Tíminn - 04.06.1996, Qupperneq 5

* wta'h.'ífW1
,' ppr mni un hiiif.TCt
Þri&judagur 4. júní 1996
Ögmundur Jónasson:
5
Hvað er svona nútímalegt
við Halldór Blöndal?
Að undanförnu hefur und-
irritaður hvatt til um-
ræðu um þá ákvörðun
ríkisstjórnarinnar að gera Póst
og síma að hlutafélagi. í því
skyni var m.a. birt grein hér í
Tímanum þar sem settar voru
fram röksemdir gegn þessari
ákvörbun. Undirfyrirsögn
greinarinnar var: Áskorun til
kjósenda Framsóknarflokksins,
en í greininni voru þeir hvattir
til að knýja fulltrúa sína á þingi
til að rökstyðja hvers vegna þeir
styddu þessa ákvörbun. Ekki
veit ég hvort kjósendur Fram-
sóknarflokksins hafa haft sam-
band við „sína menn", en hitt
veit ég að fjöldi þeirra hefur haft
samband við undirritaðan og
lýst sig andvíga ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar.
Á laugardag birti Tíminn við-
tal við þann mæta mann Magn-
ús Stefánsson, þingmann Fram-
sóknarflokksins og fulltrúa
flokksins í samgöngunefnd Al-
þingis, þar sem hann skýrði
hvers vegna hann er hlynntur
því að Póstur og sími verði gerð-
ur að hlutafélagi. Skýringar
Magnúsar byggja að verulegu
leyti á því að vísa til þess hvað
aðrar þjóðir geri, en þetta er
sami málflutningur og sjálf-
stæðismenn hafa haft uppi og
rúmast nánast í fimm orðum:
Allir eru að gera það.
Þetta eru hins vegar engin
rök, og sannleikurinn er sá að
ákvarðanir sem teknar hafa ver-
ið á öldufaldi frjálshyggjutísk-
unnar víðs vegar um heiminn,
jafnt á þessu sviði sem öðrum,
hafa í mörgum tilvikum reynst
hafa skaðvænleg samfélagsleg
áhrif. En það er ekki fyrr en af-
leiðingarnar koma í ljós, löngu
eftir að breytingarnar eru gerð-
ar, að fólk vaknar af dvalanum
og áttar sig á því hvað raunveru-
lega hafi gerst.
Mikil velta kallar á að-
hald en ekki abhaldsleysi
í viðtalinu við Magnús Stef-
ánsson er hann spurður hvað
knýi á um breytt rekstrarform
Pósts og síma. Magnús segir
m.a.: „Fjárhagsleg velta Póst- og
símamálastofnunar er allt ab 12
milljarðar króna á ári, en vegna
núverandi rekstrarforms heyrir
hún beint undir fjárlög íslenska
ríkisins, og þar með beint undir
Alþingi með allar stærri ákvarð-
anir. Þetta er að mínu mati
mjög óeðlilegt rekstrarform fyr-
irtækis af þessu tagi og samrým-
ist á engan hátt nútímalegum
stjórnunarháttum."
Nú er það svo að peningaleg
velta til dæmis heilbrigðiskerfis-
ins og menntakerfisins er mikil
og reyndar miklu meiri en hjá
Pósti og síma, án þess að það í
sjálfu sér séu rök fyrir því að
einkavæða heilbrigðis- og
menntakerfið. Hitt er þvert á
móti mikilvægt að starfsemi,
sem hefur yfirburðastöðu á
markaði og er líkleg til þess ab
halda henni áfram, hafi raun-
verulegt eftirlit frá samfélaginu.
Það er reyndar algert grundvall-
aratriði að fyrirtæki, sem starfar
við slíkar aðstæður, búi við að-
hald. Þetta getur að mínu viti
verið á tvennan hátt: Annars
"Ekki fæ ég skilið þá
hlutafélagavœðingu
sem byggir á því að
setja þetta dýrmœta
fyrirtœki undir þann
mann einan. Hvað er
svona nútímalegt við
Halldór Blöndal? Ég
stóð íþeirri trú að al-
mannavald vœri nú-
tímalegra en fámenn-
isvald.,,
vegar með því að setja viðkom-
andi starfsemi undir almanna-
vald, eins og raunin hefur verið
með Póst og síma hingað til, eða
með því að láta markaöinn um
eftirlitið, neytendur og hlut-
hafa, það er að segja notendur
og eigendur.
