Tíminn - 16.05.1996, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 16. maí 1996
WflJISflttf
5
Davíö Gíslason:
Orb í belg um haförninn
kheI^v,ún»tv*,tlk
„TOh«6»"“ 1
i öftgí 5 ,
\ íífesft \
A “If 1
\ nV«41. ,5 4 U\*ndi. \
i '>nd<,“?»>»"' *,*S. i
I >» »»' “L«to'>»- \
\ V4C„* , I
i »1.»»'"! ve>>»
l þe„> :u l)V, iu
l „6» V^/wta'
, '♦“í íi i'15'18' '
[ vc,,ö >> aUue»"> |
\ o*V‘"““ 2vÆ'
I 08 ,w e>"-
\ wn.»uAt.>ut>‘
‘ví*V
S
síðustu viku kom upp um-
ræða um íslenska örninn og
það tjón sem hann hugsan-
lega veldur. Upphaf þessarar
umræðu var á Alþingi þar sem
Gísli S. Einarsson, þingmaður
Alþýðuflokksins í Vesturlands-
kjördæmi, var málshefjandi. Án
þess að ég viti það, gætu ein-
hverjir varpbændur við innan-
veröan Breiðafjörð hafa borið
sig upp við þingmanninn, enda
eru aðal uppeldisstöðvar arnar-
ins á því svæði. Næst kom mál-
ið til umræðu á Stöð 2, þar sem
talað var við tvo bændur um
tjón sem þeir sögðust hafa orðið
fyrir. Ég sá ekki þessi viðtöl, en
mér er sagt að þau hafi ekki ver-
ið fallin til að vekja samúð með
málstað bændanna. í þriðja lagi
skrifaði Birgir Guðmundsson
blaðamaður grein í dagblaðið
Tímann 11. þ.m. þar sem hann
gerði áðurnefndar umræður á
Alþingi og viðtölin á Stöð 2 að
umræðuefni. Umfjöllun hans er
nokkuð dæmigerð fyrir sjónar-
mið þeirra sem aðeins skoða
málið frá einni hlið. Hann kall-
ar áðurnefnda viðmælendur
Stöðvar 2 fulltrúa bænda. Það er
alrangt, auðvitað túlkuðu þeir
eingöngu sín eigin sjónarmið.
Þótt örninn valdi fyrst og
fremst tjóni í varplöndum æð-
arbænda (annað tjón sem hann
veldur er hverfandi), hefur það
aldrei hvarflað að forystumönn-
um bændanna að leggja til að
örninn væri drepinn eða varp-
stöðvum hans spillt. Æðar-
bændur almennt bera því enga
ábyrgð á ógætilegum ummæl-
um, sem einstaka varpeigendur
láta falla um örninn. Hins vegar
er örninn verulegt vandamál á
mesta æðarvarpssvæði landsins
við innanverðan Breiðafjörð, og
bændur vilja ræða þann vanda
við yfirvöld og leita sanngjarnra
lausna.
Það er kaldhæðni fólgin í því,
þegar erninum hefur verið út-
rýmt í þremur landsfjórðung-
um, að einmitt þar sem hann
hefur átt griðland skuli bænd-
um vera legið á hálsi fyrir óvild
í hans garð og þeir einir gerðir
ábyrgir fyrir viðgangi arnar-
stofnsins.
Um miðja öldina, þegar ég var
að alast upp vestur á Mýrum í
Dýrafirði, verpti eitt arnarpar
innarlega í firðinum að sunnan-
verðu. Eftir að vegur var opnað-
ur fyrir fjörðinn 1952 sáu veg-
farendur oft arnarparið sveima
hátt á lofti yfir fjaröarbotnin-
um. Á síðsumrum sást stundum
ungi eða ungar í fylgd foreldr-
anna. Örninn var stolt fjarðar-
ins. Á þessum tíma var arnar-
stofninn í algeru lágmarki og
var talið að einungis tuttugu
pör verptu á landinu.
Á Mýrum var mjög stórt æðar-
varp, og örninn gerði jafnan
heimsóknir í varpið einu sinni
eða tvisvar á vori. Gjarnan tók
hann eina eða tvær æðarkollur í
þessum ferðum og gat það ekki
talist mikið tjón í stóru varpi.
Ekkert olli þó jafn mikilli skelf-
ingu í æðarvarpinu og þegar sást
til arnarins. Fuglinn beinlínis
æddi af hreiðrunum og forðaði
sér til sjávar. Það var í senn til-
komumikið og hryggilegt þegar
allur þessi skari fugla lagði á
flótta samtímis.
Á þessum árum sótti mergð af
hrafni í varpið á hverju vori.
