Tíminn - 10.05.1996, Qupperneq 11

Föstudagur 10. maí 1996
ÉfÉr
11
Samkeppnin er ekki einhlít
Samkeppnin er lofuð mjög í
vestrænum lýðræðisríkjum.
Hún hefir vissulega kosti, en
leysir hvergi nærri allan vanda.
Sannleikurinn er sá, að hún er
óvíða fyrir hendi, og hún getur
snúist upp í andhverfu sína.
Gjarnan er vitnað í Adam
Smith (1723-90), sem lagði
fræðilegan grunn að hugtak-
inu. Kenningu hans má í stuttu
máli orða svona: „Enda þótt
einstaklingar séu knúðir af eig-
in hag, vinna þeir hver um sig í
þágu heildarinnar, leiddir af
„duldri hendi", sem hinn frjálsi
leikur samkeppninnar gerir
kleift." Samkeppnin er sem sagt
ómissandi þáttur hins virka
hagkerfis.
Hins er síður
getið, að __________________
Smith var ekki
aðeins fræðimaður, heldur
raunsæismaður. Hann gerði sér
grein fyrir öflum, sem unnu að
því að takmarka samkeppni.
Þannig segir hann í aðalriti
sínu („Auðlegð þjóða" 1776):
„Fólk í sömu atvinnugrein hitt-
ist sjaldan svo, jafnvel sér til
skemmtunar eða dægrastytt-
ingar, að umræðan endi ekki í
samsæri gegn almenningi eða
einhvers konar hugkvæmni til
að hækka verð."
Smith og fyrri tíðar hagfræð-
ingar litu á samkeppnina frá
LESENDUR
Aöalfundur forstööu-
manna sundstaöa:
Þorsteinn
Einarsson
gerbur ab
heibursfélaga
Á fyrsta aðalfundi Samtaka
forstöðumanna sundstaða á
íslandi var samþykkt sam-
hljóða að gera Þorstein Einars-
son, fyrrverandi íþróttafull-
trúa ríkisins, að heiðursfélaga
samtakanna.
Þorsteinn hefur ávallt sýnt
sundíþróttinni mikinn áhuga,
svo og byggingu og viðhaldi
sundlauga. Hann var í áratugi
einn fárra sérfræðinga um
hreinsun og meðhöndlun sund-
laugarvatns og hannaði og
skipulagði gerð fjölda lauga.
Svokallaðar „pokalaugar" eru
meðal verka Þorsteins.
í tilefni heiðursnafnbótarinn-
ar verður Þorsteini haldið kaffi-
samsæti í Félagsheimli Kópa-
vogs klukkan 16.00 í dag.
Samtök forstöðumanna sund-
staða voru stofnuð í mars 1995.
Félagar í samtökunum eru 45
talsins og er markmið samtak-
anna að vinna sameiginlega að
hagsmunamálum félaganna.
Guðmundur Þ. Harðarson,
Sundlaug Kópavogs, er formað-
ur. -BÞ
Þorsteinn Einarsson.
s jónarhóli
hegðunar selj-
enda og kaup-
enda. Nútím-
inn horfir meira til ytri skil-
yrba. Samkeppni er talin ríkja í
atvinnugrein, ef fyrirtæki eru
mörg og hlutdeild hvers og eins
lítil, þannig að eitt þeirra geti
ekki haft áhrif á veröiö með því
að breyta vörumagninu. Verðið
ræðst þá einfaldlega af mark-
absöflum framboðs og eftir-
spurnar.
Oftar en ekki er markaðurinn
of smár fyrir mörg fyrirtæki, ef
nýta á kosti fjöldaframleiðslu.
Rekstur þeirra verður þá óhag-
kvæmur, þannig að hækka þarf
verð vörunnar eða þjónustunn-
ar. Þetta er algengt í smáum
ríkjum sem okkar. Við höfum
dæmi fyrir okkur í bankakerf-
inu. Aðeins þrír bankar eru hér.
