árnason.
Leikstjóri: Inga Bjarnason. Leikmynd og
búningar: Steinþór Sigurbsson. Tónlist:
Leifur Þórarinsson. Lýsing: Lárus Björns-
son. Frumsýnt á Stóra svi&i 12. apríl.
Á árum áður samdi Jónas Árna-
son marga vinsæla leiki, sem
flestir voru leiknir í Iönó. Ég
geri ráö fyrir að það sé af tryggð
við höfundinn sem Leikfélag
Reykjavíkur tekur þetta verk
hans, Kvásarvalsinn, til sýning-
ar. Sannast að segja kem ég ekki
auga á aðra ástæðu fyrir því að
taka verkið á svið Borgarleik-
hússins. En úr því að svo var
gert, hefði verið nær að setja
það á litla sviðið, því illa fer um
það á hinu geysistóra og breiða
sviði. Er þó leikmyndin góð og
haganleg. Ég gat ekki séð frum-
sýningu, en kom á aðra sýn-
ingu á sunnudagskvöld. Salur-
inn var ekki nema hálfsetinn
og ekki virtust undirtektir
áhorfenda benda til að þessi
nýi leikur Jónasar verði neitt
kassastykki. En hvað um það:
Jónas Árnason hefur auðvitað
sína verðleika sem leikskáld og
þeirra fremst hagmælska hans
og orðhnyttni, sem reyndar er
of lítið flaggað hér. Hins vegar
er í leikritum hans mikið af
melódramatík, tilfinningasemi
og því sem vart verður kallað
annað en alþýðudekur. Þetta,
og einkum það síðastnefnda,
hefur mér alltaf þótt miður
skemmtilegt í verkum Jónasar.
Og í Kvásarvalsinum snúa hin-
ar veikari hliðar höfundarins
ofmjög að áhorfandanum.
Kvásarvalsinn er að öðrum
þræði farsi með dálítið fjar-
stæðukenndu plotti eins og
slíkum leikjum heyrir til. Leik-
urinn gerist á hjúkrunarheimili
fyrir aldraða, en nú er svo kom-
ið í niðurskurði í heilbrigðis-
málum að einungis snarrugluð
gamalmenni fá inni á slíkum
stofnunum. En gamla liðið sér
við þessu, því það læst hrein-
lega vera ruglað til að komast í
stofnanaskjólið. í fyrri hluta
segir frá því að kona ein, Ólína
að nafni, af heldra slekti á Ak-
ureyri, einmana ekkja í fokdýr-
um pels, kemur á elliheimilið
sér til upplyftingar. Þangað
kemur líka bóndakona af Mýr-
um, Freydís, sem gift hafði ver-
ið sadista. Fyrir á heimilinu er
gamall maður, Arnór, sem læst
vera ruglaður en reynist það
ekki, hins vegar trúlaus upp-
gjafaprestur og andakuklari. Nú
gerist það að Freydís, sem ætl-
aði inn, og Ólína skipta um
hlutverk. Freydís fer í fínu villu
Ólínu, en Ólína flytur inn til
Arnórs. Með þeim takast hlý
kynni og ekkjumaðurinn Arnór
upplifir eins konar sumarauka
undir lokin og kveður sáttur.
Þetta verk skiptist alveg í
tvennt: farsa og melódrama.
Hlutarnir loða ósköp illa saman
og áhöfn leiksins og leikstjóri
gátu eiginlega ekki barið í brest-
ina, þrátt fyrir góða viðleitni.
Sýningin er liðlega upp sett af
hálfu leikstjórans. Ekki er síst
gaman að músíkinni, sem er
harmónikuspil og hefði mátt
heyrast meira af henni. Rúrik
Haraldsson er sá leikarinn sem
mest mæðir á og fer hann létti-
lega með ýmsar hliðar Arnórs,
LEIKHÚS
GUNNAR STEFÁNSSON
af þrautþjálfuðu látbragði og
öryggi sem af stórleikara má
vænta. Stærstu hlutverk önnur
eru Ólína, sem Guðrún Ás-
mundsdóttir lék með gamal-
kunnum töktum — of gamal-
kunnum, því að hún hefði get-
að verið úr einhverju öðru
verki. Það er reyndar líka til
marks um hve klisjukennd per-
sónan er, eins og aðrar persón-
ur leiksins. Sama má segja um
Freydísi Margrétar Ólafsdóttur.
