Tíminn - 07.05.1996, Blaðsíða 4

4
Þri&judagur 7. maí 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn oq auqlýsinqar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mána&aráskrift 1700 kr. m/vsk. Ver& í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Síldarsamningarnir
Samningar hafa nú tekist á milli Norömanna, Færey-
inga, íslendinga og Rússa um veiðar úr norsk-ís-
lenska síldarstofninum á yfirstandandi ári. Til
glöggvunar á því hvað liggur að baki þessari samn-
ingagerð er nauðsynlegt að rifja upp sögu þessa
merkilega fiskistofns, sem var ein af undirstöðunum
í efnahagslífi og útflutningsmálum íslendinga um
árabil.
Þeir, sem komnir eru yfir miðjan aldur, muna
glöggt þau umsvif sem fylgdu síldveiðum íslendinga
og Norðmanna úr þessum stofni. Þegar vel veiddist,
voru þau ævintýri líkust og lifa þannig í endurminn-
ingunni. Allir þekkja umræður um „síldarævintýr-
ið". Hitt er ekki talað jafn mikið um, enda er það
skuggahliðin á málinu að þessum verðmæta fiski-
stofni var næstum því útrýmt að fullu vegna ofveiði.
Árið 1967 var síldarævintýrið úti og þá féllu útflutn-
ingstekjur íslendinga um þriðjung á aðeins einu ári í
einni dýpstu efnahagslægð sem gengið hefur yfir
þessa þjóð. Lítilsháttar af síld var veitt við Svalbarða
árið 1968, en síðan ekki söguna meir fyrr en nú.
Síðan eru liðnir nær þrír áratugir, en þann tíma
tók að byggja síldarstofninn upp aftur í það ástand
sem nú er á honum og gefur bjartar vonir um fram-
haldið. Það væri því óðs manns æði að tala fyrir
óheftum veiðum nú. Það tókst að ofveiða stofninn
fyrir þrjátíu árum með þeim skipakosti sem þá var.
Það er því augljóst hvað nú myndi gerast í þeim
heiftarátökum sem standa um fiskistofnana á úthaf-
inu. íslendingar geta því ekki annað en gengið til
samninga um að koma þessum veiðum undir stjórn,
enda er það í fullkomnu samræmi við þá stefnu sem
þjóðin hefur í hafréttarmálum.
Þótt hér sé um að ræða samninga til eins árs, gefa
þeir þó tilefni til þess að ætla að þær fiskveiðiþjóðir,
sem hlut eiga að máli, geti komið sér saman um nýt-
ingu á þessari auðlind og samningar muni takast til
frambúðar. í slíkum samningum geta ekki allir feng-
ið óskir sínar uppfylltar, hvorki íslendingar né aðrir,
en fiskverndarsjónarmið og langtímahagsmunir eru
svo miklir í þessu máli að þeir réttlæta tilslakanir
okkar.
Kvóti sá, sem samið er um fyrir íslendinga á þessu
ári, er 190 þúsund tonn. Hins vegar verður að skoða
þetta magn í ljósi þess hvar heimildir eru til þess að
veiða. Veiðar á Jan Mayen-svæðinu, eins og samn-
ingsdrögin gera ráð fyrir, gefa möguleika til þess að
afla verðmætara hráefnis með því að stunda veiðarn-
ar lengra fram eftir sumri, eftir að síldin er orðin feit-
ari. Þetta skiptir auðvitað afar miklu máli.
Það má endalaust halda uppi umræðum og deilum
um aðferðafræðina í samningum, hvort nú sé rétti
tíminn eða hvort átt hefði að bíða og stunda veiðar
af öllum lífs og sálar kröftum á meðan. Um það er að
segja að gæta verður að grundvallaratriðum í mál-
inu. íslendingar eiga ekki að vera talsmenn óheftra
veiða á alþjóðavettvangi. Þau tíðindi, að strandríkin
hafa nú komið sér saman um skipulag veiða á þessu
ári, þýða það að Evrópusambandið verður í stórum
verri aðstöðu að sækja á kvóta. Einhliða ákvörðun
ríkja á víxl um kvóta úr þessum stofni býður heim
ringulreið. Hagsmunir strandríkis felast í samning-
um og því að öllum veiðum sé komið undir stjórn.
Það bar því að grípa tækifærið til þess. Annað er leik-
ur að eldi.
