Tíminn - 10.05.1996, Blaðsíða 4

4
Föstudagur 10. maí 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gu&mundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mána&aráskrift 1700 kr. m/vsk. Verö í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Hvalveiðar í sumar
Samtökin Sjávarnytjar hafa í auglýsingum í blöbum
og víðar skorað á Alþingi að hefja hvalveiðar strax í
sumar. Sjávarnytjar hafa fengið fleiri aðila í lið með
sér um þessa áskorun — félög útgerbarmanna og sjó-
manna, verkalýðsfélög landverkafólks og sveitar-
stjórnir — og er greinilegt að mjög víðtæk og breið
samstaða er um málið í þjóðfélaginu, eins og raunar
endurspeglaðist í utandagskrárumræðum á Alþingi í
gær.
En þrátt fyrir víðtæka samstöðu um að rétt sé og
eðlilegt ab hefja hvalveiöar sem fyrst, greinir menn
eðlilega á um með hvaða hætti hvalveiðibannið
verði rofið og hvenær það skuli gert. Margir hafa
bent á að hættan á hugsanlegum refsiaðgerðum
hvalfribunarsinna sé stórlega ofmetin og benda á
reynslu Norðmanna í því samhengi. Þetta eru gild
rök í málinu og til þeirra ber að taka tillit. Engu að
síður er málið ekki svona einfalt. Þrátt fyrir allt felur
það í sér talsverba áhættu að hefja veiðarnar og ís-
lendingar verða því að vanda undirbúninginn vel,
svo þeir séu örugglega tilbúnir að takast á við þann
mótbyr og markaðserfiðleika sem hvalveiðar myndu
framkalla. Það er rétt, sem talsmenn Sjávarnytja hafa
haldið fram, að það skiptir í sjálfu sér ekki höfuðmáli
hvort veiddur verður einn hvalur eða áttatíu, eða
hvort það er stór hvalur eða smár. Viðbrögðin munu
verða álíka sterk í herbúðum hvalfriðunarsinna. Fyr-
ir þá er um prinsippmál að ræba. En þetta þýðir þó
ekki endilega að menn geti strax hellt sér út í talsvert
umfangsmiklar veiðar. Þvert á móti er þetta enn frek-
ari sönnun þess að menn þurfa að gæta að sér og vera
tilbúnir í slag þegar kallið kemur.
Spurningin er þá í raun hvort íslendingar geti ver-
ið tilbúnir í þennan slag nú í sumar. Svarið er bæði
jákvætt og neikvætt. Sjávarútvegsrábherra hefur
sjálfur bent á það á opinberum vettvangi að nú sé að
rakna úr ýmsum erfiðum deilumálum á sviði sjávar-
útvegs, sem geri það sjálfkrafa að verkum að hægt
verður að beina kröftum að nýjum verkefnum. Þess
utan eru þau deilumál, sem íslendingar standa
frammi fyrir, ekki þess eðlis að þau skipti sköpum
fyrir möguleika okkar til að bregðast við andstöðu
gegn hvalveiðum. Þvert á móti. Þær þjóðir, sem við
höfum veriö að kljást við á sviði sjávarútvegs, eru
ekki þjóðir sem eru líklegar til að hallast á sveif með
hvalfriðunarsinnum, heldur eru þetta fiskveiðiþjóðir
eins og við. Norðmenn hafa meira að segja stigið það
skref að hefja hvalveiðar, og það að íslendingar hefji
hvalveiðar gæti þess vegna orðið til að liöka fyrir
samningum við þá, ef eitthvað væri, vegna aukinnar
samkenndar og samstöðu á sviði hvalveiðimála.
Hitt er ljóst, að hvalaafurðir gæti verið erfitt að
losna við enn sem komið er, enda hefðbundnir
markaðir lokaðir, s.s. í Japan. Veiðar myndu því mið-
ast við það sem heimamarkaður getur tekið við, sem
er í sjálfu sér engin ósköp, og þeir tveir milljarðar,
sem talað er um ab hvalveiðar gætu gefið í þjóðarbú-
ið, kæmu ekki í kassann nærri strax. En sérhver
ganga hefst með fyrsta skrefinu og því er ekki óeðli-
legt að opna á veiðar strax í sumar og taka slaginn
þá. Slíkar veiðar gætu í það minnsta hafist í tilrauna-
skyni, jafnvel þó í litlum mæli væri. Veiðarnar
myndu vissulega framkalla sterk viðbrögð, en á meb-
an menn hafa rökin um skynsamlega nýtingu í
höndum ætti vörnin að halda. Kallið getur komið í
sumar, því íslendingar eru nægjanlega tilbúnir.