Báðar hafa þessar konur í
frammi alls konar farsalæti á
sviðinu og standa sig svo sem
vel í því, en hér vantar tilfinn-
anlega kjöt á beinin frá höf-
undarins hendi. Og það er satt
að segja með ólíkindum hversu
þreytuleg þessi persónugerð er
og gamaldags öll, þar sem leik-
ritið á bersýnilega að gerast nú
á tímum. Það er í því einhver
furðuleg tímaskekkja. Til dæm-
is þessi danska yfirstétt frá Ak-
ureyri, sem Ólína er fulltrúi fyr-
ir. Hvað á það að þýða að koma
með svona afgamla lummu inn
í nútímaverk?
En hvað þá um Arnór, mönd-
ul leiksins? Hann er ein furðu-
persónan til. „Ef til er nokkur
synd á móti heilögum anda, þá
er það að vera vantrúaður
prestur," sagði Sigurður Nordal
eitt sinn. Ekki virðist það hafa
strítt á trúlausa prestinn Arnór,
enda hefur hann þá pragma-
tísku afstöðu að gera bara eitt-
hvað sem gleður sóknarbörnin.
Þess vegna stendur hann fyrir
andafundum, þótt hann trúi
ekki á annað líf! Það má vel
vera að sá hugsunarháttur sem
lýsir sér í persónu Arnórs, sem
gleymir að fara úr hempunni
áður en hann rær til fiskjar, eigi
að heita alþýðlegur húman-
ismi. Mér er fyrir mitt leyti
ómögulegt að fá áhuga á svona
löguðu, það verkar á mig sem
tilgerðin einber. Rúrik Haralds-
son veitti Arnóri vissulega þá
hlýju og sjarma sem þessi mik-
ilhæfi leikari ræður yfir; það er
ekki honum að kenna þótt séra
Arnór verði manni ekki ná-
komnari en raun ber vitni.
Af öðrum leikurum er aöeins
að nefna tvo sjúkraliða. Önnur,
Halla (Jóhanna Jónas), er
mannúðleg við gamalmennin
og gagnrýnir merkikertið pró-
fessorinn. Hin, Bára (Soffía Jak-
obsdóttir), er snobbuð og und-
irgefin, og harmar þau mistök
að hafa hætt í fatabúð og farið í
fiskbúð, enda hurfu biðlarnir
við það! Leikkonurnar skila
þessum stöðluðu kvengerðum
alveg eftir því sem efni stóðu
til, en ekkert fram yfir það. Pró-
fessorinn er hrokarödd í hátal-
ara (Sigurður Karlsson), sömu-
leiðis heilbrigðisráðherra í út-
varpi sem höfundur sjálfur fer
með, heldur leiðinleg ræða
það. Aðrir leikarar eru statistar
sem ganga um stofnunina í
hvítum sloppum.
Jónas Árnason sýnir það í
þessum leik að hann hefur
samúð með gömlu fólki, hann
deilir á ómanneskjulegar stofn-
anir sem eiga að þjóna því. Það
er gott og gilt. Hann gleymir
ekki heldur að skjóta á ríka
fólkið rneð sínar gullhúðuðu
klósettsetur, og listasnobbið
fær sitt. Allt er það raunar frem-
ur þreytulegt. A nokkrum stöð-
um í leiknum brá fyrir smelln-
um samtölum, og atriðin með
Arnóri þar sem hann segir frá
konu sinni var fallegasti hluti
verksins, enda fór Rúrik ágæt-
lega með þau atriði.
Kvásarvalsinn minnti mig á
gamla daga, þegar maður
horfði á áhugaleiki úti á lands-
byggðinni. Leikurinn er sam-
inn fyrir slíkan áhugaleikflokk
og ég trúi vel að hann hafi fall-
ið í góðan jarðveg í slíku sam-
hengi. En það kemur oft fyrir
að leikir úr þess konar jarðvegi
njóti sín miður í stórum at-
vinnuleikhúsum. Svo fer í þetta
sinn. Það mistókst því að lyfta
þessu leikári Borgarleikhússins
í lokin. Enn verður að þreyja og
vonast eftir betri tíð við Lista-
braut.
