Tíminn - 21.05.1996, Page 4
4
Símitw
Þriöjudagur 21. maí 1996
iimmi
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerö/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánaðaráskrift 1700 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Mikilvægi forvarna
Á tímum sparnaðar í opinberum rekstri koma
fram fjölmargar hugmyndir og tillögur sem eiga
að leiða til hagkvæmari þjónustu og ódýrari úr-
ræða. Margar þessara tillagna eru athyglisverðar
og gagnmerkar, aðrar síðri og sumar jafnvel mjög
vondar. í þessari umræðu hefur það verið plagsið-
ur að leita sífellt að skjótvirkum sparnaðarleiðum,
sparnaði sem skilar sjáanlegum niðurstöðum
strax. Þessi krafa um skjótvirkni er aftur komin til
vegna þess að sá fjármálarammi er í tíma afmark-
aður af einu og hugsanlega tveimur fjárhagsárum
hjá ríki eða sveitarfélögum. Hins vegar er ekkert
augljóst samhengi milli þess að sparnaðarleiðir
séu skjótvirkar og þess að þær séu varanlegar og ár-
angursríkar. Skjótvirkar sparnaðaraðgerðir eru ein-
mitt iðulega skammgóður vermir, piss í skóinn
sem vermir um stund en kólnar skjótt, þannig að
ástandið versnar til lengri tíma litið.
Ein er sú sparnaðarleið í heilbrigðiskerfinu sem
ekki hefur, fyrr en kannski núna, átt miklum vin-
sældum að fagna, vegna þess að hún skilar sér að-
eins á löngum tíma. Þetta eru forvarnir.
í síðustu viku voru birtar niðurstöður úr rann-
sókn sem Sigfús Þór Elíasson, prófessor við tann-
læknadeild Háskóla íslands, hefur gert fyrir árin
1986, 1991 og 1996. Þar kemur í ljós að tannheilsa
barna og unglinga hefur batnað gríðarlega síðustu
10 árin. Skemmdum í fullorðinstönnum hefur
fækkað að meðaltali um 70%, en um rúm 50% í
barnatönnum.
Fjölmargar ástæður eru nefndar til sögunnar til
að útskýra þessa bættu tannheilsu, en ein aðal-
ástæðan eru forvarnir af ýmsu tagi. Meðal þess
sem nefna má er almenn fræðsla og áróður fyrir
breyttu mataræði og bættri tannhirðu. Þá hafa
tannlæknar í síauknum mæli gripið til svokallaðr-
ar skorufyllingar í forvarnarskyni, en með þeirri
aðgerð eru bitfletir í jöxlum jafnaðir og skorur
sléttaðar út, en í þessum skorum hafa skemmdir
yfirleitt hafist. Meðferðin miðast því við að koma í
veg fyrir sjúkdóm í staðinn fyrir að grípa inní eftir
að sjúkdómurinn hefur náð sér á strik.
Þessi stórfellda fækkun tannskemmda er glæsi-
legur árangur hjá þjóðinni allri. Þó er hann ekki
meiri en svo að það er fyrst núna að landsmenn
eru að ná nágrannaþjóðum sínum hvað varðar
tíðni tannskemmda.
Engu að síður hefur rannsókn Sigfúsar Þórs El-
íassonar fært okkur heim sanninn um það að for-
varnir geta skilað feikimiklum árangri, ef vel er að
verki staðið. Full ástæða er því til að láta stórbætta
tannheilsu íslenskra ungmenna verða hvata til
enn frekari dáða á sviði forvarna í heilbrigöisþjón-
ustu. Afleiðingar notkunar áfengis og tóbaks eru
þungir baggar á heilbrigðisþjónustunni. Mikla
fjármuni mætti spara, ef forvarnarstarf á þeim
sviðum næði umtalsverðum árangri. Sama er
raunar að segja um fleiri áhrifaþætti á heilsufar,
s.s. mataræði og hreyfingu svo eitthvað sé nefnt.
Þegar hafa verið stigin mikilvæg skref til for-
varna á sviði áfengis- og tóbaksneyslu. Fordæmi
tannheilbrigðisþjónustunnar er hvatning til að
ganga fram af enn meiri krafti í forvarnarmálum.
Alltjent ekki sextánda sætib
Nú er lolýð hinni árlegu Júróvisjon-helgi. Það er
ekki hægt að segja að göturnar hafi tæmst á með-
an keppnin stóð yfir eða meðal þjóðarinnar hafi
skapast þjóðhátíðarstemmning, eins og gerðist
fyrstu árin sem íslendingar tóku þátt í keppninni.