Ekki týnd!
Garri brá sér niður á Alþingi í vikunni og komst
að því að þar eru menn vægast sagt misiðnir við
löggjafarstörfin. Raunar virtust allir vera að lesa
glanstímaritið Mannlíf og það
sem meira var, allir virtust vera
að lesa sömu greinina, nema
Árni Johnsen og Jón Baldvin
Hannibalsson. Árni var með
skelfingarsvip að lesa viðtal við
einhvern hollenskan homma,
sem sagöi að allir íslenskir karlar
væru hommalegir, en Jón Bald-
vin var að lesa viðtal á unglinga-
síðunni við einhverja Kolfinnu
Baldvinsdóttir og tautaði fyrir
munni sér hvað þetta væri vel
gerð kona. Allir hinir voru að
lesa viðtal við Margréti Frí-
mannsdóttur og í hvert sinn sem
einhver kom inn í þinghúsið
kölluðu menn: „Hún er fundin!"
Svakalega fyndið
Garri gat ekki setið á sér og fór
að skoða þetta Mannlíf. í ljós ---------
kom að yfirskrift viðtalsins var „Ekki týnd" og vís-
aði það til þess að nýr formaður Alþýðubanda-
lagsins væri ekki týnd, eins og Össur, Alþýðublað-
ið og samþingmenn hennar hafa viljað vera láta í
allan vetur. Af einhverjum ástæðum fannst
mönnum þetta svakalega fyndið og þeir þing-
menn, sem Garri leitaði skýringa hjá — en þar á
meðal voru samflokksmenn Margrétar — sögöu
að þetta væri svona fyndið vegna þess að Margrét
hefði alla tíð verið einstaklega lagin við að láta
líta þannig út að hún væri upptekin manneskja,
þrátt fyrir að hún hverfi alltaf með jöfnu millibili
í þinginu, sjáist lítið í nefndum og/eöa í kjördæm-
inu. Stuðningsmaður Margrétar sagði þó að hún
væri samt yfirleitt uppábúin í þinginu í fyrir-
GARRI
spurnartímum og taldi það alls ekki stafa af því að
fjölmiðlar væru þá oftast á svæðinu. Aðrir sögðu
að Margrét sendi þó skilaboð þegar hún geti ekki
mætt vegna iðrakvefs, flensu
ættingja eða þá annríkis á öðr-
um fundum, og einn taldi það
hin mestu vandræði að Margrét
ætti ekki skilaboðaskjóðu sem
hún gæti talað í og sent fyrir sig.
Því miður væru slíkar skjóður
bara til í Ævintýraskóginum.
Sendibúnaður
Garra var satt að segja alveg
hætt að lítast á blikuna og þessa
skemmtun þingmanna við lest-
ur glanstímaritsins, þegar einn
viröulegur þingmaður, sem
Garri hefur árum saman talið
vera í hópi hinna vönduðustu
ríkisborgara landsins og sann-
kallaður máttarstólpi, tók til
máls. Máttarstólpinn sagði það
ekki skrýtið, þó Margrét léti
-------------- birta af sér litmynd í tímariti
undir yfirskriftinni „Ekki týnd". Þetta væri ekki
annað en aðeins öðruvísi útfærsla á sendibúnaði
þeim, sem Náttúrufræðistofnun hefði sett á svan-
inn „Jón Gunnar" til að fylgjast með honum á
flugi hans milli landa.
Eftir þetta síðasta komment sá Garri að Margrét
Frímannsdóttir er einfaldlega lögð í einelti á þing-
inu, þannig að það væri kannski ekkert skrítið þó
hún hefði sett hendurnar fyrir andlitið og sagt
„Magga týnd", þegar Mannlíf tók hana tali. En
þvert á móti gefur hún böðlum sínum langt nef
utan úr bæ þar sem þeir ná ekki til hennar, kemur
fram undir fullu nafni skælbrosandi og hress og
segir: Ekki týnd!