Þó þurfa þeir háan vaxtamun
og óhóflega gjaldtöku til þess
að geta borið sig. Hver og einn
hinna þriggja banka vill kaupa
annan eða báða til ab bæta
reksturinn. Samkeppnin getur
verið dýr!
í stærri löndum, sem keppa á
erlendum mörkuðum, grípa
fyrirtæki til hringamyndana.
Við fáum fregnir af slíkum úr-
ræðum nálega í viku hverri.
Slíkar hringamyndanir og stöð-
ug hagræðing fyrirtækja til að
bjarga sér fyrir horn hafa leitt
til uppsagna á starfsfólki í stór-
um stíl. Æ fleiri fylla flokk at-
vinnulausra, sem nú telja allt
að 50 milljónir manna og
kvenna í OECD-ríkjum. Þetta
er ekki aðeins vandamál, held-
ur voði, sem ekki veröur séð
fyrir, hvaða afleiðingar kann að
hafa.
Önnur skilyrði frjálsrar sam-
keppni eru ekki heldur fyrir
hendi að öllum jafnaði. Neyt-
andinn velur t.d. ekki alltaf þá
vöru, sem er ódýrust. Hann er
oft fáfróbur eða kærulaus um
verðlag, lætur auk þess stjórn-
ast af auglýsingum og áróbri
fjölmiðla. Loks eru það hinir
efnameiri, sem ráða að mestu
eftirspurninni, ekki hinir tekju-
lágu, sem eru í meirihluta og
eiga flestir aðeins fyrir nauð-
synjum.
Samkeppnin er því lítið
meira en áróðurstæki fárra, sem
vilja græða á kostnað fjöldans.
Slagorð þeirra er: „Sérhver þegn
á að njóta frelsis til að nýta
hæfileika sína sem best." Þetta
eru innantóm orb, meðan at-
vinna og efnahagsleg tækifæri
bjóðast ekki, nema sumum.
Viðskiptafrœðingur
VIÐSKIPTI
ESB setur upp
lyfjastofnun
ESB (Evrópusambandið, Europe-
an Union, eins og það nú heitir)
setti 1994 upp lyfjamatsstofnun
(European Medicines Evaluation
Agency), er saman fellir að
nokkru eftirlitsstofnanir aöildar-
landanna tólf.
Á síðustu ámm munu vestur-
evrópskar lyfjagerðir árlega hafa
varið um $ 350 milljónum til að
afla lyfjum sínum samþykkis í
öbrum aðildarlandanna. Þess hef-
ur þeim ósjaldan verib synjað af
ótta við, að þau yrðu keppinautar
innlendra lyfja. Þá er vænst sam-
starfs á milli stofnunarinnar og
hliðstæðra stofnana í Bandaríkj-
unum og Japan. Forstöbumaöur
stofnunarinnar var skipaður Fern-
and Sauer.
Vænst er líka, ab stofnunin
stytti bið á samþykki við nýjum
lyfjum (en um þau mun hún að-
eins fjalla í fyrstu). Starfsmenn
stofnunarinnar verða þó aðeins
300 (en 3000 starfsmenn em við
Food and Drug Administration í
Bandaríkjunum). Þegar fram-
kvæmdastjórn EB hefur staðfest
samþykki stofnunarinnar við lyfi,
fá aðildarlönd 90 daga til að setja
fram athugasemdir eða mótmæli.
— Lyfjaeftirlits-stofnanir í aðild-
arlöndum munu starfa áfram. ■
Sameinast Crédit Suisse og Union Bank?
Tveir stærstu bankarnir í Sviss,
Crédit Suisse og Union Bank
of Switzerland, greindu frá því
9. apríl 1996, að þeir ættu í
viðræbum um sameiningu sín
á milli. Sameinaðir mynduðu
þeir næst stærsta banka í
heimi — á eftir Tokyo-Mitsu-
bishi-bankanum í Tókíó —
með eignir upp á $ 667 millj-
arða. Þessari fyrirhugubu sam-
einingu er misjafnlega tekið í
Sviss. Sameinaðir fækkuðu
bankarnir við sig 10.000
starfsmönnum, ekki þó öllum
í Sviss. Umsvif þeirra utan-
lands eru mikil. í London hef-
ur UBS þannig 2.500 starfs-
menn og CS 4.000. Hluthafa-
fundur var í UBS 16. apríl.
