Tíminn - 11.06.1996, Page 5

Þri&judagur 11. júní 1996
5
Svipmyndir um
Gubmund góba
Úr dansverkinu Féhirsla vors herra.
Listahátíb 1996 — íslenski dansflokkur-
inn sýnir: FÉHIRSLA VORS HERRA. Dram-
atískt dansverk í tveimur þáttum, byggt
á atvikum úr biskupstíb Cubmundar
góba Arasonar Hólabiskups eftir Nönnu
Olafsdóttur og Sigurjón Jóhannsson.
Tónlist: |ón Leifs og Francis Poulenc.
Texti: Arngrímur Brandsson og Kolbeinn
Tumason. Lýsing: Elfar Bjarnason. Sögu-
efni, leikmynd og búningar: Sigurjón jó-
hannsson. Danssköpun: Nanna Ólafs-
dóttir. Frumsýnt 3. júní.
Þegar listahátíð er haldin er
ýmsum listgreinum hampað,
þar á meðal ballett. Og þótt sá
sem þetta skrifar sé ekki réttur
maður til að fjalla um þessa list-
grein, skal hér farið nokkrum
orðum um fallega sýningu ís-
lenska dansflokksins á verki um
Guðmund biskup góða, sem nú
er sýnt í Borgarleikhúsinu.
Eiginlega hefði maður þurft
að hressa upp á Sturlungu áður
en komið var í leikhúsið. Saga
Guðmundar góða og baráttu
hans við veraldleg yfirvöld er
nokkuð flókin og þvælin, eins
og fleira í því merka riti. Sagn-
fræðingar hafa ekki talið fram-
göngu Guðmundar í þeim deil-
um merkilega og jafnvel kallað
hann einn af hinum óþörfustu
mönnum í íslenskri sögu, eins
og mig minnir að Jón Jóhannes-
son segi í íslendinga sögu sinni.
En Guðmundur varð snemma
ástsæll af alþýðu, sá kirkjunnar
manna sem frægastur er fyrir að
líkna snauðum mönnum, sem
hópuðust að honum. Hann
eyddi eignum Hólastóls þeim til
bjargar. Hann vígði og blessaði
hættulega staði, svo að þeir
urðu engum að meini. Davíð
Stefánsson orti ungur langt
kvæði um Guðmund, sem er
ávarp og ákall hinna snauðu og
útskúfuðu til biskups. Það endar
svo:
Allar sorgir eru þínar sorgir.
Allar kvalir eru þínar kvalir.
Allar bœnir eru þínar bœnir.
Þú ertgóður.
Ballettinn um Guðmund er í lík-
um anda. Það er biskup alþýðunn-
ar, hinn líknandi sporgöngumað-
ur Krists, sem hér er leiddur fram,
— raunar verður biskup augljós
Kristsgervingur í ýmsum atriðum
— jafnvel krossfestur.
Þrjár em aðalpersónur verksins:
Guðmundur biskup, Kolbeinn
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
Tumason „og aðrir persónugerv-
ingar mótstöðumanna Guðmund-
ar", eins og í leikskránni stendur,
og María Guðs móðir. Fyrir utan
þetta er hópur förumanna, Sel-
kolla úr þjóðsögunni, munkar og
kórsbræður, og ýmsir fleiri. Það
var ekki alltjent gott að átta sig á
efninu, en textar á dúk öðru
hverju hjálpuðu til (hefðu mátt
vera fleiri) og einnig textar sem
fluttir vom. Þar var til að mynda
hinn undurfagri sálmur Kolbeins
Tumasonar, Heyr, himna smiður,
sem Theódór Júlíusson flutti fal-
lega og Hany Hadaya gestadansari
dansaði af þokka. Einnig lásu þeir
Theódór og Sigurður Karlsson
(bróðir Brandur og bróðir Ásgrím-
ur) bréf sem gengu milli Guð-
mundar og erkibiskups. Þetta er
nokkuð rekinn texti, en til glöggv-
unar. Skemmtilegt var líka atriðið
um sendiför Ketils prests til Róms
(þannig er eignarfall borgarnafns-
ins í fornu máli). í því atriði var
Guðmundur Helgason skemmti-
legur í hlutverki Ketils og þáttur-
inn kómískur.