Garrí
„Lífiö er saltfiskur"
Greinarhöfundur minnist þess
frá unglingsárum að fólk veltist
um að hlæja að einum bónda í
sveitinni sem hafði látið svo um
mælt að honum þætti steiktur
saltfiskur bestur matar. Saltfisk-
ur var fæða sem fólk var vant að
meðhöndla með því að sjóða
hann og bera hann fram með
kartöflum og hamsatólg. Að láta
sér til hugar koma að steikja
þennan göfuga rétt þótti bera
vott um fádæma sérvisku og
einkennilegheit.
Mér kom þessi bernskuminn-
ing í hug eitt sinn er verið var að
sýna í sjónvarpi myndir af aö-
skiljanlegum réttum sem fram-
leiddir eru á Spáni og í Portúgal
úr saltfiski frá Islandi. Sjálfur hef
ég haldið mig við gamla lagið
þegar saltfiskur er á borðum.
Hins vegar má vel vera að steikt-
ur saltfiskur sé á borðum veit-
ingahúsa hérlendis og þyki ekki
tiltökumál. Byltingin sem orðin
er í matarvenjum íslendinga er
slík að ekki mundi vera hlegið lengur að skagfirska
bóndanum sem steikti saltfiskinn.
sókn honum tengd skapa mynd-
efnið. Þessu er komið á léreftið á
þann meistaralega hátt sem Kjar-
val einum er lagib. Mér er tjáð að
þetta verk sé niðri í Landsbanka en ég hef senni-
lega aldrei verið svo upplitsdjarfur þegar ég kem
þar inn ab veita því sérstaka athygli.
Á víöavangi
Saltfiskur í listum
Saltfiskur er mikilvæg útflutningsafurð á ís-
landi, þótt ekki sé hann allt lífið eins og tilvitnuð
orð í fyrisögn þessarar greinar segja. Á fyrri hluta
aldarinnar var þetta algengasti og stundum eini
verkunarmátinn á þorskinum, hinni verðmætu
afurð. Saltfiskurinn kom við sögu í myndlist og
bókmenntum þeirra ára. í meistaraverki Halldórs
Laxness, Sölku Völku, er saltfiskurinn í stóru hlut-
verki, svo dæmi sé nefnt. Einnig kemur hann fyr-
ir í ljóðum, meðal annars hjá Steini Steinari sem
yrkir um „syngjandi Sjálfstæðishetju, með saltfisk
í hjartastað".
Þessar hugleiðingar um saltfisk komu mér
reyndar í hug er ég ásamt konu minni leit inn á
Listasafn íslands um síöustu helgi að sjá sýningu
þar eftir meistara Kjarval sem helguð er saltfiskin-
um. Það kom mér reyndar á óvart aö sjá umfang
þeirrar sýningar og hún sýnir að saltfiskurinn hef-
ur verið honum nálægur sem von er, svo stór þátt-
ur sem hann var í þjóölífinu. Reyndar er sýningin
að uppistöðu til veggmynd í eigu Landsbanka ís-
lands þar sem saltfiskurinn, verkun hans og sjó-
Rafeindastýröur saltfiskur
Nú er rómantíkin aö hverfa í kring um saltfisk-
inn og hvítir reitir og stæður af þessari afurð á fi-
skreitum á sólardögum heyra sögunni til. í vetur
var ég á ferðinni á Höfn í Hornafirði á rölti þar á
milli vinnustaða eins og er háttur pólitíkusa. Ég
kom þá í saltfiskverkun Borgeyjar. Saltfiskurinn
rennur þar eftir færiböndum í loftinu, er merktur
og flokkaöur með hjálp tölvutækninnar og dettur
niður í ker eftir lögmálum rafeindatækninnar.
Þessi eru orðin örlög þess hráefnis sem var baðaö í
sólskini og hafgolu á árum áður. Meistaraverk
Kjarvals um saltfiskinn mundu sjálfsagt líta öðru
vísi út ef efniviðurinn væri sóttur í nútíma fisk-
vinnslu. Allt þetta er vottur um að „tíminn er fugl
sem flýgur hratt", atvinnuhættir og tíðarandi
breytist. í slíkum sviptingum er nauðsyn að
greina það sem er sígilt og breytist ekki og leggja
rækt við það. Listin er sígild, en viðfangsefnin
breytast.
Jón Kr.