Iran eykur olíuvinnslu
í Persaflóa
íran vinnur um 10% olíu
sinnar undan strönd sinni, við
Persaflóa, og á eyjum í hon-
um, en olía nemur um 90% af
útflutningi lands-
ins. Nýir olíubor-
pallar hafa verið
settir upp við Sal-
man og Nasr (en
þá gömlu sprengdi bandaríski
sjóherinn upp seint á níunda
áratugnum). Stefna írönsk
stjórnvöld nú ab samvinnu
við Vesturlönd um nýtingu
vinnslutækni og markaðssetn-
ingu olíu.
VIÐSKIPTI
Harðnandi samkeppni
AT & T, MCI og Sprint
í USA
Stóru bandarísku síma- og
fjarskiptafyrirtækin þrjú, sem
bjóða „samband" um langar
vegalengdir,
hafa síðustu ár,
einkum eftir
____________ upptöku far-
síma, verið ab
þröngva sér inn á markað til-
tölulega lítilla símafyrirtækja í
bæjum. Afrakstur þessa mark-
aðar alls í Bandaríkjunum
mun 1995 hafa verið kringum
$ 35 milljarðar, en hefur ár-
lega vaxið kringum 5% að
undanförnu. Aftur á móti
munu „langleiða"-fjarskipti
verða heimiluð „stabbundn-
um" fyrirtækjum innan tíðar,
ef til vill 1. janúar 1997.
Fyrst stóru fjarskiptafyrir-
tækjanna þriggja kemur AT &
T. Nemur hlutdeild þess í
markaðnum um 60%, en á
hana hefur saxast síðustu ár.
Næst kemur MCI, sem frá
1991 hefur aukið hlutdeild
sína úr 13% í 20%. Hið þriðja
þeirra er Sprint með tæplega
10% hlutdeild (Önnur 10%
skiptast á milli margra fyrir-
tækja). Stóru fyrirtækin þrjú
veita liðlega 75% bandarískra
heimila símaþjónustu, og um
95% langleiða-símtala og fjar-
skipta eru á þeirra vegum. ■
Sigtryggur Pálsson
Þribjudaginn 7. maí var Sigtrygg-
ur Pálsson, múrari og hestamað-
ur, borinn til grafar í Fossvogs-
kirkjugarði við hlið konu sinnar
Valgerðar Björnsdóttur, sem dó
27. des. 1978. Hún var frá Látr-
um í N.-ísafjarðarsýslu.
Sigtryggur og Valgerður eign-
uðust 5 börn: Björn Ragnar, f. 23.
des. 1949; Ástu Sigríöi, f. 1. febr.
1952; Sigrúnu, f. 25. júlí 1953;
Ólaf Kristján, f. 25. apríl 1955;
Sigtrygg Pál, f. 18. júlí 1959. Fóst-
urdóttir Sigtryggs og dóttir Val-
gerðar er Ester Bergmann Hall-
dórsdóttir, f. 14. apríl 1943.
Þau byggðu húsið að Álfhóls-
vegi 81, Kópavogi, 1949-52 og
voru með fyrstu frumbyggjum í
Kópavogi. Sigtryggur og Valla
gengu í hjónaband 10. júní
1950. Þau ólu öll börn sín upp á
Álfhólsveginum í Kópavogi.
Foreldrar Sigtryggs voru Ásta
Ólöf Magnúsdóttir, f. 14. jan.
1887 ab Hamri í Stíflu í Fljótum,
Skagafiröi, d. 25. feb. 1962, og
Páll Pálsson, f. 18. ágúst, d. 1.
t MINNING
apríl 1957. Sigtryggur á tvær syst-
ur á lífi, Kristínu Margréti og Þór-
unni.
