Tíminn - 10.05.1996, Page 6

6
rfr rtwTf iTwTf
WvmSmm
Föstudagur 10. maf 1996
Neytendasamtökin hvetja bœndur til aö taka ekki þátt i ýmsum nýj-
um framleiösluháttum:
Vara viö erfðabreytingum
og hormónum í matvælum
Neytendasamtökin hvetja ís-
lenskan landbúnab og mat-
vælaframleiöendur til ab taka
ekki þátt í nýjum framleibslu-
háttum, sem nú rybja sér til
rúms erlendis — m.a. erfba-
breytingum, hormónagjöf og
ómannúblegri mebferb búfén-
abar í því skyni ab halda nibri
framleibslukostnabi — heldur
sé vib þab mibab ab hér séu
framleiddar heilnæmar mat-
vörur án óþarfa aukaefna.
Lýsa Neytendasamtökin sig
reiöubúin til samstarfs til aö
tryggja ab svo megi verða. Sam-
tökin krefjast þess að stjórnvöld
setji skýrar reglur um upplýs-
ingar á umbúðum matvæla og
stuðli jafnframt að því að inn-
flytjendur sinni sambærilegri
upplýsingaskyldu.
Neytendasamtökin minna á
að það á ekki að vera neytenda
að sýna óyggjandi fram á hugs-
anlega skaðsemi matvæla.
Sönnunarbyrðin eigi ávallt að
vera hjá framleiðendum. Oft
séu notuð efni og framleiðslu-
aðferðir sem gjalda verði var-
huga við. Farið sé að erfðabreyta
jurtum og dýrum til að auka
geymsluþol matvæla.
Matvælastofnun Sameinuðu
þjóðanna hafi nú heimilað
notkun fimm tegunda kjöt-
hormóna, en frestað ákvörðun
um notkun mjólkurhormóna,
en með þeim sé hægt að auka
mjólkurframleiðslu um 30%.
Slík aukning auki hættu á júgur-
bólgu og ýti þar með undir
aukna lyfjanotkun. Þetta sé því
bæði spurning um dýravernd og
heilsu neytenda, þegar til lengri
tíma er litið. Framleiðendur hafi
ekki getað sannað að hormóna-
notkun í mjólkur- og kjötfram-
leiðslu hafi ekki áhrif á neytend-
ur.
Það er líka ófrávíkjanleg krafa
Neytendasamtakanna að það
komi ótvírætt fram á umbúðum
matvæla hafi þau verið geisluð,
líka þegar um samsettar vörur er
að ræða.
S Gjafir og eignir hússtjórnarskólanna:
I vörslu stofnana
sem nýta þá nú
Gripir þeirra hússtjómarskóla,
sem hætt hafa störfum, em
annab hvort í varbveislu þeirra
stofnana sem nú hafa fengib
húsnæbi þeirra til afnota, eba
þeir era í varbveislu samtaka
kvenna á vibkomandi stöbum.
Þetta kom fram í svari Bjöms
Bjamasonar menntamálaráb-
herra vib fyrirspum ffá ísólfi
Gylfa Pálmasyni. ísólfur Gylfi
hafbi lagt fyrirspum sína fram
fyrir nokkra, en menntamála-
rábherra óskab eftir fresti til
þess ab svara, þar sem afla
þyrfti upplýsinga um hvem
skóla fyrir sig.
ísólfur Gylfi sagbi ab hús-
stjómarskólarnir hafi verib lítils-
virtir í umræbunni. Mikil verð-
mæti liggi í eigum þeirra og
einnig liggi mikil menning ab
baki þeim sem stofnunum, því
mörg þeirra gilda, sem þeir störf-
ubu fyrir, hafa nú glatast. Hann
sagbi að skólarnir hafi mikið til-
finningalegt gildi fyrir þab fólk
sem þar hafi numib, og hann
kvabst hafa orðið var við að grip-
ir þessara stofnana hafi lent á
vergangi.
Björn Bjarnason rakti nýtingu
húsnæbis fyrrverandi hússtjórn-
arskóla og á hvem hátt munir
væra varbveittir. Hann sagði
naubsynlegt ab flýta ákvörbun-
um um nýtingu þessara húsa.
Sumstabar hafi verið komið á fót
minningarstofum þar sem gamlir
nemendur komi saman og minn-
ist liðins tíma, en það sé ekki ab
öllu leyti heppilegt. Því sé naub-
synlegt ab gera húsnæbi þessara
fyrram stofnana lifandi á-nýjan
leik meb starfsemi þar sem slíkt
sé ekki fyrir hendi. -ÞI
í september 1890 fær Sveinn Ólafs-
son úthlutað lóð, 37 x 45 álnir, vest-
an við væntanlegt framhald af
Smiðjustíg, norðan við Steinsstaða-
stíg. Byggingin standi vestan við
Smiðjustíg í línu við önnur hús þeim
megin.
