Tíminn - 21.06.1996, Blaðsíða 7

Föstudagur 21. júní 1996
7
sé brot á jafnréttislögum ef veriö
er aö setja mismunandi ráöning-
arkjör sem eiga sér stoö í kyn-
feröi.
Segjum aö kona hafi undirrit-
aö svona samning, fer aö vinna
og brýtur samninginn meö því
aö veröa barnshafandi. Ef vinnu-
veitandi segir aö hún hafi þar
meö fyrirgert starfi sínu en kon-
an ber fyrir sig fæðingarorlof-
slögin þá er það dómstóla aö
skera úr um. Miðað við aðra
dómstólaframkvæmd yrði ekki
ólíklegt aö hún gæti átt vernd í
lögunum ab því leyti aö þaö má
ekki segja henni upp af því að
hún er ófrísk. Þar með sé þessi
samningur í raun ekki bind-
andi." Aðspurð sagðist Hrafn-
hildur því hafa tilhneigingu til
að halda slíkan samning i raun
marklausan.
Hrafnhildur benti hins vegar á
að upp gætu komið tilvik þar
sem forsenda ráöningar væri að
manneskjan væri til staðar í
ákveðinn tíma til að inna ákveð-
ið verkefni af hendi. Þá geti það
vegiö þyngra að viökomandi
starfsmaður hafi brotið samn-
inginn og hann gæti orðið bóta-
skyldur gagnvart vinnuveitand-
anum.
„Vinnuveitandinn er þá að
ráða og þjálfa upp manneskju til
að sinna ákvebnu verkefni í fyr-
irsjáanlegan tíma. Þá er mann-
eskjunni gerð grein fyrir því að
það sé forsenda ráðningar og það
þarf ekkert að hafa með kynferði
að gera. Enda getur það átt bæði
vib um karla og konur. Við skul-
um ekki gleyma því að þó að
konur eigi börnin þá hoppa karl-
menn líka í burtu."
Ef konan hefur undirritab slík-
an samning við vinnuveitanda
og brýtur hann þá geta lögin um
fæðingarorlof eða jafnréttislög
ekki varið konuna fyrir afleiðing-
um samningsbrotsins þó svo að
samningurinn væri talinn ólög-
mætur því vinnuveitandi hefur
rétt til að segja konunni upp
daginn sem hún kemur aftur til
vinnu. Vinnuveitandinn hefur
þá ekki borið neinn fjárhagsleg-
an skaða af samningsbrotinu því
langalgengast er að konur á hin-
um almenna vinnumarkaði fái
fæðingarorlof greitt hjá Trygg-
ingastofnun. „Fólk á ekki að
gjalda þess í starfi að það verði
bamshafandi eða sé í fæðingar-
orlofi. En síðan þegar fæðingar-
orlofið þrýtur og fólk kemur aft-
ur til starfa þá gilda um það
sömu reglur og um alla aðra á
vinnumarkaði."
LÓA
Amnesty International gagnrýna ríki heims fyrir ab setja vibskiptahagsmuni skör ofar en
mannréttindi:
Mannréttindi fótum troð-
in í öllum heimshlutum
Ceta vinnuveitendur krafíst þess aö kvenumsœkjendur
afsali sér rétt'mum til aö eiga börn í ákveöinn tíma?
Marklausir
samningar?
Pólitísk morb voru framin ab
undirlagi stjómvalda í 63 ríkjum
á síbasta ári, samkvæmt vitneskju
Amnesty Intemational. í árs-
skýrslu samtakanna fyrir árib
1995 koma 146 ríki vib sögu, þar
á mebal Danmörk og Lúxemborg.
Þar kemur fram ab 114 ríkis-
stjómir létu pynda fanga á árinu
og I 54 ríkjum létust fangar af
völdum pyndinga.
Ríkin sem komast á blað í árs-
skýrslu Amnesty Intemational fyrir
síðustu ár eru færri en áður hefur
verið. Sigrún Ása Markúsd_óttir, for-
maður íslandsdeildar Amnesty, var-
ar þó við því að litið sé á þessa fækk-
un ríkja sem merki þess að ríkis-
stjórnir hafi tekið við sér og hætt
mannréttindabrotum. Allt eins geti
verið að brotunum sé betur leynt en
áður.
í skýrslunni kemur fram að fjöl-
mörg ríki kjósa að láta stórfelld
mannréttindabrot í öðmm ríkjum
afskiptalaus. Oftar en ekki séu við-
skiptahagsmunir látnir ráða ferð-
inni frekar en baráttan fyrir mann-
réttindum öllum til handa. Þetta sé
gjaman gert meb því að skilgreina
mannréttindabrot sem innri mál-
efni ríkis sem önnur ríki geti ekki
haft afskipti af.
Amnesty Intemational telur sér-
staklega brýnt að settar verði al-
þjóðlegar reglur um flutning og
sölu á vopnum sem tryggi ab vopn
séu ekki seld til ríkja sem em þekkt
fyrir að troða á grundvallarréttind-
um þegna sinna og em líkleg til að
nota vopnin til að brjóta á mann-
réttindum óbreyttra borgara.
Amnesty Intemational er kunn-
ugt um ab mannréttindabrot hafi
verið framin í 146 ríkjum á síðasta
ári. í 85 ríkjum sátu samviskufangar
á bak vib lás og slá. Pólitísk morð að
undirlagi stjómvalda vom framin í
Frá blabamannafundi í fyrradag.
63 ríkjum, 114 ríkisstjórnir létu
pynda fanga og í 54 ríkjum létust
fangar af völdum pyndinga. Aftök-
ur fóm fram í 41 ríki, fangar vom
dæmdir til dauba í 58 ríkjum og vit-
ab er um „mannshvörf" í 49 ríkjum.
