Tíminn - 21.05.1996, Síða 5

Þri&judagur 21. maí 1996
WÍMJÍJWl
5
Kaffileikhúsib: Á ELLEFTU STUNDU.
Tveir einleikir eftir Bergljótu Arnalds
og Val Frey Einarsson. Leikarar: Höf-
undarnir. Leikstjóri: Vibar Eggertsson.
Ljósahönnubur: Ævar Gunnarsson.
Frumsýning í Hlabvarpanum 15. maí.
Áfram heldur Kaffileikhúsið
með einleiki sína, samda og
flutta af ungu leikhúsfólki.
Þetta framtak er lofsvert, enda
hef ég áður borið á það lof. Á
miðvikudagskvöldið voru
frumsýndir tveir þættir. Sá
fyrri er eftir Bergljótu Arnalds,
Hús hefndarþorstans, og sá
seinni eftir Val Frey Einarsson,
Heilt ár og þrír dagar. Saman-
lagt fylla þessir þættir heilt
leikkvöld, en annars eru þeir
ólíkir og vandséð hvers vegna
þeir eru sýndir saman. Sam-
heitið sem sýningunni er valið
er líka vandræðalegt og gefur
ekki rétta mynd af inntaki
verkanna, sé það á einhvern
hátt hliðstætt. Að lengdinni til
myndi þáttur Bergljótar duga í
heila sýningu, þáttur Vals
Freys er að vísu nokkm styttri.
Ekki get ég þó kvartað undan
því að hann skyldi vera hafður
með, því að hann var í alla
staði betri en hinn.
Einleikur Bergljótar Arnalds
er byggður á forngrískri sögu,
fjölskyldusögu Agamemnons
sem Oresteia Æskýlosar lýsir.
Þátturinn er tvískiptur. í fyrri
hlutanum fer fram matarboð:
faðir Agamemnons hefur boð-
ið bróður sínum og eljara, Þye-
stresi, til hefndarveislu þar
sem á borðum eru ýmsir lík-
amshlutar. Þýestes sér fyrir
óorðnar hörmungar og í lokin
hefnir hann sín með því að
leggja á Agamemnon að hann
muni í fyllingu tímans fórna
dóttur sinni. — í seinni hlut-
anum er Klýtemnestra komin
á sviðið, kona Agamemnons,
og bíður manns síns þegar
hann snýr heim frá Tróju.
Hún er full hefndarþorsta eftir
dótturmorðið og drepur Ag-
amemnon í baðinu. í lokin
kemur Orestes. Hefndin held-
ur áfram.
Það er að vonum að ungt
fólk glími viö grísku tragid-
íurnar og spinni út frá þeim
eins og Bergljót Arnalds hefur
gert hér. Þarna er mikil ögrun
fólgin. En spuni Bergljótar var
furðumikið utangátta, eins og
hann kom manni fyrir augu
og eyru í Kaffileikhúsinu. í
fyrsta lagi er textinn sjálfur
banall. Svona uppskrúfuð til-
finningasemi í orðfæri fer afar
illa við baksvið hins gríska
harmleiks. — Grikkirnir eru
klárir og heiðríkir, ósveigjan-
legir, undanlátslausir er þeir
setja manni hin römmu
verki í báðum þáttunum og
sýnir Ævar Gunnarsson vönd-
uð vinnubrögð í því efni, enda
orðinn þjálfaður að vinna við
þær aðstæður sem Kaffileik-
húsið býður upp á.
Þegar komið er í seinni þátt-
inn verður annað uppi á ten-
ingnum. Einleikur Vals Freys
Einarssonar er frumsmíð og
ekki leitað langt til fanga. Höf-
undur ætlar sér ekki um of, en
einleikurinn er ekki einungis
vel saminn, hann er líka sýnd-
ur á yfirvegaðan hátt. Ég héf
ekki séð þennan unga leikara
fyrr svo að ég muni, en um
leið og hann gekk á sviðið
mátti merkja í hreyfingum og
látbragði að þarna er maður
sem kann leiklist. Honum
tókst sem sé að mála persón-
una upp fyrir augum manns
áöur en nokkuð var sagt.