í fyrstu brunavirðingu á húsinu,
sem var gerð í ágúst 1893, segir að
Sveinn Ólafsson hafi byggt hús úr
bindingi, klætt með borðum og járni
þar yfir og með járnþaki á langbönd-
um. í húsinu séu tvö herbergi og tvö
eldhús, sem eru þiljuö en ómáluð.
Kjallari er undir öllu húsinu. Ekki er
tekið fram hvort húsið er í byggingu
eða fullbúið, en af lýsingu má telja
nokkuð víst að húsið er ekki full-
t»y§gt.
I janúar 1891 fær Sveinn Ieyfi til að
byggja viðbót norðan við íbúðarhús
sitt, 13 x 6 álnir, og tvo skúra, 2x4
álnir og 3 x 3 álnir.
Næsta brunavirðing var gerð 1906.
Þar segir að Sveinn Ólafsson hafi
byggt einlyft hús með porti og 5 1/2
álnar risi, við norðurgafl á húsi því
sem hann áður byggði á lóð sinni við
Smiðjustíg 11. Viðbyggingin er byggð
af bindingi, klædd utan með plægð-
um 1" borðum, pappa, listum og
járni þar yfir, og með járnþaki á
plægðri 1" borðasúð, meö pappa í
milli. Innan á bindingi eru pappi og
listar, og með milligólfi á báðum bita-
lögum. Niðri eru tvö íbúðarherbergi,
þiljuð með striga og pappa á veggjum
og loftum; máluð. Þar eru tveir ofnar.
Uppi eru tvö íbúðarherbergi þiljuð og
máluð. Þar eru tveir ofnar. Kjallari er
undir öllu húsinu, 3 1/2 alin á hæð.
í manntali frá árinu 1901 búa á
Smiðjustíg 11: Sveinn Ólafsson hús-
bóndi, 65 ára, fæddur í Stokkseyrar-
sókn; Sigríður Rögnvaldsdóttir, 40
ára, fædd í Garðasókn á Álftanesi;
börn þeirra: Rögnvaldur 18 ára, Anna
Guöný 13 ára, Júlíus 11 ára, Karólína
Sveinbjörg 6 ára, Sumarliði 8 ára,
Guðríður 3 ára og Sigurlína 1 ára.
Sveinn Ólafsson lést 24. febrúar
1910. Ekkja hans bjó í nokkur ár í
húsinu eða þar til það var selt árið
1915. Hún lést árið 1935.
Árið 1910, í manntali sem gert var
í nóvember, búa í húsinu: Sigríður
Rögnvaldsdóttir, ekkja Sveins, og
börn þeirra Sumarliði, Sigurlína,
Anna og Júlíus. Aðrir íbúar hússins
eru: Halldór Þóröarson, fæddur 10.
nóvember 1854, Jóhanna Guð-
mundsdóttir, fædd 1. apríl 1855,
Guðrún Sigríður Halldórsdóttir, fædd
5. ágúst 1884, og Anna Ágústa, fædd
2. nóvember 1890.
Gísli Guðmundsson gerlafræðing-
ur kaupir Smiðjustíg 11 af erfingjum
Sveins Ólafssonar. Sama ár ræðst
Smiðjustígur 11
Gísli í að stækka
og endurbæta
húsið. í mars
1916 er það tekið
til brunavirðing-
ar. Þá segir að
Gísli Guðmundsson gerlafræðingur
hafi aukið og endurbætt húseign
sína. Hús er byggt af bindingi, klætt
yfir með plægðum 1" borðum,
pappa, listum og járni, þar yfir á öll-
um veggjum og þaki. í útveggi er fyllt
í binding með sagspónum og milli-
gólf í báðum bitalögum. Niðri eru
fjögur íbúðarherbergi, eldhús, gangur
og tveir fastir skápar; allt þiljað með
striga og pappa á veggjum og loftum,
ýmist málað eða veggfóðrað. Þar eru
tveir ofnar og ein eldavél. Uppi eru
þrjú íbúðarherbergi, eldhús, gangur
og tveir fastir skápar, allt með sama
frágangi og niðri. Þar eru tveir ofnar
og ein eldavél. Vatns-, gas- og skolp-
leiðslur eru í húsinu. Kjallari 3 1/2 al-
in á hæð er undir öllu húsinu, hólfað-
ur í þrennt. Kjallarinn er allur kalkað-
ur að innan og meö steinsteypugólfi.
Þrír fjórðu af gólfi í kjallara er flísa-
gólf. I einum fjórða kjallarans eru vél-
ar sem notaðar eru til gosdrykkja-
framleiðslu.
Gísli Guðmundsson var fyrsti ís-
lendingurinn sem lærði gerlafræði.