Hrafninn er öðrum fuglum vitr-
ari og hann sýnir oft ótrúleg
klókindi við að tæla æðarkoll-
urnar af hreiðrunum til að ræna
frá þeim eggjum. Oft höfðu
hrafnarnir samvinnu tveir og
þrír og var þá eftirleikurinn auð-
veldur. Ekki létu þeir sér nægja
egg til daglegra nota, því fram á
haust mátti finna æðaregg eftir
hrafninn upp um holt og hæðir.
Hrafninn faldi þá eggin til síðari
tíma og hefur sjálfsagt fundið
sum aftur, en týnt öðrum. Ég
minnist hrafns sem þekktist á
því að eina stélfjöður vantaði. Á
einum degi sást hann fara með
tuttugu egg, sem hann faldi í
hjöllunum fýrir ofan bæinn.
Þrátt fyrir þetta var visst jafn-
ræði með æðarkollunni og
hrafninum. Stundum tókst
henni að sjá við hrafninum og
stundum ekki. Hrafninn náði
því sjaldnast meiru en einu eggi
í senn. Það var því sjaldgæft að
hreiðrin rifust upp, ef hrafninn
var einn á ferð. Öðru máli
gegndi ef annar vargur fór fyrir
hrafninum. Tófan var mesti vá-
gesturinn í varpinu. Hún rak
kollurnar af hreiðrunum og
hrafninn fylgdi í kjölfarið og
hreinsaði hreiðrin af eggjum. Á
einni nóttu fundust 150 upp-
VETTVANGUR
rifningar þegar hrafninn fór í
spor tófunnar um varpið, líkt og
fótgöngulið á eftir skriðdreka í
orustu.
Ekki er talið að fuglinn verpi
aftur þegar hreiðrin rífast upp.
Miðað við verð á dún í dag var
tjónið því yfir 100 þús. kr. á
þessari einu nóttu. Með sama
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
LEÓ E. LÖVE
skemmtikröftum.
Ef til vill var það vegna þess
óþols sem í mig var hlaupið, en
atriði í þættinum fóru fyrir
brjóstið á mér: Að skemmti-
kraftar sem hafa sýnt sig yfir-
burðamenn í gerð skoplegs efn-
is þurfi að láta nokkuð af
skemmtiefni sínu vera „neðan-
beltishúmor" ætti að vera alveg
óþarft. Þessi tiltekni skemmti-
hætti kom hrafninn í kjölfar
arnarins og reif upp hreiður
þegar örninn kom í heimsókn.
Ekki man ég lengur hve mörg
hreiður fóru forgörðum þegar
mest var, en þau skiptu tugum.
Gjaldið fyrir hverja arnarheim-
sókn gat því orðið nokkur þús-
und krónur. Þrátt fyrir þetta
kom aldrei til greina að beina að
honum byssu eins og öðrum
flugvargi í varpinu.
Að rækta upp æðarvarp er líkt
og að rækta garðinn sinn. Ár-
angurinn fer eftir eljunni og sál-
inni sem lagt er í verkið. Að-
stæður eru líka misjafnar og
sumstaðar er hægt að rækta upp
stór vörp, þótt önnur verði allt-
af smærri. En æðarbóndanum
þykir vænt um varpið sitt, hvort
sem það er stórt eða lítið. Fyrir
fáeinum árum bauð maður
nokkur mér að líta á landið sitt.
Þar hafði ein æður orpið, og
hann vonaðist til að koma þar
upp varpi með tíð og tíma.
Nokkrum dögum seinna reifst
hreiðrið upp og æðurin fór.
Honum var greinilega sárara um
þessa einu æður en foreldrum
mínum að missa 150 hreiður.
þáttur er ekki síður vinsæll með-
al barna en fullorðinna og til
þess þarf að taka fullt tillit.
Ég ítreka að ég tek undir þau
sjónarmið sem ég hef víða heyrt
og koma fram hér að ofan: Þeg-
ar sjónvarpsefni er ekki tilbúið,
á bara að fresta birtingu þess, en
ekki láta slappa dagskrárgerðar-
menn hringla með dagskrána.
Þetta leiðir hugann að öðrum
slappleika sem mér virðist vera
vaxandi hjá ríkisútvarpinu. Ég
man ekki betur en fyrir nokkr-
um árum hafi dagskrárgerðar-
mönnum veriö uppálagt að vera
vel undirbúnir, jafnvel með
skrifuð handrit, en nú er öldin
greinilega önnur og ætla ég að
nefna dæmi.
Ég hef útvarpiö yfirleitt stillt á
Rás 2 og þar heyri ég oft þátt
Það er hverjum manni eðli-
legt að verja það sem honum
þykir vænt um. Æðarbóndinn
vakir yfir varpinu á vorin og ver
það fyrir vargi. Gagnvart ernin-
um eru honum þó flestar bjargir
bannaðar. Við aðstæður sem
verða manni ofviða er gjarnan
gripið til stórra orða til að svala
reiðinni. Egill Skallagrímsson
orti Sonatorrek þegar vopnin
dugðu ekki lengur. Það veitti
hans reiði útrás. Líklega eru þeir
bændur, sem Stöð 2 átti viðtal
við, lakari skáld en hann.