Almannavald er nútíma-
legra en fámennisvald
Hvorugt á að gera á viðunandi
hátt með Póst og síma hf. Það á
að færa stofnunina undan al-
mannavaldi, án þess að skapa
eftirlit úr annarri átt. Bæði
stendur til að hafa gjaldskráreft-
irlit og hlutafélagavæöingin á,
að minnsta kosti fyrst um sinn,
að felast í einu hlutabréfi sem
heyri undir einn mann, sam-
gönguráðherra, sem nú er Hall-
dór Blöndal eins og kunnugt er.
Ekki fæ ég skilið þá hlutafélaga-
væðingu sem byggir á því að
setja þetta dýrmæta fyrirtæki
undir þann mann einan. Hvab
er svona nútímalegt við Halldór
Blöndal? Ég stóð í þeirri trú að
almannavald væri nútímalegra
en fámennisvald. í skjóli fá-
mennisvalds hefur það hins
vegar gerst í einkavæddum fyr-
irtækjum sem búa við takmark-
að aðhald — ekki bara á Bret-
landi og Nýja-Sjálandi, heldur
einnig á Noröurlöndum og víð-
ar — að forstjórarnir og hinir
nýju tilsjónarmenn hafa rakað
ab sér launum og hlunnindum,
en lægst launaða fólkið hefur
borið skarban hlut frá borði.
Póstur og sími bæöi sveigj-
anlegur og skjótvirkur
Staðreyndin er sú að það er
rangt sem haldið er fram, að fyr-
irtæki í eigu ríkisins geti ekki
tekið þátt í markaðsviðskiptum,
keypt hlutabréf í öðrum fyrir-
tækjum, stofnað dótturfyrirtæki
og þar fram eftir götunum. í
þessu skyni nægir ab setja sérlög
eins og reyndar hefur verið gert
um stofnanir sem almenningur
á og keypt hafa hlutabréf í fyrir-
tækjum, s.s. Hafrannsóknar-
stofnun, Vegagerðina og Há-
skóla íslands. Reyndar er það
svo að Póstur og sími hefur, við
núverandi eignarform, átt hægt
með að taka þátt í framförum og
tækninýjungum, s.s. lagningu
sæstrengs og ljósleiðara, sem
gert hefur það að verkum að
Póstur og sími býður upp á
ódýrustu innanlandssímtöl í
heiminum og góða og stöðugt
batnandi þjónustu.
Óskilgreint tal um skjótar
ákvaðanir gengur ekki sem rök-
semd fyrir þessari breytingu
þegar tínd eru til dæmin sem
sýna fram á að stofnunin hefur,
við núverandi rekstrarform, ver-
ið í stakk búin til ab taka skjótar
VETTVANGUR
ákvarðanir, eða skyldu menn
vera búnir að gleyma skjótum
viðbrögðum þegar ákveðið var
meb mjög skömmum fyrirvara
ab boba til leiðtogafundar hér á
landi fyrir tíu árum? Póstur og
sími brást við með þeim hætti
að athygli vakti. Einnig er rétt
að spyrja hvort menn virkilega
trúi því ab í stórum hlutafélög-
um, sem velta milljörðum,
komi ekki margir að máli?
Hvort einhvers staðar sé litið á
það sem sérstaka dyggð að fjár-
festingar, sem nema hundruð-
um milljóna eða milljörðum,
séu ekki undirseldar ákvörðun-
um og eftirliti margra aðila?
Hlutafélagavæbing er leib
til einkavinavæöingar
Auðvitað má spyrja hvort
eðlilegt sé að láta Póst og síma
skila eins miklum fjármunum
til ríkissjóðs og gert hefur verið,
hvort ekki sé þörf á að nýta
þessa fjármuni til að lækka sím-
gjöld enn frekar og til ab hækka
laun starfsmanna. Hitt er ég
ekki í nokkrum vafa um að
þjóðfélagið hefur ekki efni á því
að láta arðinn af þessari starf-
semi renna til fjárfesta, sem
koma til með að eignast þessa
stofnun eins og gerst hefur alls
stabar þar sem farið hefur verið
út á þessa braut. Nær alls staöar
hefur verið fullyrt að ekki standi
til að selja. Reyndar er einka-
væðingarsinnum ráðlagt af sér-
fræðingum að segja þetta til að
róa almenning, en alls staðar
hafa þessi loforð verið svikin,
enda hefur það runnið upp fyrir
mönnum ab markmiöið með
breytingunni er, þegar allt kem-
ur til alls, að nýta til hins ýtrasta
öll tæki markaðarins, þar á með-
al aðhald frá hluthöfum og
stöðugar kröfur þeirra um arð-
semi og hagnað. Hlutafélaga-
væðing án hluthafa er fyrir-
brigði sem ekki stenst til fram-
búðar, staðhæfa menn á borð
við Hrein Loftsson, formann
framkvæmdanefndar ríkis-
stjórnarinnar um einkavæð-
ingu.