Selkolluþátturinn var líka
skemmtilegur og vom þau Guð-
mundur og Sigrún Guðmunds-
dóttir þar spaugileg í hlutverkum
hjúanna.
Annars er alvarlegur blær yfir
flestum atriðunum. Sviðið er líka
hátíðlegt með altari Hóladóm-
kirkju í baksýn. Kirkjuleg tónlist er
notuð til að skapa hinn rétta and-
blæ á sviðinu og fer vel á því — hér
er öðmm þræði um helgileik að
ræða. í annan stað er notuð hin
hrjúfa og mikilfenglega tónlist
Jóns Leifs með tengingar til þjóð-
trúarinnar, en Guðmundur er auð-
vitað umvafinn bjarma hennar.
Eftir því sem ég best fæ séð er allur
ytri rammi sýningarinnar einkar
vandaður.
Þeir þrír dansarar, sem mest
mæðir á, em Jóhann Freyr Björg-
vinsson (Guðmundur góði), Hany
Hadaya sem fyrr var nefndur, og
Lára Stefánsdóttir sem María Guðs
móðir. Öll dönsuðu þau af mikl-
um þokka. Hany er greinilega
þrautþjálfaður og ömggur og Jó-
hann Freyr einkar álitlegur dans-
ari, kannski fullungur í þetta hlut-
verk og skortir því þann kraft sem
æskilegur er, því að Guðmundur
var „eldsál þegar að trúnni kom",
eins og haft er eftir Sigurjóni í fjöl-
miðlum. — Mest gaman hafði ég
af Maríu, í undurfögmm bláum
kyrtli sínum, sem Lára túlkaði af
miklum þokka svo unun var á að
horfa.
Einstök atriði í verkinu skila sér
misvel til áhorfandans, eins og
fyrr er að vikið. Þetta er ekki epísk
frásögn, heldur stemningar og
hughrif. Og hughrifunum er miðl-
að af sviðinu í samspili hreyfinga,
tónlistar, sjónrænna eiginda, ljósa
og litsterkra búninga. Greinilegt er
að Sigurjón Jóhannsson hefur lagt
sig fram í að kanna sögu Guð-
mundar og ýmislegt í kirkjusögu
þessa tíma. í leikskrá bendir hann
á að helgihald á miðöldum hafi
búið yfir meiri dramatískum til-
þrifum en nú um stundir.
í uppsetningu sinni á ýmsum
atriðum þar sem átök Guðmundar
og veraldlega valdsins eru sett á
svið, hefur verið tekið mið af
heimildum um helgileiki og
kveðst Sigurjón hafa notið aðstoð-
ar séra Kolbeins Þorleifssonar, sem
benti honum á lýsingar samtíma-
manns Guðmundar, sem eru á þá
leið „að eins og messan líkist dóm-
þingi sé messufórnin kölluð laga-
stefna, því þar séu mál lýðsins flutt
fyrir Guði sem dómara. Djöfullinn
sé ákærandinn, en presturinn verj-
andinn sem hefur tekið að sér mál-
efni lýðsins og neyðist til hólm-
göngu til að sanna sakleysi hans
og blíðka reiði dómarans."
Þetta segir Sigurjón að sé grund-
völlur vinnunnar að efninu og
undirbúningi sýningarinnar.
Hann hefur nýst sýningunni vel,
þótt maður geti reyndar ómögu-
lega séð hið bænheita skáld, Kol-
bein Tumason, sem fulltrúa hins
illa. En hér er dramatískur grund-
völlur helgileiksins sem byggt er á.
Út úr þessu kemur sjónræn veisla,
sem vert er að þakka Nönnu og
Sigurjóni og íslenska dansflokkn-
um fyrir. Og stóra svið Borgarleik-
hússins er tilvalið fyrir ballettsýn-
ingar, það er ljóst. Vonandi eiga
fleiri slíkar eftir að koma á fjalirn-
ar í því húsi.
■
Landbúnabarrábuneytib:
Vísar á bug fullyröingum Lúbvíks
Landbúnaðarrábuneytib vís-
ar á bug fullyrbingum Lúb-
víks Bergvinssonar alþingis-
manns um ab rábuneytib
hafi hyglab gjaldþrota fyrir-
tæki meb því ab semja vib
annan abila um malamám í
landi Krísuvíkur. Hib rétta er
ab rábuneytib hafbi gert
samning um malartöku vib
Vatnsskarb h.f. og rann sá
samningur út 1. júlí 1995.
