Tíminn - 15.06.1996, Blaðsíða 6

6
Laugardagur 15. júní 1996
Forseta-
framboð
1996
✓
Fimm Islendingar gangast
undir forsetakjör hjá þjóö-
inni eftir hálfan mánuö.
TÍMINN óskaöi eftir því viö
frambjóöendurna aö þeir rit-
uöu stutt ávarp til þjóöar-
innar í tilefni þjóöhátíöar-
dagsins, 17. jání, sem hátíö-
legur veröur haldinn á
mánudag. Frambjóöendur
tóku þessari ósk Ijúfmann-
lega og fara ávörp þeirra
hér á eftir, en rétt er aö
undirskrika aö allir fram-
bjóöendur fengu sömu
forsendur um lengd upp-
gefnar og allir höföu jafn
knappan tíma til ráöstöf-
unar.
Pétur Kr.
Hafstein:
Forseti verður
að eiga vináttu
þjóðarinnar
Skyldur forseta íslands eru vib íslensku þjóðina.
Hann er þjóðarleiötogi, í sérstökum skilningi
orösins, aflvaki einingar og samstöðu. Á hin
beinu völd forsetans reynir sérstaklega við
stjórnarmyndanir og staðfestingu laga. Þegar forseti
felur stjórnmálamönnum umboð til stjórnarmyndun-
ar skiptir meginmáli að hann sé fær um að greina af
hlutleysi og yfirvegun þá kosti sem eru í stöbunni
hverju sinni. Forseti verður þá að hafa að leiðarljósi
þær áherslur, sem þjóðin sjálf hefur lagt og úrslit
kosninganna eru til marks um. Á þeirri stundu sem
endranær verður óhlutdrægni og pólitísk dómgreind
forsetans ab vera hafin yfir allan efa. Forseta er í
stjórnarskránni gefið vald til að neita að staðfesta lög.
Hann getur ekki stöbvað lagasetninguna en hann get-
ur borið hana undir dóm þjóðarinnar. Að mínum
dómi er þessi réttur forsetans varnagli í stjórnskipun-
inni og nokkurs konar neyðarúrræði. Beiti forsetinn
þessu valdi sínu verður hann að hafa örugga eigin
sannfæringu fyrir því að þjóðaratkvæðagreiðsla sé
nauðsynleg. Forseti á að hafa þetta vald af öryggis-
ástæðum og vegna þess aðhalds, sem það veitir stjórn-
málamönnum. Hann verður hins vegar að gera sér
glögga grein fyrir því, að um afar vandmeðfarið vald
er að ræða.
Forsetinn er sameiningartákn íslensku þjóðarinnar.
Til þess verður hann aö eiga vináttu þjóðarinnar.
Hana öðlast hann með því að umgangast fólkið í land-
inu hvort heldur í þéttbýli eba sveitum landsins. For-
setinn á að standa vörð um íslenska menningu, styrkja
og efla samkennd íslendinga, glæða vonir þeirra og
bjartsýni og stuðla að virðingu og ræktarsemi við
tungu og sögu þjóðarinnar. Forsetinn á að stuðla að
friði og sáttum og vera til þess búinn að veita fordæmi
og leiðsögn. Þetta getur hann gert með markvissum
hætti, ekki aöeins á tyllidögum og við opinberar
heimsóknir og hátíðahöld, heldur einnig með hávaða-
lausri nærveru sinni og tíðum heimsóknum um
byggðir landsins.
Forseti íslands á að ganga á undan með góbu for-
dæmi við rekstur embættisins eins og við alla aðra
hluti. Hann á að gæta ráðdeildar- og sparsemi og sjá til
þess, að ekki sé farið fram úr þeirri fjárheimild, sem Al-
þingi veitir til embættisins. Það er trú skoðun mín að
embætti forseta eigi að reka af hófsemd og látleysi og
ekki á þann hátt, sem tíðkast með milljónaþjóðum.
Þessar skoðanir setti ég fram, er ég tilkynnti um
framboð mitt fyrir tveimur mánuðum. Ég hef kynnt
þessi sjónarmið mín fyrir fjölda fólks á ótal fundum
um land allt. Það hefur glatt mig að finna að stefna
mín á mikinn hljómgrunn.
íslendingar hljóta að kosta kapps um það að hér á
landi búi frjáls og fullvalda menningarþjóð, sem geti
af eigin verðleikum staðið traustum fótum í samfélagi
þjóðanna.
Á þjóðhátíðardaginn fögnum við fullveldi þjóðar-
innar og minnumst þeirra atburða og lífsgilda, sem ís-
lenskt samfélag hefur byggst á um aldir.
Við Inga Ásta óskum öllum íslendingum gleðilegrar
þjóbhátíðar.
Guörún
Pétursdóttir:
Þar sem
straumar mætast
kviknar líf
/
gætu lesendur. Tíminn hefur boðið mér að
skrifa nokkur orð í tilefni þjóbhátíðardagsins.