En hvers vegna halda menn
hinu gagnstæða fram? í besta
falli er um að ræða sjálfsblekk-
ingu góðviljaðra manna, sem
þrá heitt og innilega að teljast
nútímalegir í hugsun og standa
í þeirri trú að hlutafélög séu nú-
tíminn uppmálaður. í versta
falli er um að ræða blekkingu
gagnvart almenningi, og því
miður hef ég þá trú að frjáls-
hyggjudeild Sjálfstæðisflokksins
sé ekki saklaus af því í þessu
máli. Hún vill öllu kosta til að fá
fyrirtækið á markað, þannig að
einkavinavæðingarveisluhöld
aldarinnar geti hafist.
Ákvörbun um eitt
gjaldsvæbi tengist ekki
þessari umræbu
Til að slá á umræðu um þessa
breytingu á Pósti og síma hefur
verið ákveðið að gera landið að
einu gjaldsvæði í júlíbyrjun árið
1998. Ég tel þetta vera til góðs,
en vek athygli á því að fram
höfðu komið tillögur um aö
flýta þessari ákvörðun. En aðal-
atriðið er að menn geri sér grein
fyrir því að þetta hefur ekkert að
gera með ríkisfyrirtæki eða
hlutafélag, en það liggur þó í
augum uppi að auðveldara er að
hafa áhrif á stofnun í eigu al-
mennings en í einkaeigu, þótt
vissulega sé hægt að setja al-
mennar reglur um starfsemi fyr-
irtækja og stofnana varðandi
verðlag og skipulag. Það hefur
reyndar verið gert gagnvart
einkavæddum almenningsfyrir-
tækjum til dæmis á Bretlandi.
Þar hafa verið settar á fót miklar
eftirlitsstofnanir í þessu skyni.
Mun þessi starfsemi vera sá
hluti efnahagslífsins sem þenst
hvað örast út þar í landi nú um
stundir: eftirlitsiðnabur sem
hefur það verkefni að fylgjast
meb því að einkavædd al-
mannaþjónusta komi almenn-
ingi ekki illa. Þetta nýja skrif-
ræðiskerfi er þegar farið að kosta
skattborgarann sitt, og þykir
mörgum að þessi lausn eigi
meira skylt vib Sovétríkin
gömlu en þá „nútímavæðingu"
sem einkavæðingarsinnar guma
af.
Rangt ab réttindi starfs-
manna hafi veriö tryggb
Að lokum er naubsynlegt að
gera athugasemd við þá fullyrð-
ingu Magnúsar Stefánssonar al-
þingismanns að starfsmenn
haldi réttindum sínum óskert-
um. Þetta er enn ófrágengið.
Starfsmenn hafa fagnað yfirlýs-
ingum um að þetta verði gert.
Hins vegar hafa þeir kvartað yfir
því að enn hafi ekki verið frá
þessum málum gengið, og vil ég
gera ab lokaorðum niðurlag yf-
irlýsingar sem kom frá for-
mönnum Félags íslenskra síma-
manna og Póstmannafélags ís-
lands nú fyrir helgi: „Réttinda-
mál starfsmanna Pósts og síma
eru algerlega í lausu lofti og
starfsfólk því eölilega mjög ugg-
andi, verði frumvarpið um
hlutafélagsvæðingu Pósts og
síma afgreitt fyrir þinglok, sem
því miður allt virbist benda til
nú." Nema náttúrlega hófsamir
skynsemdarmenn úr stjórnar-
liðinu á Alþingi grípi í taumana.
En þá þurfa líka slíkir menn að
vera til staðar.
Höfundur er alþingismaður og
formaður BSRB.