Þá var hér uppi baráttuglöð þjóð sem taldi sigur-
inn vísan í hvert einasta sinn og alltaf urðu von-
brigðin jafn sár og viðbrögðin
jafn harðskeytt. Ýmsar ástæður
voru taldar upp sem afsökun
fyrir því að fulltrúar íslands
hlutu ekki fyrsta sætib: Útlendu
hljóðmennirnir brugðust, kepp-
andinn var með kvef, það var
markvisst unnið gegn íslend-
ingunum, aðstæður og vibur-
gerningur var óviðunandi á
keppnisstað, og svo mætti lengi
telja.
En nú er öldin önnur. Ekki
heyrist múkk í þjóðinni þó end-
irinn hafi orðið þrettánda sætið
— það er reyndar alltjent þrem-
ur sætum skárra en sextánda
sætið, sem við vermdum svo oft.
Ekki virtist áhuginn á keppn-
inni heldur vera brennandi,
a.m.k. fækkaði bílunum lítið á
götunum og fólk lét keppnina ekki aftra sér frá
því að njóta kvöldblíðunnar. Garri viðurkennir
það fúslega ab honum þykir mun meira varið í
veðurblíðuna, sem veriö hefur undanfarið, en
þessa árlegu Júróvisjon-kejrpni, enda lét hann sér
nægja að horfa á framlag Islands, írlands og Finn-
lands — útvarða Evrópu, eins og Stuðmaburinn
Jakob oröaði það.
RÚV lágmarkaði áhuga
þjóðarinnar
I ár hefði svosem ugglaust verið hægt að kenna
norskum tæknimönnum um ab íslendingarnir
lentu ekki ofar. Svo getur líka vel verið að Norð-
menn hafi hreinlega falsað niðurstöðuna úr
keppninni, a.m.k. ef miðað er við hvað lítið er að
marka samninga sem gerðir hafa verið við þá,
samanber veiðileyfavitleysuna á Jan Mayen-
svæðinu. En svo virðist sem íslenska þjóbin hafi
verið fyrirfram búin að sætta sig vib hvaða sæti
sem var í keppninni. Ríkisfjölmiðlarnir voru þeir
einu sem reyndu að klóra í bakkann, með því að
leita uppi alla afdalafjölmiðla vítt og breitt um
Evrópu sem spáðu íslenska liðinu frama í keppn-
inni. Sú síðbúna tilraun bar hins vegar lítinn ár-
angur til að vekja áhuga þjóðarinnar.
Enda fóru ríkisfjölmiölarnir frá byrjun þá leið
ab lágmarka áhuga þjóðarinnar á keppninni og
gera eins lítið úr henni og mögulegt var. Val þátt-
takenda fór fram þegjandi og
hljóbalaust, líkt og val þátttak-
anda í tónlistarkeppnina í
Cardiff síðast. Afleiðingin varð
sú að þjóbin vissi varla af Júró-
visjon og keppnin í Cardiff
gleymdist alveg. Fyrir vikið er
áhorfið lítið sem ekki neitt. Garri
er út af fyrir sig ekkert ab setja
útá þátttakendurna í Júróvisjon,
þó liðið væri að stærstum hluta
skipað Ameríkönum, enda bar
mest á rammíslenskri, fagurlim-
aðri söngkonunni sem brosti
bæði hátt og breitt framan í
sjónvarpsáhorfendur.
Útséb um sigur
Eitthvað fannst Garra tónn-
inn reyndar óviss hjá íslensku
söngvurunum í byrjun, en þar er líklega um að
kenna lélegu tóneyra Garra, nú eða þá að þetta
hefur átt að vera svona. Nema það hafi verið bé-
vítans tæknimennirnir norsku eöa ríkisstjórnin
að reyna að bæta samningsstöðu sína í fiskveiði-
málum. Það er auðvitab öllu trúandi upp á Nojar-
ann þessa dagana þegar íslendingar eiga í hlut.
Undanfarin ár hafa Norðmenn og Irar skipst á
um að vinna Júróvisjon-keppnina og virðist útséð
um að íslendingar vinni nokkurn tíma, þrátt fyrir
góðan vilja. Vib höfum meira að segja gert til-
raunir með að eignast hlut í sigri, með því að
smygla Eiríki rauða inn í norskt framlag til að
fleyta okkur áfram. í fyrra var fenginn írskur út-
setjari og nú síðast bandarískar bakraddir, en allt
án árangurs. Það gæti því reynst úrslitakostur fyr-
ir RÚV að stíga skrefið til fulls og kaupa írska
keppnisliðið í heild sinni til að eygja einhverja
von um sigur. Þá væri e.t.v. einhver von um að
Ríkissjónvarpið fengi þjóðina aftur að sjónvarps-
skjánum til að hrópa saman í kór hin fleygu orb
Davíðs: „Gangi ykkur vel — Áfram ísland!"