í 41 ríki gerðust vopnaðir uppreisn-
arhópar sekir um mannréttinda-
brot.
Þau ríki sem talin em upp í árs-
skýrslu Amnesty em í öllum heims-
hlutum.
í Afríku er flóttamannavandinn
eitt helsta áhyggjuefni Amnesty en
átta og hálf milljón Afríkubúa er á
flótta eða hefur flosnab upp frá
heimilum sínum. Verst er ástandib í
Búrúndi og Rúanda.
í Subur-Ameríku líflétu herir og
öryggissveitir fjölda manns án
dóms og laga, þar af yfir 1000
manns í Kólumbíu. í allmörgum
löndum álfunnar vom mörg hundr-
uð samviskufangar í haldi og
„mannshvörf" em enn algeng.
í Evrópu var ástandib verst í Bo-
sníu-Hersegóvínu, Téténíu og í
Tyrklandi. í Bosníu og Hersegóvínu
frömdu allir aðilar átakanna yfir-
veguð og gerræðisleg morð. Bosníu-
Serbar em gmnabir um ab hafa orð-
ið hundmb ef ekki þúsundum
múslíma og Króata ab bana í þjób-
emishreinsunum. Þá em allir deilu-
abilar sakabir um pyndingar og
naubganir. í skýrslunni koma einn-
ig fyrir Evrópuríki ekki koma fyrst í
hugann þegar rætt em mannrétt-
indabrot, svo sem Danmörk, þar
sem lögreglan er talin hafa misbeitt
valdi sínu og Lúxemborg sem kemst
á blað vegna of langrar gæsluvarð-
haldsvistunar.
Amnesty International hefur
áhyggjur af fjölgun aftaka í Banda-
ríkjunum en þar vom 56 manns
teknir af lífi á síðasta ári. Það em
fleiri en nokkm sinni fyrr frá því að
dauðarefsing var aftur tekin upp ár-
ið 1977. Ríkjum sem heimila
dauðarefsingu fer fjölgandi í Banda-
ríkjunum og nú em þar yfir 3000
fangar sem hafa verið dæmdir til
dauða í 38 ríkjum.
Vitað er um yfir fimm þúsund
samviskufanga í Asíu og Eyjaálfu. í
Asíu vom aftökur án dóms og laga
ásamt „mannshvörfum" algengar. í
Kína vom yfir 2000 aftökur á árinu
sem komust á skrá hjá Amnesty en
gert er ráb fyrir ab raunvemleg tala
þeina sé mun hærri. Þar em pynd-
ingar fanga einnig algengar. I Ástr-
alíu hefur Amnesty áhyggjur af
fjölda fmmbyggja sem lést í haldi
lögreglu á síðasta ári. Alls vom þeir
21 eba fleiri en nokkm sinni frá því
að Amnesty fór að safna upplýsing-
um þar að lútandi. -GBK
Samkvæmt heimildum Tímans
eru dæmi þess ab kvenfólki á
bameignaraldri sé „bobib" ab
skrifa undir samning þess efnis
ab þab skuldbundi sig til ab
verba ekki barnshafandi í ákveb-
inn tíma, jafnvel nokkur ár.
Slíkur samningur vekur upp
ýmsar spumingar því sam-
kvæmt jafnréttislögum skulu öll
störf standa konum og körlum
jafnt opin en meb svona samn-
ingi er verib ab setja kvenfólki
strangari skilyrbi en körlum sem
sækja um sömu vinnu.
Þegar Tíminn hafði samband
við Elsu Þorkelsdóttur, fram-
kvæmdastjóra Jafnréttisráðs, sagð-
ist hún hafa heyrt um slíka samn-
inga en engin svona mál hefbu
komið inn á borð Jafnréttisráðs.
Ab sögn Elsu er meginreglan á
vinnumarkaði að þar gildir samn-
ingafrelsi og því geti þar viðgeng-
ist samningar sem brjóti í bága við
landslög. „Menn geta samið um
allt sem er innan ákveðinna
ramma, um tímamörk, lágmarks-
laun, orlof o.þ.h. Þab eina sem ég
sé í þessu er ab ef atvinnurekandi
gerir það ab skilyrbi ab kona fari
ekki frá, þá teldi ég verulegar líkur
á því ab það yrði metið sem brot á
jafnréttislögum.
En þetta yrði ekki talið almennt
ólögmætt skilyrði. Hvað ef at-
vinnurekandi setur t.d. skilyrði ab
viðkomandi megi ekki giftast
fyrstu tvö ár í starfi og það gilti fyr-
ir konur og karla. Ég er ekki viss
um að það yrði talið ólögmætt
skilyrði."
Að sögn Hrafnhildar Stefáns-
dóttur, lögfræbings VSÍ, er vinnu-
rétturinn þannig ab starfsmenn
geta skuldbundið sig í ráöningar-
samningi til ýmissa hluta en ef
samningarnir standast ekki ófrá-
víkjanlegar reglur laga um kjör
starfsmanna þá sé launþeginn ekki
bundinn samningnum. Á þessu
þurfi vinnuveitendur ab gæta sín.
Marklaus samningur?
Hrafnhildur sagbist aldrei hafa
heyrt ab vinnuveitendur létu
fólk undirrita ab þab afsalabi sér
réttinum til að eiga börn.
„En þab er samningafrelsi á
milli abila. Gildandi löggjöf sem
ætlab er ab vernda launþega get-
ur haft áhrif í þessu. Einnig er
samkvæmt lögum um fæbingar-
orlof bannab ab segja konum
upp starfi vegna þess ab þær séu
ófrískar. Þab má líka segja ab þab