Tíminn - 21.05.1996, Side 11

Þri&judagur 21. maí 1996
11
Ein lengsta umrœba í sögu Alþingis:
Um hvað var talab
í 35 klukkustundir?
Þingmenn töluðu í um 35
klukkustundir um frum-
varpið um réttindi og skyld-
ur opinberra starfsmanna
við aðra umræðu þess á Al-
þingi í síðustu viku. Er það
ein lengsta umræða sem
fram hefur farið um sama
málið í sögu þingsins. Við
lok umræðunnar fór venju
samkvæmt fram atkvæða-
greiðsla um að vísa frum-
varpinu til þriðju umræðu.
Tók atkvæðagreiðslan um
tvær klukkustundir þar sem
þingmenn tóku hvað eftir
annað til máls um einstakar
greinar þess þegar þær voru
bornar undir atkvæbi sam-
kvæmt ákvæbum þingskapa
um atkvæbaskýringar. Að
lokum var samþykkt að vísa
frumvarpinu til þriðju um-
ræðu meb atkvæðum þing-
manna stjórnarflokkanna
gegn atkvæöum þingmanna
stjómarandstöbunnar, en
stjómarandstæbingar
greiddu ýmist atkvæöi gegn
einstökum greinum þess eba
sátu hjá viö atkvæbagreiðsl-
ur.
En um hvað snémst þessar
maraþonumræður? Þingmenn
stjórnarandstöðunnar reifuðu
málið frá mörgum hliðum og
deildu hart á ýmis ákvæði fmm-
varpsins. Harðara var deilt á
sum ákvæði þess en önnur, og
hér verða dregin fram nokkur
þeirra atriða sem urðu tilefni til
umfjöllunar og ádeilna. Vil-
hjálmur Egilsson, formaður
efnahags- og viðskiptanefndar
þingsins, var einkum til and-
svara úr hópi stjórnarliða ásamt
Friðriki Sophussyni fjármálaráð-
herra.
• „Minni háttar störf"
fellt brott
í 7. grein fmmvarpsins eru
ákvæði um að auglýsa skuli laus
embætti í Lögbirtingablaðinu
og umsóknarfrestur verði eigi
skemmri en tvær vikur frá út-
gáfudegi blaðsins. Hart var deilt
á að aöeins verði skylt að aug-
lýsa störf í Lögbirtingablaðinu,
þar sem blaðið komi fyrir augu
fárra. Einnig ræddu þingmenn
að tveggja vikna umsóknarfrest-
ur væri of skammur. í 7. grein
var einnig kveðið á um að
„minni háttar" skrifstofustörf,
ræstingastörf, sendilsstörf eða
önnur svipuð störf skyldu vera
undan þegin auglýsingum. Orð-
in „minni háttar störf" urðu
efni mikillar gagnrýni og gengu
sumir þingmenn svo langt að
segja að í þeim fælist hrein
mannfyrirlitning. Meirihluti
efnahags- og viðskiptanefndar
lagði til þá breytingu við aðra
umræðu aö orðin „minni háttar
störf" ásamt nánari skilgrein-
ingu falli brott og hljóðar frum-
varpsgreinin nú þannig að
mæla megi svo fyrir að störf,
sem ekki krefjist tiltekinnar
menntunar samkvæmt náms-
samningi, þurfi ekki að auglýsa
opinberlega.