Ekki veit ég hvort Birgir Guð-
mundsson blaðamaður ræktar
garðinn sinn. En sé svo, myndi
honum eflaust sárna ef börnin í
götunni træðu hann niður.
Hann myndi að sjálfsögðu ekki
gera börnunum mein, en líklega
þætti honum eðlilegt að ábyrgð-
armenn þeirra greiddu honum
einhverjar bætur, jafnvel þótt
aðeins væri um að ræða lítils-
verða upphæð „fyrir einhverju
afar illa skilgreindu tjóni", svo
notuð séu hans eigin orð um
tjón af völdum arnarins.
Örninn er alfriðaður. Sá réttur
er helgaður með lögum um
vernd, friðun og veiðar á villt-
um fuglum og villtum spendýr-
um, nr. 64/1994. Nú segir rétt-
lætisvitund mín, að valdi einn
aðili öðrum tjóni í skjóli lög-
helgaðs réttar, þá hljóti sá sami,
eða ábyrgðarmaður hans, að
bæta tjónið. Það eru hins vegar
engin ákvæði um bótaskyldu í
lögunum sem friða örninn og
því Ijóst, að í þessu tilviki ætlast
löggjafinn til þess að lítill sam-
félagshópur beri allan þann
skaða sem hugsanlega getur
orðið.
í áðurnefndri blaðagrein sagði
blaðamaðurinn: „Það mun ekki
verða þingmanninum Gísla S.
Einarssyni til pólitísks fram-
dráttar að hafa hreyft þessu
máli, eftir að þjóðin sá hvað
þarna bjó að baki." Blaðamaður-
inn virðist hafa sagnaranda,
sem segir honum hvað þing-
manninum gekk til, eða er
hann með ómerkilegar getsakir?
Frá mínum sjónarhóli hreyfði
þingmaðurinn réttlætismáli
bæði fyrir bændurna og örninn.
Höfundur er tæknir og formabur Æbar-
ræktarfélags íslands.
skömmu eftir hádegið, þátt sem
er með afbrigðum slappur. Þar
eru reyndar leikin ágæt lög og
lesnar kveðjur, en í stað þess að
vanda sig virðist stjórnandinn
kasta svo höndum til vinnu
sinnar að óþolandi er. Skrjáf í
blöðum, staut eða afsakanir um
að þessi eða hin kveðjan sé nú
ekki nógu vel skrifuð, eða jafn-
vel að kveðjur séu lesnar á vit-
lausum dögum, bera vitni um
slappleika og skort á undirbún-
ingi eða virðingu fyrir verkefn-
inu.
Ríkisútvarpið á undir högg að
sækja.
Stjórnendum þess virðist hins
vegar standa allt of mikið á
sama um rekstur þess, a.m.k. þá
hlið sem snýr að hlustendun-
um, almenningi í landinu. ■
Slappleiki
Ég hafbi verib boðaður til fund-
ar og kom á tilsettum tíma. Þrír
aðrir voru það líka, en sá fimmti
lét bíða eftir sér.
Ég sá að fundarboðandinn
ókyrrðist og þegar sá seini kom
loksins, 20 mínútum of seint,
fékk hann ádrepu.
Hann reyndi að bera í bæti-
fláka fyrir sjálfan sig og taldi 20
mínútur ekki tilefni til þeirra
viðbragða sem raun hefði orðið
á.
„Það getur vel verið að þetta
séu bara 20 mínútur fyrir þig,"
svaraði fundarboðandinn, „en
við erum hérna fjórir sem höf-
um beðið og á sama mælikvarða
gerir það eina klukkustund og
20 mínútur."
Þessi umræða hvarflaði að
mér þegar ég haföi beðið í um
það bil hálfa klukkustund eftir
að skemmtiþáttur hæfist í sjón-
varpinu síðasta laugardags-
kvöld. Mér gramdist að útsend-
ing þáttar, sem er reglulega á
dagskrá, skyldi þurfa að tefjast
vegna þess að hann var ekki til-
búinn! Auðvitað hefði bara átt
að sleppa honum af dagskránni.
En ég fór ab reikna.
Ég gaf mér að 120.000 sjón-
varpsáhorfendur hefbu beðið
útsendingarinnar, en það jafn-
gildir að einn mabur hefði beð-
ið í 60.000 stundir. Ef þeim tíma
er deilt nibur á hina 5 umsjón-
armenn þáttarins, fæ ég út að
þeir þurfi að nota 300 vinnuvik-
ur eða um 6 ár til aö vinna þessa
töf af sér! Og þetta er ekki í
fyrsta skipti sem það sama gerist
hjá þessum annars ágætu