Hann stundaði námið í Austurríki,
Þýskalandi og Frakklandi og var
óþreytandi að fara utan og afla sér
endurmenntunar. Hann var einnig
menntaður í vefjafræði. Gísli kom á
fót rannsóknar-
stofu í gerlafræði,
sem hann rak um
árabil í kjallaran-
um aö Smiðjustíg
11. Hann vann
að rannsóknum fyrir Landakotsspít-
ala við Túngötu og Sóttvarnarhúsið í
Þingholtsstræti. Einnig við mjólkur-
bú, sem um tíma var starfrækt á Lind-
argötu. Gísli Guðmundsson stofnaði
gosdrykkjaverksmiðjuna Sanitas, sem
var fyrst til húsa á Seltjarnarnesi, en
var síðan flutt í kjallarann á Smiðju-
stíg 11, sama ár og Gísli keypti húsið.
Loftur Guðmundsson ljósmyndari
tók síðan við rekstri Sanitas og byggði
yfir hana á Lindargötu þar sem Lind-
arbær er nú. Brjóstsykursgerðin Nói
var um tíma í kjallaranum, en það
mun hafa verið eftir að Sanitas flutti
starfsemi sína á Lindargötu.
Gísli Guðmundsson var mikill
áhugamaður um nýjungar í iðnaði og
flestu sem laut að atvinnuskapandi
rekstri. Sagt er að hann hafi haft
meiri áhuga á að byggja upp nýja
starfsemi en græða peninga. Hann
var einn af stofnendum smjörlíkis-
gerðarinnar Smára, ásamt Ragnari
Jónssyni, sem kenndur var við Smára.
Það fyrirtæki var til húsa á Veghúsa-
stíg 5. En síðar var bókaforlagið Vaka-
Helgafell þar til húsa eftir að smjör-
líkisgerðin hætti þar.
í manntali frá árinu 1920 voru til
heimilis að Smiðjustíg 11: Gísli Guð-
mundsson, kona hans Halldóra Þórð-
HÚSIN í BÆNUM
FREYJA JÓNSDÓTTIR
ardóttir og börn þeirra hjóna, Guð-
mundur og Guðrún. Foreldrar Gísla
voru þar einnig til heimilis: Guð-
mundur Guðmundsson frá Hvítanesi
í Kjós og Jakobína Jakobsdóttir, sem
einnig var úr Kjósinni, ásamt dóttur
sinni Fríðu. Á heimilinu var vinnu-
konan Guðný Helga Kristjánsdóttir.
1916 byggði Gísli geymsluskúr á
lóðinni, 6 x 2,83 fermetra. Hann var
gerður af bindingi og járnklæddur, en
suðurhliðin, sem var á lóðarmörkum,
var eldvarnarveggur. Skúrinn var
hólfaður í tvennt og eingöngu notað-
ur til geymslu.
Gísli Guðmundsson byrjaði að
byggja Smiðjustíg 11 A árið 1919. Það
hús er byggt af steini og byggt fyrir
iðnað. Það var byggt í þremur áföng-
um. Þar starfrækti Guðmundur sonur
Gísla og Halldóru húsgagnaverk-
stæði.
Gísli Guðmundsson var fæddur 6.
júlí 1884. Hann lést langt fyrir aldur
fram, 26. september 1928. Eftirlifandi
kona hans Halldóra Þórðardóttir,
börn þeirra og foreldrar Gísla bjuggu
áfram í húsinu. Halldóra andaðist 25.
janúar 1989, en hún bjó síðustu árin
í skjóli Guðrúnar dóttur sinnar.
Guðrún Gísladóttir fór ung til
Þýskalands og lærði þar hraðritun.
Hún vann lengst af hjá Garðari Þor-
steinssyni hæstaréttarlögmanni, við
trúnaðarstörf og er þekkt fyrir dugn-
að og vandvirkni. Þorvarður Jónsson,
eiginmaður Guðrúnar, var skjalaþýð-
andi. Dóttir Guðrúnar og Þorvarðar,
Edda læknaritari, og maður hennar,
Hálfdán Henrýsson stýrimaður, sem
flestum íslendingum er kunnur fyrir
fórnfús störf í þágu slysavarna,
bjuggu um árabil í húsinu að Smiöju-
stíg 11. Húsið var í eigu fjölskyldunn-
ar þar til í desember 1990. Þá seldi
Guðrún Gísladóttir og flutti í íbúð í
húsi Eddu og Hálfdánar.
Núverandi eigendur að Smiðjustíg
11 eru hjónin Gísli Arnþór Víkings-
son líffræðingur og Guðrún Ög-
mundsdóttir borgarfulltrúi. Þetta fal-
lega og vinalega hús hefur að mestu
haldið sínu upphaflega útliti. í stof-
um á hæðinni er upphaflegt tréverk,
sem skiptir veggjunum eftir miðju.
Þessi skreyting fer vel við hús frá þess-
um tíma. Núna er herbergjaskipan
þannig, að á hæðinni eru tvær stofur,
herbergi, gangur og snyrting. Uppi
eru þrjú herbergi, gangur, bað og
snyrting. í kjallara hússins er búið að
innrétta íbúð. Tveir inngangar eru á
húsinu, annar á gafli í suðurátt, hinn
á skúr á vesturhliö hússins.
Heimildir eru frá Borgarskjalasafni og
Landsbókasafni.