Garri
Rábuneyti út úr kú
„Út úr kú," sungu þeir Spaugstofumenn við
Sjúbbídúlagið á laugardagskvöldið að aflokinni
Evrópusöngvakeppni, sem verið hafði aðal-
fréttaefnið allan þann dag. Eitt af því sem fram
kom í fréttaflaumnum frá Ósló vegna keppn-
innar var að sendiráðið með Eið Guðnason í
broddi fylkingar hefði boðið til kvöldverbar eða
móttöku í einhverju víkingaskipi þar sem „ís-
lensku" keppendurnir mættu auk annarra
gesta. Tilgangurinn var væntanlega sá að kynna
þetta framlag landsmanna í keppninni og vekja
á því athygli og þar meb vekja athygli á Islandi
og íslenskum varningi og öðru því sem íslenskt
arar óskar um úttekt var umræða um spillingu í
mannaráðningum þar sem ráðherra var sakaður
um að hygla flokksgæðingum og vildarvinum.
Það, að Ríkisendurskoðun leggi þab beinlínis
til að stöður í ráðuneytinu verði framvegis aug-
lýstar þrátt fyrir að lagaheimildir séu til aö gera
það ekki, gefur kurteislega til kynna að hlutirn-
ir séu ekki eins og þeir eiga að vera. Hins vegar
er það líka rétt að hvergi er í skýrslunni sagt ber-
um orðum að utanríkisráðherra hafi misnotað
ráðningarheimildir sínar til að hygla vinum og
flokksgæbingum.
er.
Sá sem þetta ritar hefur ekki
hugmynd um hvort þetta boð
hefur náð að skila þessum ár- ----------
angri eða ekki, eba hvort í víkingaskipsmóttök-
una hafa yfirleitt mætt abrir en þeir sem þekktu
fyrir íslenska framlagið og ísland og allar helstu
framleiðsluvörur héðan. Hvort heldur er, þá
verður reikningurinn fyrir þetta væntanlega
færöur í bókhaldi íslenska ríkisins sem risnu-
kostnaður sendiráðsins í Ósló.
Risna handa mörlandanum
Nú kann það að vera nauðsynlegt að taka vel
á móti íslendingum, sem af einhverjum ástæð-
um eru á faraldsfæti, sendinefndum eða fyrir-
mönnum hvers konar. Hins vegar er risnu-
kostnaðurinn ekki réttlættur með því, heldur
með því ab brýnt sé að halda uppi og stofna til
tengsla við erlenda ráða-, áhrifa- og embættis-
menn. Einhvern veginn virðist greinilegt að
erfiðara verði ab réttlæta þennan risnukostnab
eftir að í ljós kom í nýrri stjórnsýsluúttekt Ríkis-
endurskoðunar að stór hluti hans fer í að sinna
íslendingum, en ekki í að efla tengsl við erlend
stórmenni.
Þetta er aðeins einn fjölmargra þátta sem
gagnrýndir eru í nýrri skýrslu Ríkisendurskoð-
unar, sem gerði stjórnsýsluúttekt á utanríkis-
ráðuneytinu að ósk Jóns Baldvins Hannibals-
sonar, þáverandi utanríkisráðherra. Tilefni þess-
A víbavangi
Stjórnsýsluleg sér-
staba
Þessi dæmi, sem hér hafa ver-
ið tekin, og raunar öll skýrsla Ríkisendurskoð-
unar sýna að stjórnsýsluleg sérstaða utanríkis-
ráðuneytisins er mjög mikil. Hún er trúlega of
mikil, miðaö við það hversu illa skilgreind þessi
sérstaða hefur verib og lítið gert í því að setja
um hana sérstakar opinskáar stjórnsýslureglur.
Vinnureglur og hefðir, sem myndast hafa innan
utanríkisráðuneytisins sjálfs, eru ekki endilega
bestu eða réttustu viðmiðin í þessum efnum.
Þjóbfélagið allt hefur verið að ganga í gegnum
ákveðinn stjórnsýslulegan hreinsunareld, sem
hefur magnast mikið með tilkomu stjórnsýslu-
laganna.
Ekki er hægt að skilja skilaboð skýrslu Ríkis-
endurskoðunar öðruvísi en að hún staðfesti þaö
sem oft hefur verið sagt um utanríkisráðuneyt-
ið, ab það hafi staðnað og orðið utanveltu í
hinni nútímalegu stjórnsýsluþróun. Því þurfi
að kippa í liöinn meb því að taka á hinum ýmsu
málum, eins og ráðningarmálum, launamálum,
risnu og húsnæbismálum. Kannski mætti þýða
þessi skilaboð á Júróvisjonmál og segja að utan-
ríkisráöuneytið sé sjúbbídú. Alltjent er ljóst að á
Spaugstofumáli fæst sú skynsamlega niðurstaða
að utanríkisráðuneytið sé „út úr kú"!
-BG