Tíminn - 04.05.1996, Blaðsíða 15

Laugardagur 4. maí 1996
15
Stúlkan
í rauðu
flauels-
rólunni
Hér segir frá ástarþríhyrningi, sem endaöi
meö moröi og vakti heimsathygii
fyrir 90 árum.
ab gat ekki hjá því farið
aí> þau rækjust á. Hann
var helsti arkitektinn í
New York, snillingur og gleöi-
maður sem „var sólginn í fal-
legar ungar stúlkur", eins og
langafadóttir hans komst ab
oröi. Hún var nýjasta glæsi-
meyja New York — saklaus
yngismær meb rósraubar varir,
en var þó, aðeins 16 ára, oröin
reynd fyrirsæta. Stanford
White baub Evelyn Nesbit út
ab borba árib 1901. Ábur en
áratugurinn var á enda höfbu
ástamál þeirra gert heiminn
orbvana — og kostað White líf-
ib.
Nesbit þótti samband vib
White efnilegt. Hún var ættub
frá Pittsburgh, en hafbi komið til
New York með móður sinni, fá-
tækri saumakonu, og vonaðist til
aö geta gert út á engilfríða ásjónu
sína og grannan vöxt. Hún öðl-
aöist fljótlega vinsældir sem fyr-
irsæta listamanna, en seinna
fékk hún hlutverk í Broadway-
söngleiknum „Floradona". Bráö-
lega tók karlpeningurinn að fjöl-
menna fyrir utan bakdyr leik-
hússins í von um að vekja at-
hygli hennar.
Glaumur og glebi
White, sem var 48 ára, var
myndarlegastur í hópnum. Á
meðal bygginga, sem hann hafði
teiknaö, var íþróttaleikvangur-
inn í Madison Square Garden.
Hann kynnti Evelyn fyrir sam-
kvæmislífinu á Manhattan, gaf
henni bækur og greiddi fyrir
söngtíma handa henni. Aö því
kom að hann kom þeim mæög-
unum fyrir á lúxushóteli og inn-
réttabi svefnherbergi Evelyn meö
rauðum teppum, satínveggfóbri
og himinsæng skreyttri strúts-
fjöðrum.
í einni af mörgum íbúbum sín-
um á Manhattan hafbi White
rólu meb rauðu flauelssæti, og
hann hvatti Evelyn til að sitja í
henni — helst nakin. í minning-
um sínum skrifaði Evelyn: „Eg
varð yfir mig ástfangin af hon-
um."
Eins og flestir auðugir glaum-
gosar á þessum glysgjarna tíma,
var White kvæntur — en það
virtist hvorki angra Evelyn né
móður hennar. En fátæk stúlka
veröur að hugsa um framtíð sína
og eftir eitt ár með White — sem
hélt við fleiri stúlkur en Evelyn
— fór hún að þiggja tilboð frá
öbrum karlmönnum. Enda mun
móbir hennar hafa gert sér það
ljóst, að hún átti fallega dóttur
og vonaðist til að geta fundið
henni nógu vel stætt mannsefni.
Ofbeldishneigöur
eiginmaöur
„Óði Harry" Thaw virtist nógu
vel stæður. Hann hafbi erft 40
milljónir dala eftir föður sinn,
járnbrautaeiganda frá Pittsburgh.
Thaw var kunnur ab ýmsum
Stanford White.
Evelyn Nesbit.
uppátækjum, eins og þegar hann
reyndi að komast ríðandi á hesti
sínum inn í virðulegan heldri-
mannaklúbb. Hann kitlaði
áhuga Evelyn með því að senda
henni rauðar rósir vafðar inn í
50-dala seðla. Að vísu lýsti hún
honum seinna sem „stórfuröu-
legum manni", en hann sigraði
hana þó með ástarhótum sínum
og miklum auðæfum. „Ég vor-
kenndi honum svo," sagði hún.
„Og ... við höfðum verið svo blá-
fátækar."
SAKAMAL
Áður en hún kvæntist Thaw,
gerði Evelyn játningu sem hún
sagbi seinna hafa verib „dýrustu
mistök ævi minnar". Hún skýrði
honum frá því hvernig sambandi
hennar við White hefði verið
háttað. Eitt kvöldið þegar móbir
hennar var ekki heima, sagði
hún, hafði White hellt í hana
kampavíni þar til hún dó útaf. Er
hún vaknaði, lá hún nakin í
rúmi hans og var ekki lengur
jómfrú.
En hún vissi ekki að Thaw var
illa vib White, sem hafði komið í
veg fyrir aðild hans að nokkrum
heldrimannaklúbbum nokkrum
árum fyrr. Thaw varb öskuvond-
ur. Skömmu seinna, er þau voru
á ferðalagi í Evrópu, barði Thaw
Evelyn með svipu úr nautshúö í
svefnherbergi í Austurríki. Bar
vesalings Evelyn þess merki um
allan líkamann. Engu ab síður
gengu þau í hjónaband hálfu ári
seinna. Hann var nú einu sinni
eini ríkisbubbinn sem vildi gift-
ast henni, hugsaði hún.
Ósakhæfur?
Þann 25. júní 1906 náði of-
beldishneigð Thaws hámarki.
Stanford White hafbi brugðið sér
á leiksýningu, sem haldin var í
Madison Square Garden, húsinu
sem hann sjálfur hafbi teiknað.
Hann sat við borð í salnum. Þá
gekk Harry Thaw til hans og
skaut hann þremur skotum í
andlitið. Lét White þar líf sitt.
Thaw sagði seinna: „Ég gerði
þetta vegna þess ab hann spjall-
aði konu mína."