• Neöanjarbarlauna-
kerfi og forstjóravald
í 9. grein frumvarpsins er gert
ráð fyrir að forstöðumenn opin-
berra stofnana geti ákveðið að
greiða starfsmönnum viðbótar-
laun í samræmi við sérstakt álag
eða árangur í starfi og einnig tek-
ið slíkar greiðslur af mönnum,
standist þeir ekki væntingar og
kröfur forstöðumanna. Einnig er
lagt til að ráðherra verði heimilt
að breyta ákvörðunum um við-
bótarlaun, teljist þær brjóta í
bága við reglur, og afnema heim-
ildir einstakra forstöðumanna til
þess að ákvarða starfsmönnum
viðbótarlaun, séu rekstrarútgjöld
viðkomandi stofnana ekki í sam-
ræmi við fjárlög. Stjórnarand-
stæðingar staðnæmdust mjög
við þessi ákvæði og töldu að með
þeim væri verið að veita for-
stöðumönnum vald til þess að
mismuna starfsfólki að geðþótta
og þeir gagnrýndu einnig heim-
ildir til þess að afturkalla launa-
bætur, ef útgjöld og rekstraraf-
koma væri ekki í samræmi við
fjárlög. Stjórnarandstæðingar
bentu á að slík ákvæði myndu
fyrst og fremst koma niður á
heilbrigðisstéttunum, þar sem
erfiðlega hafi gengið að reka
sjúkra- og heilsugæslustofnanir
innan þess ramma sem þeim
væri ætlað samkvæmt fjárlögum.
Stjórnarandstæðingar töldu að
með þessu væri ekki einvörð-
ungu verið að auka á mismunun,
heldur einnig að efla forstjóra-
vald og skapa hættu á að neðan-
jarðarlaunakerfi næði að mynd-
ast. Þeir gagnrýndu einnig að í
þessu efni væri vísað til reglna,
sem fjármálaráðherra bæri aö
setja, en hugmyndir að slíkum
reglum lægju ekki fyrir og því
ógerningur að átta sig á hvernig
þessar hugmyndir yrðu í fram-
kvæmd.
• Yfirvinnuskylda
lögfest
í 17. grein fmmvarpsins er gert
ráð fyrir að opinberum starfs-
mönnum verði skylt að vinna þá
"0““" * *-o-V
yfirvinnu, sem forstöðumenn
telja nauðsynlega, og yfirvinnu-
tími megi nema allt að fimmt-
ungi af lögmætum vinnutíma.
Þá er þeim, er sinna löggæslu og
öryggisvörslu, gert að vinna yfir-
vinnu að boði yfirmanna án
tímatakmarkana. Stjórnarand-
stæðingar gagnrýndu þetta
ákvæði og töldu að með því að
lögfesta yfirvinnuskyldu væri
verið að fara áratugi aftur í tím-
ann í vinnumarkaðsmálum.
• Bann lagt viö öörum
störfum
Þá gagnrýndu stjórnarand-
stæðingar talsvert ákvæði í 20.
grein fmmvarpsins þar sem op-
inberir starfsmenn em skyldaðir
til að skýra hlutaðeigandi yfir-
manni frá, hyggist þeir stofna til
atvinnurekstrar, ganga í stjórn
fyrirtækja eða taka við öðm
launuðu starfi. Fmmvarpið gerir
ráð fyrir að banna megi opinber-
um starfsmönnum slíka starf-
semi, fari hún ekki saman við
störf þeirra í þjónustu ríkisins,
án þess að vera skilgreint nánar.
Þetta töldu ýmsir gagnrýnendur
frumvarpsins of opið og að um
brot á mannréttindum gæti ver-
ið að ræða, yrði ákvæðinu beitt
til hins ýtrasta.
• Lítil gagnrýni á af-
nám æviráöningar
Samkvæmt 23. grein fmm-
varpsins um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna skulu
embættismenn verða skipaðir
tímabundið til fimm ára í senn,
nema annað sé tekiö fram í lög-
um, og tilkynna beri embættis-
mönnum með minnst þriggja
mánaða fyrirvara, eigi að auglýsa
starf þeirra að nýju að ráðningar-
tíma loknum. Á þetta ákvæði var
ekki deilt verulega, þótt það kæmi
til umræðu í ræðum þingmanna,
enda ljóst að æviráðning embætt-
ismanna og annarra opinberra
starfsmanna á lítinn hljómgrunn
á meðal landsmanna.