Leikurinn segir frá ungum
manni sem hefur verið hand-
tekinn fyrir ósiðlegt athæfi
sem talið er að hafi orsakað að
vinur hans, drengur, stytti sér
aldur. Þessi ungi maður er
leigubílstjóri, sonur lögfræð-
ings og er að reyna að skýra
fyrir föður sínum hver hann
er. í fjölskyldu föðurins hafa
„aldrei verið neinir kippir". En
það eru ósjálfráðir kippir í lík-
ama sonarins sem ógæfunni
valda. Hann hagar sér ekki
eins og fyrirskrifað er. Ungi
maðurinn vildi ekki verða
„ingur", eins og hann segir,
hvorki lögfræðingur, sálfræð-
ingur, hagfræðingur né neitt
annað. Hann er bara leigubíl-
stjóri sem hefur leiðst út í at-
hæfi sem samfélaginu býður
við. Hann hefur engar afsak-
anir fram að færa. Og nú bíður
hann dóms fyrir glæp sem
hann finnur ekki að hann hafi
drýgt. Hann hefur gert sig sek-
an um það eitt að elska annan
mann. Að vísu viðurkennir
hann að hann ráði ekki við lík-
ama sinn. En þaö er auðvitað
ekki nein afsökun.
Heilt ár og þrír dagar er hag-
leg smámynd, leikurinn geng-
ur alveg upp innan síns
ramma og hélt áhuga áhorf-
andans vakandi frá fyrsta til
síðasta andartaks. Textinn er
lipur, næmlegur og undir-
furðulegur, og látbragðsleikur-
inn var, eins og fyrr var vikið
að, vel og nákvæmlega unn-
inn. í þessu hefur tekist gott
samstarf milli leikara og leik-
stjóra. Útkoman varð til þess
að sætta mann vel við kvöld-
stundina í Kaffileikhúsinu.
Hér eftir verður fylgst með Val
Frey Einarssyni á sviðinu. Vel
mætti hann spreyta sig meir á
að semja leiktexta. Hann hefur
vald á því. ■
Upp og ofan einleikir
ákvæði fyrir sjónir, lífsveg
manneskjunnar til tignar og
falls. Hér er farið að veita inn í
textann nútímalegum friðar-
hugmyndum, sem satt að
segja em nokkuð klisjubornar,
samfara tuggukenndri sálfræði
og hversdagsviti eins og því að
„einhver verði að hætta að
hefna sín". Útkoma úr þessari
blöndu verður einkennilegt
klístur. Ég kann ekki annað
orð sem betur lýsir texta Berg-
ljótar. — Textinn er raunar
laus við dramatík þrátt fyrir
sitt feiknalega efni, ég fann
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
engan neista í einræðunum,
þetta eru orð og setningar en
ekki skáldskapur. — Auðvitað
setur Bergljót sig undir harðan
dóm með því að fást við efni
eins og þetta. Hún sýnir virð-
ingarverða dirfsku og áræði —
en við verðum að spyrja að
leikslokum.
Bergljót flutti einleik sinn af
verulegum krafti, hefur tölu-
vert mikilli leiktækni yfir að
ráða og var reyndar furðu góð
í karlmannshlutverkinu, engu
lakari en í Klýtemnestru. Ann-
að mál er það að þegar leikið
er á stríðum nótum út í gegn
verður það til að veikja áhrif-
in. Átök í leik geta ekki breitt
yfir veikan texta. — Sviðið eru
reyndar pallar eftir salnum
endilöngum og varð býsna
malerískt, eins og þegar rauði
dregillinn er dreginn þar eftir.