Morðið vék ekki af síðum dag-
blaða borgarinnar næstu vikurn-
ar. Á eftir fylgdu réttarhöld, sem
stóbu í þrjá mánuði og héldu
þjóðinni jafn bergnuminni og
O.J. Simpson-málið gerði nærri
öld seinna. „Ég vildi bjarga eigin-
manni mínum, sem ég elskaöi þó
ekki, frá rafmagnsstólnum,"
skrifaði Evelyn seinna. Því sagði
hún réttinum frá því hvernig
White hafði rænt hana meydóm-
inum þarna um kvöldib, eftir
kampavínsþambið. Kviðdómin-
um tókst ekki að komast að nið-
urstöðu, en að lokum var Thaw
saklaus fundinn, sökum geð-
veiki. (Þá sjúkdómsgreiningu
vottaði móðir hans og sagði að
öll Thaw-ættin væri meira og
minna brjálub). Hann dvaldi átta
ár á réttargeðdeild. Er hann kom
þaðan út, sótti hann strax um
skilnað. (
Evelyn átti mjög erfitt í kjölfar
morðsins. Hún reyndi að fram-
fleyta sér sem dansmey í revíum
og vísnasöngkona. Hún ól son,
sem skíröur var Russell og Evelyn
sór og sárt vib lagði að Thaw væri
faðirinn. (Thaw neitaði því).
Hún giftist aftur, en hjónaband-
ið fór út um þúfur og hún reyndi
tvisvar að fyrirfara sér. „Stanny
White var drepinn," sagbi Nesbit
eitt sinn, „en ég hlaut verri örlög.
Ég lifbi."
Síðustu ár sín virtist hún þó
hafa öðlast nokkra sálarró. Þá bjó
hún í Kaliforníu og kenndi högg-
myndagerð. Hún eignaðist þrjú
barnabörn, sem minnast þess að
hafa rennt sér niður brekkur með
henni í rauðmálaðri kerru. Fyrstu
ástar sinnar minntist hún með
hlýju: „Stanford White var dá-
samlegasti mabur sem ég hef
nokkru sinni þekkt."
Hún lést árið 1967, 82ja ára ab
aldri. ■
Hvers vegna var kjarnorkusprengjum
varpað á Hiroshima og Nagasaki?
The Decision to Use the Atomic Bomb,
eftir Car Alperovitz. Alfred A. Knopf,
847 + xiv bls., S 32,50.
„Það er nú skoðun fræði-
raanna, að Japan, aðþrengt og
einangrað, hefði að líkindum
gefist upp þótt kjarnorku-
sprengjum hefði ekki verið
varpað á Hiroshima og Naga-
saki. Forráðamenn í Tókíó
voru sumarið 1945 að leita því
diplómatískra undankomu-
leiöa. Viðvarandi hafnbann og
loftárásir kynnu að hafa knúð
það til uppgjafar. íhlutun Ráð-
stjórnarríkjanna á Kyrrahafs-
svæðinu kynni ein saman aö
hafa sannfært japanska for-
ystumenn um að staða Japans
væri vonlaus. ..." Svo sagði í
ritdómi í Sunday Times 6. ágúst
1995, og enn:
„Alperovitz vakti upphaflega
á sér athygli, þegar hann hélt
því fram, að nauðsyn hafi ekki
borið til að beita kjarnorku-
sprengjunni til að knýja fram
uppgjöf Japans, svo að önnur
ástæða hafi legið aö baki beit-
ingar hennar — að styrkja
samningsstöðu vestrænna lýð-
ræðisríkja í viðræðunum um
framtíð Evrópu, sem hafnar
voru við Ráðstjórnarríkin, til
Fréttir af bókum
að síðustu skotin í Kyrrahafs-
stríðinu yrðu ekki um leið hin
fyrstu í kalda stríðinu."
Studda sögulegum rökum,
setti Alperovitz þessa skoðun
sína fram 1965 í Atomic Diplo-
macy, sem mikil andmæli
vakti. Önnur útgáfa bókarinn-
ar, aukinnar og endurbættrar,
hlaut betri viðtökur 1985, eins
og sagði í ritdómi í American
Historical Review I desember
1995 (100. árg., nr. 5): „... í
New York Times 18. ágúst 1985
birti Gaddis Smith ritdóm.
Smith benti á allmarga ann-
marka á bókinni, en hann
klykkti út með þeim orðum, að
síðan bókin kom fyrst út „hafi
allflest ný gögn ... styrkt þá
upphaflegu staðhæfingu Ál-
perovitz, að ákvörðunin að
beita kjarnorkuvopnum „hafi
verið í beinu samhengi við þá
aöferð Trumans að standa
gegn Ráöstjórnarríkjunum."
Boðskapur Álperovitz vakti
ekki lengur hneykslan. Meðan
stríöið stóð í Víetnam, vönd-
ust landsmenn því að heyra að
stefna Bandaríkjanna í utan-
ríkismálum væri ekki alltaf
gallalaus."
„í fyrsta hluta þessarar nýju
viðamiklu umfjöllunar um
mánuðina fimm, sem skóku
heiminn, vinnur Alperovitz úr
öllum þeim gögnum, sem
hann og aðstoðarmenn hans
hafa dregið saman, í því skyni
að færa sönnur á að efa sé ekki
undirorpið, aö Truman hafi
vitað að uppgjöf Japans yrði
fram knúin aö öðrum leiðum,
að bandarískri innrás slepptri,
þótt hann afréöi að láta varpa
kjarnorkusprengjum." ■