Hinn 1. október sama ár var
gerbur nýr samningur vib
fyrirtækib Alexander Ólafs-
son hf., sem tók á sig skyldur
Vatnsskarbs hf. vib rábu-
neytib um frágang malar-
námanna og uppgjör fjár-
hagsskuldbindinga.
Meb þessu taldi ráðuneytib
hagsmunum sínum best borg-
ib. Ástæðan var sú að Vatns-
skarð h.f. hafði átt í erfiðleik-
um með að standa skil á leigu-
greiðslum til ráðuneytisins og
því taldi ráðuneytið ekki rök til
að endurnýja samninginn við
Vatnsskarð h.f. eða heimila
fyrirtækinu áframhaldandi rétt
til malartöku. Vatnsskarð h.f.
var úrskurðað gjaldþrota 1.
febrúar 1996, eða hálfu ári eft-
Úr malarnámi.
ir ab umsaminn samningstími
rann út. í núgildandi samn-
ingi, sem gerður var fjórum
mánuðum fyrir gjaldþrot
Vatnsskarðs h.f., var sú skylda
lögð á núverandi rétthafa að
tryggja skilvísar greiðslur
ógreiddra leigugjalda og auk
þess góða umgengni um
námasvæðið á sinn kostnað.
Landbúnaðarráðuneytið get-
ur ekki fylgst með uppsöfnun
skulda hjá öllum þeim fyrir-
tækjum og einstaklingum sem
það skiptir við og ekki séð fyr-
irfram hvaða abilar gætu hugs-
anlega orðið gjaldþrota í fram-
tíðinni.
Fyrstu upplýsingar til ráðu-
neytisins um gjaldþrot Vatns-
skarðs h.f. komu í bréfi frá
sýslumanninum í Hafnarfirði,
dags. 9. febrúar 1996, þar sem
vakin er athygli á því að fyrir-
tækið hafi verið úrskurðað
gjaldþrota 1. febrúar s.á., en
réttur til malartöku í landi
Krísuvíkur hafbi þá um fjög-
urra mánab skeið verið í hönd-
um Alexanders Ólafssonar hf.
og Vatnsskarð h.f. því ekki
lengur tengt ráöuneytinu.
Það skal tekið fram að fyrir-
tæki það, sem samið var við 1.
október 1995, var stofnaö
tveim ámm áður, eba í október
1993. Af þessu sést að fullyrð-
ingar um að ráðuneytið hafi
flutt námuréttindi frá gjald-
þrota fyrirtæki yfir á „nýja
kennitölu" eru rangar.
Varðandi samninga um mal-
artöku, þá segir í 1. gr. námu-
laga nr. 24/1973: „Landareign
hverri, sem háð er einkaeignar-
rétti, fylgir réttur til hagnýt-
ingar hvers konar jarðefna,
sem þar finnast í jörðu eða á,
þó með þeim takmörkunum,
sem lög þessi tilgreina." Þessi
grein námulaga er lagastoð fyr-
ir samningum um malartöku
ríkisins á jarðeignum sínum
sem og annarra landeigenda.
Samkvæmt 9. gr. reglugerbar
nr. 96/1996 um Stjórnarráð ís-
lands fer landbúnaöarráðu-
neytib meb mál er varða þjób-
og kirkjujarbir. Við meðferð
ríkisjarða kemur ráðuneytið
(jarðeignir ríkisins) fram f.h.
ríkissjóðs sem landeigandi.
Þannig er um ríkisjörðina
Krísuvík.
Ráðuneytið leigir flestar rík-
isjarðir til búrekstrar, en auk
þess til margra annarra nota,
þ.m.t. til beitar, skógræktar og
nýtingar jarbefna. Landbúnað-
arráðuneytinu er heimilt að
ráðstafa jarðefnum og öbrum
hlunnindum ríkisjarða, en ráð-
stöfun jarðefna felur ekki í sér
sérstakt námaleyfi, sem áskilið
er í Námulögum. ■