Virkjum Bessastabi!
um lika^
Yfir landslýð hafa undan-
farið dunið dularfullar
auglýsingar, sem hljóða
eins og fyrirsögnin: Virkj-
um Bessastaði. Garri hélt
lengi vel að þarna væri
Landsvirkjun á ferðinni
og vildi virkja eitthvert
stórfljótið á Álftanesi, en
svo fór hann að rifja upp
gömlu landafræðina úr
barnaskólabókunum og
áttaði sig á því að ekkert
stórfljót rennur um Álftanesið, þannig að það
kom eiginlega ekki til greina. Þá datt honum í hug
að það væru sjávarföllin við Álftanes sem Lands-
virkjun langaði til aö virkja, en komst að þeirri
niðurstöðu að það væri einfaldara að gera slíka
virkjun annarstaðar, t.d. slaka nið- -------------------
ur túrbínu milli tveggja stöpla á /* A DDI
Borgarfjarðarbrúnni. Eða virkja Mrtitlil
Hvalfjörðinn með því að byggja
smei®’in^ar
r einn elRenda Ve^s
, lclta61 sWóls ' “fl v'
..gfarands. 1 e»n»or*un. ^
« ítrekaft a
bæta heiminn sem við búum í. Sannarlega aðdá-
unarvert framtak og vert til eftirbreytni, og ef all-
ir gerðu slíkt hið sama væri veröldin án efa svolít-
ið betri. Verst hvað sparifé Garra dugir skammt;
hann verður víst aldrei alvöru friðarsinni.
Skuggi ófribar
virkjun ofan á nýju jarðgöngunum — það ætti
a.m.k. að minnka hættuna á að þau lækju. Þann-
ig að varla var Landsvirkjun á ferðinni.
Þá var það spurningin um Verktakasambandið.
Þar á bæ eru menn moldríkir og munar ekki um
að henda nokkrum hundraðþúsundköllum eða
miljónköllum í auglýsingar hér og þar. Það voru
nefnilega svo margir sem buðu í síðustu virkjana-
framkvæmdaútboð að það veitir ekkert af fleiri
virkjunum, svo þeir sem ekkert fengu að gera þá
fái eitthvað að gera á næstunni. Það gat alveg ver-
ið að Verktakasambandið vildi fá meiri virkjana-
framkvæmdir, en draumurinn um virkjun á
Bessastöðum var nú e.t.v. í fjarlægari kantinum,
þannig að Garri ýtti þessum hugsunum frá sér.
Einhver a5 gera at?
Svo gat náttúrlega einhver húmoristinn verið
að gera at. Það var ekkert svo fráleitt að einhver
væri að benda á að þær fjárhæðir, sem hafa farið í
viðhald húsa á bóndabænum á Álftanesi, slöguðu
hátt upp í eitt stykki virkjun — kannski ekki stór-
virkjun af stærstu gerð, en alveg sæmilega virkj-
un.
Enda kom það á daginn að þetta var hvorki
krafa um stórvirkjun á Álftanesi né hrekkjabragð.
Nei, þetta var rammasta alvara athafnamanns og
friðarhuga, sem eyðir sparifé sínu í að reyna að
Enda má hverjum vera ljóst,
sem fylgist með fréttum, að heimur versnandi fer.
Það er ekki nóg með að menn séu að berja hver á
öörum og höggva hver annan úti í hinum stóra
heimi. Hér, uppi á hjara veraldar, á okkar litla frið-
sæla skeri, hefur napur skuggi ófriðar sett svip
sinn á þjóðlífið. í Mývatnssveitinni er hiti í
mannlífinu ekki síður en í jarðdjúpunum. Hver
sveitin af annarri siglir hraðbyri inn í Sturlunga-
öld í Borgarfirðinum. Lögreglumenn og björgun-
arsveitarmenn bíta útlimi hver af öörum á
skemmtunum. Atburðir helgarinnar draga ekki úr
áhyggjum Garra. Á Vestfjörðum berja nágrannar
nú hver á öörum með spýtum. í Kópavogi hafa
menn nú tekið upp þann sið að þegar þeir eru
orðnir örmagna og lúnir af að berja heitmeyjarn-
ar með höndum og handverkfærum, þá setjast
þeir upp í fjölskyldubílinn og beita honum við að
tukta dömuna, sem í tilfellinu um helgina komst
upp í annan bíl ókunnugs manns. Garra var nú
innrætt að beita öðrum aðferðum þegar hann var
á biðilsbuxunum í sínu ungdæmi, en sinn er sið-
urinn í hverri sveit, eins og þar stendur.