Sigtryggur var frá Ytri-Hofdöl-
um í Skagafirbi og ólst upp hjá
móðurömmu sinni, Guðrúnu
Bergsdóttur, og seinni manni
hennar, Sigtryggi J. Guðjónssyni.
Sigtryggur stundaði byggingar-
vinnu og hóf nám í múraraiðn.
Vann hann vib ýmsar stórbygg-
ingar, sem bera honum gott
vitni, eins og Kópavogskirkju og
Breiðholtsblokkir. Hann var
dugnaðarforkur til vinnu og sló
sjaldan af. Það var keppikefli
hans að ljúka sínu verki helst
fyrstur og óaðfinnanlega, og
heyrði ég oftar en einu sinni ab
það dygðu ekki tveir heldur
stundum þrír handlangarar fyrir
Sigtrygg. Enda var hann útslitinn
langt um aldur fram.
Sigtryggur var mikill hesta-
maður og átti alla sína tíð all-
nokkra hesta. Hvað marga vissi
hann aldrei, að sögn, en sumir
kepptu á landsmótum og unnu
til verðlauna og viðurkenningar.
Sigtryggur gekk undir nafninu
Hestaafi hjá barnabörnum sín-
um, því hestamennska og dýra-
hald átti hug hans allan. Svo
náði hann dýrum á sitt vald að
hundur, sem er á þessu heimili,
vældi ógurlega þegar Sigtryggur
kom í heimsókn, þannig vissu
allir alltaf hver var að koma.
Sigtryggur var mikill útiveru-
mabur og langaði að eiga sumar-
hús með börnunum sínum. Varð
úr að þau reistu sér sumarhús í
landi Múrarafélagsins í Öndverð-
arnesi. Hann naut þess ab fylgj-
ast með framkvæmdum, smíði
var hafin og skyldi reynt að reisa
og flytja inn í júní næstkomandi.
Allir hlökkuðu til ab hafa Sig-
trygg afa þar, því þetta var hans
stóri draumur, en því miður veit
enginn sinn næturstað; nú er
það um seinan.
Sigtryggur var mikill afakall,
elsti sonur minn erfir nú hesta-
mennsku hans, en þeir höfðu
náð vel saman síðustu árin. Frá-
fall afa varb honum þung raun.
Yngri sonur minn, sem leitaði
fróbleiks í leik og starfi, horfir
með trega og lotningu eftir afa
sínum. Dóttir mín og dótturdótt-
ir eiga um sárt að binda, því eng-
inn Hestaafi kemur lengur í
heimsókn.
Það er þó á engan hallað, þótt
kona mín, Ásta Sigríður, fái þakk-
ir fyrir þá ástúð og umhyggju
sem hún sýndi föður sínum
ávallt. Þau febgin voru afskap-
lega náin.
Ég kem inná heimili Sigtryggs
og Valgerðar haustið 1968. Þau
eru í mínum huga einhver yndis-
legustu hjón sem ég hefi kynnst
um ævina.
Sigtryggur dvaldi í Hveragerði
á Hressingarhælinu og líkaði þar
mjög vel, er hann snögglega
veiktist og var sendur á Landspít-
alann. Hann andaðist 30. apríl,
eftir aðeins tveggja daga legu.
Þetta gerðist svo snöggt ab ab-
standendur eru enn aö átta sig á
orðnum hlut.
Ég kveb þig, kæri tengdafaöir
minn, þakka þér hjálpina gegn-
um árin og allar gleðistundirnar
sem við áttum saman. Nú lýt ég
höfði og kveð þig í síðasta sinn.
Ég vil einnig fyrir hönd barn-
anna minna þakka þér allt það
sem þú varst þeim.
Hvort sem var í leik eba starfi,
þau hafa misst sinn besta vin.
Æðruleysi manns gagnvart sjálf-
um sér hef ég aldrei kynnst, meb
fullri virðingu fyrir öllum mönn-
um.
Þinn tengdasonur,
Magnús P. Sigurðsson