Búningur Klýtemnestru var
auðvitað einnig rauður. Ljósa-
hönnunin gegnir miklu hlut-
Enn fjölgar „skattasmugunum"
í framkomnu frumvarpi stjórn-
arflokkanna um fjármagns-
tekjuskatt er að finna eitt mjög
varasamt ákvæði. Þar er um að
ræða lækkun á skatti af arð-
greiðslum úr 45% í 10%. Lækk-
un þessi er rökstudd með því að
skatta af fjármagni verði að
samræma. Én hafa menn gert
sér grein fyrir því að samfara
þessari breytingu er verið að
opna fyrir eina stærstu skatta-
undankomuleið síðari ára?
í dag er hægt að stofna svo-
kölluð einkahlutafélög (ehf.),
þar sem lágmarkshlutafe er
500.000 kr. Eigendur þeirra
sæju sér leik á borði ef breyting
verður á skattameðferð arðs. I
stað þess aö einkahlutafélagið
greiöi eiganda sínum laun með
41,6% skatti, borgaöi það út arð
sem aðeins bæri 10% skatt.
Þessi nýja skattasmuga getur
leitt til þess að einyrkjar eins og
iðnaðarmenn, bílstjórar, bænd-
ur, trillukarlar o.fl. sjá sér hag í
því að stofna einkahlutafélag
um starfsemi sína, eingöngu til
þess að lækka hjá sér tekjuskatt-
inn. Fólk í eigin atvinnurekstri
er í dag skylt að reikna sér end-
urgjald af starfsemi sinni og er
endurgjaldið í raun laun við-
komandi. Ef stofnað er einka-
hlutafélag geta eigendur þess
komist upp með að greiða sér
sjálfum arð í stað launa. Ekki
þarf að kalla til löggiltan endur-
skoöenda til að sjá hversu góð
„fjárfesting" fælist í stofnun
slíks hlutafélags. Og einyrkjar
Frá
mínum
bæjar-
dyrum
EINAR
SVEINBJÖRNSSON
eru alls ekki þeir einu sem keypt
gætu sér slíka skattalækkun.
Ekkert stæði í vegi fyrir því að
launþegar hjá smærri fyrirtækj-
um gerðust „verktakar" og
stofnuðu sitt einkahlutafélag.
Vinnuveitandinn keypti ein-
faldlega vinnu af hinu nýstofn-
aða félagi í stað þess að greiða
laun með beinum hætti. Hluta-
félagið greiddi síðan laun sem
næmi skattleysimörkum og að
auki ríflegan arð með 10%
skatti. Drjúg búbót það! Ekki er
heldur loku fyrir það skotið að
hið opinbera neyddist til að
taka þátt í þessum leik þegar
fram í sækti í samkeppni um
hæfasta vinnukraftinn sem
byggi ef til vill við þessi skatt-
fríðindi á einkamarkaði. Aðeins
launþegar hjá stærri fyrirtækj-
um, gjarnan ófaglært starfsfólk,
sæti eitt eftir með háu skattana
(og lágu launin).
Það hljóta allir að sjá réttlætið
sem í þessu fælist eða hitt þó
heldur, svo ekki sé talað um
tekjutap ríkissjóðs og sveitarfé-
laga. Skattalækkun er í sjálfu sér
fagnaðarefni, en hún verður þá
að vera í takt við góða afkomu
ríkis og sveitarfélaga og eins er
afar æskilegt að hún nái til sem
flestra þegna landsins.
Óbreytt frumvarp um fjár-
magnstekjuskatt mun ekki færa
ríkissjóði auknar tekjur, öðm
nær. Enn ein skattasmugan er
örugglega ekki leiðin til aö bæta
siðferðisþrek þjóðarinnar og
ekki má heldur líta fram hjá
þeirri staðreynd að jafn róttæk
lækkun skatts á arði, og lögð
hefur verið til, á eftir að stuðla
að enn breiðara bili á milli
þeirra tekjuháu og tekjulágu.
Það er beinlínis sanngirnismál
að launatekjur og arðgreiðslur
fái sambærilega meðferð hjá
skattayfirvöldum þessa lands.