• Lagaskylda aö
reka sjúka
Mjög harðar umræður urðu
um það ákvæði 30. greinar frum-
varpsins að leysa fólk frá störfum
vegna veikinda. í frumvarpinu
segir að ef embættismaður hefur
verið frá störfum vegna sjúk-
dóma eða slysa samfellt í eitt ár,
eða sem svarar einum áttunda af
samfelldum starfstíma hans hjá
ríkinu, skuli veita honum lausn
vegna heilsubrests. Hjá þessu
megi þó komast, veiti læknir
vottorð um að verulegar líkur
séu á að viðkomandi nái fullri
heilsu innan þriggja mánaða.
Stjórnarandstæðingar sögðu að
með þessu væri verið að gera það
að lagaskyldu að víkja manni úr
starfi, ef hann ætti við veikindi
að stríða til lengri tíma, og væri
það nýbreytni er byggðist á
gömlum og löngu úreltum hug-
myndum. Einnig komu fram
þau sjónarmið sumra stjórnar-
andstæðinga að með þessu væri
enn ein atlagan gerð að sjúkum í
þessu þjóðfélagi.
• Tilfærsla á milli starfa
Stjórnarandstæðingar gagn-
rýndu einnig verulega það
ákvæði 36. greinar lagafrum-
varpsins að stjórnvöld geti flutt
starfsmann úr einu embætti í
annað. í máli þeirra kom þrá-
faldlega fram að slíkt hafi ein-
ungis gilt um fáa embættismenn
ríkisins, en með þessu væri verið
að opna fyrir þann möguleika að
flytja starfsmenn til án þess að
taka á neinn hátt tillit til per-
sónulegra haga þeirra.
• Embættismönnum
óheimil þátttaka í
kjarabaráttu
Samkvæmt 40. grein frum-
varpsins um réttindi og skyldur
opinberra starfsmanna verður
embættismönnum óheimilt að
vinna á nokkurn hátt að kjara-
málum. í greininni segir að emb-
ættismönnum sé óheimilt að
efna til, stuðla að eða taka þátt í
verkföllum eða öðrum sambæri-
legum aðgerðum. í 53. grein
sama frumvarps segir að brot á
40. grein varði fésektum, nema
mælt sé fýrir um þyngri refsingar
í öðrum lögum. Við þessar grein-
ar frumvarpsins staðnæmdust
stjórnarandstæðingar hvað eftir
annað og töldu að um óviðun-
andi ákvæði væri að ræða, og í
atkvæðaskýringu lét einn þing-
manna að því liggja að um
mannréttindabrot væri að ræða.
• Er veriö aö lokka fólk
úr stéttarfélögum?
Frumvarpið gerir ráð fyrir í 47.
grein að opinberum starfsmönn-
um verði ekki mismunað eftir
því hvort þeir séu meðlimir stétt-
arfélaga eða standi utan þeirra.
Um þetta ákvæði létu gagnrýn-
endur frumvarpsins að því liggja
að með þessu væri verið að lokka
fólk úr stéttarfélögum í þeim til-
gangi að veikja verkalýðshreyf-
inguna og baráttu launafólks fyr-
ir kjörum sínum. Þá gangrýndu
andstæðingar frumvarpsins
einnig það ákvæði harkalega er
heimila á lengingu uppsagnar-
frests úr þremur mánuðum í sex,
leiti svo margir lausnar frá störf-
um að til auðnar um starfrækslu
viðkomandi vinnustaðar eða
stofnunar sé að ræða. Þeir sögðu
að með þessu væri verið að jafna
uppsögnum saman við verkföll.
• Megin réttarfarsregla
brotin
Stór orð féllu einnig á Alþingi
um 49. grein frumvarpsins þar
sem segir að ákvörðun stjórn-
valda samkvæmt lögum þessum
verði ekki skotið til æöri stjórn-
valda nema ööruvísi sé mælt fyr-
ir í einstökum ákvæðum. Með
þessu ákvæði töldu talsmenn
stjórnarandstöðunnar að verið
væri að brjóta eina meginreglu
íslensks réttarfars að skjóta megi
úrskurði lægra setts stjórnvalds
til æðra stjórnvalds. -PI