Það er a.m.k. greinilegt að friðarboðberinn með
spariféð á drjúgt starf fyrir höndum við að koma
boðskap sínum á framfæri. í ljósi hegðunar lands-
manna og ófriðarlátanna vaknar hins vegar sú
spurning hvort óróaseggirnir myndu ekki lagast
mikið við það að eignast dálítið sparifé. Það virð-
ist a.m.k. virka vel á menn til þessa. Garri
Menningarhlutverk RÚV
„Auglýsingar eru menning og ríkisút-
varpið getur ekki sinnt menningar-
legu hlutverki sínu án þess ab hafa
auglýsingar." Eitthvað á þessa leib
hljómaði röksemdafærsla frá Heimi
Steinssyni útvarpsstjóra, sem út-
varpshlustendum var bobið upp á í
fréttatíma RÚV um helgina. Það sem
framkallabi þessi fleygu orö útvarps-
stjórans var skýrsla starfshóps
menntamálaráðherra um endurskoð-
un á útvarpslögum, en þar er m.a.
lagt til ab RÚV hverfi af almennum
auglýsingamarkaði. Þessi skýrsla hef-
ur valdiö miklum taugatitringi. Áhrifin hafa hrísl-
ast víða um þjóðarlíkamann og fjölmiðlar hafa
leitað viðbragða víða.
Hannesar Hólmsteins!
Þetta er hins vegar að breytast og
fólk er í auknum mæli að efast um að
þab sé skynsamlegt að ríkisútvarpib
skuli standa í beinni samkeppni við
abra fjölmiðla, ljósvakamiðla og
prentmiðla, með svo gríðarlega for-
gjöf í farteskinu sem afnotagjöldin
eru. Og er nema von menn velti
vöngum þó ekki væri nema vegna
þess ab Ríkisútvarpið notar jafnviröi
tæpra 40 þúsund mánaöarlegra af-
notagjalda bara til ab mæta kostnaði
við að rukka inn þessi afnotagjöld.
BBC ekki boðleg
Utfært fyrir Björn
Skýrsla starfshópsins er vitaskuld ekki annað en
nánari útfærsla á ýmsum hugmyndum, sem Björn
Bjarnason menntamáiaráðherra hefur sjálfur viðr-
að við ýmis tækifæri áður. Enda ekki vib öðru að
búast, þar sem samsetning starfshópsins er klæð-
skerasniðin að hugmyndum
Björns meb hvern íhaldsforkólf-
inn af öbrum í nefndinni. Þetta
hafa menn verið ab setja fyrir sig
sem eitthvert stórmál, sem er auðvitað alger
óþarfi. Skýrsluna er vel hægt að nota sem um-
ræðugrundvöll til framhaldsvinnu, einmitt vegna
þess að hún kemur inn á þau svið í íslenskum fjöl-
miölarekstri sem bannhelgi hefur umlukt á libn-
um árum. Að vísu hefur skylduáskriftin ab RÚV
verið nokkuð til umræðu síðastliðin misseri og
því kemur e.t.v. ekki á óvart að menn hyggi á ein-
hvers konar breytingu á því. En þab að ríkisfyrir-
tæki, sem hefur lögbundinn tekjustofn eins og
RÚV, skuli sækja með jafn kraftmiklum hætti inn
á auglýsingamarkað og raun ber vitni hefur til
þessa þótt nánast sjálfsagður hlutur. Þeir, sem gert
hafa athugasemdir við þetta, hafa nánast undan-
tekningalaust verib stimplaöir frjálshyggjumenn
eöa eitthvað þaðan af verra, jafnvel fylgismenn
Þess vegna bregöast varðmenn óbreytts rekstrar-
fyrirkomulags hjá RÚV líka hart vib hugmyndum
um að auglýsingatekjur verði skertar, og útvarps-
stjóri kemur með hina ótrúlegu röksemd að út-
varpið þurfi af menningarlegum ástæðum að
flytja auglýsingar! Samkvæmt kenningu Heimis
Steinssonar er BBC — fyrirmynd sjónvarpsstöðva
um allan heim — því lítið annaö en ómenningar-
stöð, sem ekki væri menningar-
sinnuðum íslendingum boðleg
vegna auglýsingaleysis. Þessi
merkilega og í raun sögulega yfir-
lýsing útvarpsstjórans sýnir að skýrsluhöfundar
hafa hitt á afar auman blett varðandi rekstur
stofnunarinnar.
Hitt er svo annað mál að Björn Bjarnason hefði
mátt vera diplómatískari í vinnubrögðum við
þessa skýrslugerb, ekki síst gagnvart samstarfs-
flokki sínum í ríkisstjórn. Búast má við ab hann
hafi heldur spillt fyrir með vinnulaginu, þó ótrú-
legt sé að menn láti þetta hafa áhrif á framhaldið.
Sannleikurinn er sá aö brýnt er ab endurskoða
stöðu RÚV í breyttu fjölmiðlasamfélagi, og ef þau
sjónarmiö sem útvarpsstjóri hefur viðrað — að
menningarhlutverk RÚV sé ab halda öllu eins og
það hefur verið — verða ofan á, er þess skammt að
bíða aö menningargildi útvarpsins felist í því að
vera stjórnsýslu- og stofnanalegur safngripur. -BG
Á víbavangi