Staba evrópskra verkalýðsfélaga
The Future of Trade Unions, eftir Robert
Taylor. Andre Deutsch, 238 bls., £ 9,99.
Bók þessi, sem út kom 1994,
var samin að tilhlutan lands-
sambands breskra verkalýðsfé-
laga, Trades Union Congress. í
ritdómi í Financial Times 1.
september 1994 sagði: „Taylor
kveður verkalýðsfélög vera að
koma málum sínum í betra
horf og þau geta litið með
bjartsýni til framtíðarinnar."
„Meginástæða bjartsýni hans
er sú, að Evrópusambandið sé
að koma á á ný skipan mála,
sem veiti verkalýðsfélögum
forréttindaaðstöðu við stefnu-
mörkun. Að hinum „samfé-
lagslegu viðræðum", sem Ma-
astricht-samningurinn býr
form, ber framkvæmdastjórn-
inni að hafa samráb við at-
vinnurekendur og verkalýðsfé-
lög um félagslega löggjöf. Sam-
komulagsgerðir á milli þessara
félagslegu aðila getur ráðherra-
ráðið tekið upp. — Þegar þessi
háttur var fyrsta sinni við hafð-
ur — um vinnustaðaráð —
tókst ekki samkomulagsgerð.
Samt sem áður mun Félags-
málaráðið væntanlega gefa út
Fréttir af bókum
reglugerð um vinnustaðaráð,
nú nefnd evrópskar nefndir, í
stórum evrópskum fyrirtækj-
um. ... Bresk verkalýðsfélög
eygja í þeim nýtt athafnasvið."
(Við þetta má svo bæta að
vinnustaðaráð hafa nú verið
niður felld.)
„Þá telur Taylor, að lykillinn
að bættri samkeppnishæfni sé
samhygð á vinnustöðum og
verkalýðsfélög stuðli að mynd-
un þeirrar samhygðar. Þetta
hljómar sennilega. En hvers
vegna efast flestir atvinnurek-
endur um, að vinnustaðaráð
sem stofnanir verði atvinnu-
starfsemi sinni til góðs? Og
hvers vegna kjósa margir at-
vinnurekendur að leita bættra
samskipta við vinnuafla sinn
að öðrum leiðum en um verka-
lýðsfélög?"
„Ástæður þessa eru aðallega
tvær. í fyrsta lagi hafa breskir
atvinnurekendur tekið eftir
því, að annars staðar í Evrópu
eru vinnustaðaráð ekki ein-
vörðungu upp byggð af verka-
lýðsfélögum. ... Hin síðari er
sú, að margir forystumenn
verkalýðsfélaga telja hagsmuni
atvinnurekenda og verkafólks
vera ósamræmanlega."
Einn hinna
miklu málara
endurreisnar-
skeibsins
Carpaccio, eftir Vittorio Sgarbi. Abbe-
ville Press, 272 bls., £ 72.
Carpaccio var sá af málurum
Feneyja, sem John Ruskin
hafbi mest dálæti á. Hann var
fæddur kringum 1460, sonur
grávörukaupmanns, og eru
málverk hans frá árunum
1490 til 1523. Látinn var hann
1526, að heimildir eru um.
Ekki er vitað hvar Carpaccio
nam málaralist, en vegna stíls
hans er þess til getið, ab Gen-
tile Bellini hafi verið kennari
hans. Og í myndum hans frá
Feneyjum þykir gæta áhrifa frá
Mantegna.
Carpaccio tók 1488 ab sér ab
mála myndir af heilagri Úr-
súlu fyrir skólann, sem við
hana er kenndur, og síðar fyrir
tvo aðra skóla, annan kennd-
an við Jóhannes guðspjalla-
mann, en hinn viö St. Georg
(drekabana). - - í bók þessari
eru myndir af flestum mál-
verka hans (en ekki teikning-
um). Áferð lita í myndum
hennar er sagt ábótavant. ■