Ég vil nota það tækifæri til að deila með ykk-
ur hugrenningum um afdrif íslenskrar menn-
ingar í samskiptum okkar við erlendar þjóðir.
Þetta er mér sérstaklega hugstætt núna, því ég er ný-
komin heim frá útlöndum þar sem erlendur frétta-
maður spurði mig að því, hvort íslensk þjóðmenning
ætti sér nokkra lífsvon í samkeppni við erlend menn-
ingaráhrif. Hvort við hlytum ekki að verða að horfast í
augu við smæb okkar og gera okkur ljóst að það er
bara spurning um hvenær, en ekki hvort, íslensk þjóð-
menning verbur safngripur. Er ekki miklu hagkvæm-
ara að renna saman við stærri menningarheildir,
munu útlönd ekki hreinlega gleypa okkur fyrr en var-
ir?
Svar mitt til blaðamannsins var eindregið og ég
áréttaði það frekar í huganum fyrir sjálfri mér á leið-
inni heim til íslands, skýjum ofar í birtu himinhvolfs-
ins yfir miðju Atlantshafinu. íslenska þjóbin væri ekki
til án þess áræðis sem hefur veriö einkenni hennar frá
landnámsöld, arfur frá því fólki sem þá lagði á hafið
til búsetu utan endimarka hins þekkta heims og þeim
afkomendum þeirra, sem héldu við sambandinu við
Evrópu næstu aldirnar — og fundu ný lönd í vestri.
Allar líkur hafa mælt gegn því að hér héldist byggð í
gegnum aldirnar — en til nútímans hafa áræðnar fyrri
kynslóðir skilaö okkur. Og nú er það okkar að taka vib
og færa arfinn í næstu hendur. Hvernig förum við að
því?
Aftur er áræði lykilhugtak. Það leysir ekki allan
vanda, en það er naubsynlegur þáttur til þess að við
nýtum sem best þau tækifæri sem okkur bjóðast. Við
veröum ab vera áræðin og trúa á okkur sjálf. Vera í
sókn en ekki í vöm.
Þar sem ég horfði yfir hafið varð mér hugsað til þess
að bestu lífsskilyrðin í hafinu eru þar sem straumar
mætast, þar er hrært upp í vatnslögunum, næringin
verður aögengileg og lífiö þrífst. Á suðurhveli em óra-
flákar hafsvæða, sem em miklu hlýrri en hafið í kring-
um ísland, og því mætti ætla að lífsskilyrðin væm
betri — en haflö er dautt, því þar mætast engir
straumar.
Efnaleg afkoma okkar byggist á því að kaldir straum-
ar mæta heitum hér við land.
Á sama hátt kviknar líf í menningunni þar sem
straumar mætast, og það höfum við íslendingar kunn-
að að nýta. Við höfum verið áræbin viö að leita út,
sækja okkur þekkingu og reynslu út um allan heim.
Fyrir stuttu var ég í fermingarboði hjá vinkonu
minni. Við borðið sátu meðal annarra eftirtaldir ís-
lendingar: tæknifræðingur menntaður í Bandaríkjun-
um, þýskmenntaður verkfræðingur, myndlistarkona
nýkomin frá Mexíkó, bakari sem lærði að búa til kon-
fekt í Kaupmannahöfn, og viðskiptafræðingur á leið til
Austurlanda. Skrautlegt, en ekkert einsdæmi.
Á Patreksfirði talaði ég vib fiskvinnslukonu sem á
fimm börn, af þeim eru tvö við nám erlendis. Þær eru
ófáar fjölskyldumyndirnar sem ég hef fengið að skoða
um allt land að undanförnu — og nánast undantekn-
ingalaust eru einhverjir í hverri fjölskyldu úti að læra.
Þetta er tíðarandinn. Af ýmsum ástæðum sækjum
við út og berum heim alþjóðlega strauma í miklu
meira mæli en tíðkast í nágrannalöndum okkar.
Og víkjum þá að spurningu blaöamannsins: Á ís-
lensk menning sér lífsvon í þessari hringiðu erlendra
áhrifa, eða er hún að verða safngripur? Lífsvon ís-
lenskrar menningar er ekki fólgin í því að loka okkur
af, vernda okkur gegn samtímanum. Hann veröur
aldrei umflúinn og á ekki að verða það. Hvort íslensk
menning lifir eða verður aðeins varðveitt sem minjar
liðinna tíma, mun ráðast af því hvernig við aðlögum
erlenda reynslu okkar íslenskum aðstæðum, eba með
öðrum orðum hvernig okkur tekst að blanda heitum
straumum og köldum. Það er einmitt á þeim strauma-
mörkum sem lífiö þrífst, þar liggja tækifæri okkar til
ab vaxa og eflast.