Tíminn - 27.06.1996, Side 7

Fimmtudagur 27. júní 1996

7
TIIVIIIMN KYNNIR FORSETAFRAMBJOÐENDUR
/ze/d að sumum hafi þótt að svona ungur
maður vœrí að fœrast ofmikið í fang, að taka á
hlutum sem lengi höfðu viðgengist"
„Mér finnst það afar sér-
kennilegt þegar reynt er að
láta líta svo út að ég sé í pólit-
ísku framboði til forseta ís-
lands. Þessu vísa ég auðvitað
algjörlega á bug. Ég hef aldrei
dregið neina dul á að ég starf-
aði með og var fylgjandi Sjálf-
stæðisflokknum á yngri ár-
um," sagði Pétur Hafstein.
„Margir þeirra sem hvöttu mig
upphaflega eru sannanlega úr
öðrum hópum en sjálfstæðis-
manna, þeirra á meðal eru
nánir vinir, bæði úr Alþýðu-
bandalagi og Alþýðuflokki. Ég
hef heldur ekki sóst eftir
stuðningi Sjálfstæðisflokksins
sem slíks og ekki fengið hann.
Mér hefur fundist ýmsir vilja
gera allt of mikið úr þessum
þætti, reyna að setja okkur
frambjóðendur í ákveðinn pól-
itískan bás, og hvað mig varð-
ar með skírskotun langt aftur í
tímann til hluta sem koma
forsetaframboði akkúrat ekkert
við," segir Pétur. „Og svo er
það þessi síðasta greining á
kjósendum. Það er alltaf verið
að spyrja fólk hvað það hafi
kosið. Mér finnst þetta undar-
legt miðað við eðli forsetaemb-
ættisins. Það er auðvitað ekki
pólitískt embætti í þeim skiln-
ingi sem við þekkjum orðið og
á ekki að vera það. Það er
grundvallaratriði að forsetinn
sé fær um að taka ákvarðanir
sínar og gegna starfinu af hlut-
leysi og pólitískri dómgreind.
Þess vegna er það mjög mikil-
vægt að forsetakosningar beri
ekki keim af flokkspólitík. Ég
tel það rangt sem sumir eru að
reyna núna, að stilla þessu
kjöri í tvær pólitískar fylking-
ar," sagði Pétur Hafstein.
Agreiningurinn um
málskot
Málskotsréttur forseta ís-
lands, réttur sem aldrei hefur
verið nýttur í sögu lýðveldis-
ins, hefur verið mikið í um-
ræðunni undanfarnar vikur.
Þar hefur komið til nokkurs
ágreinings milli þeirra tveggja
sem skoðanakannanir telja
hvað næst sigri í kjörinu.
„Stuðningsmenn Ólafs
Ragnars og hann hafa gert til-
raunir til að rangfæra sjónar-
mið mín um málskotsréttinn.
Ég hef sagt að hann sé í eðli
sínu ekki lýðræðislegur vegna
þess að við höfum fulltrúalýð-
ræði, kjósum okkur fulltrúa til
setu á löggjafarsamkomunni.
Það er þeirra hlutverk að setja
lög. Þótt forsetinn sé þjóðkjör-
inn þá þýðir það að mínum
dómi ekki að hann hafi sér-
stakt umboð til að ganga gegn
vilja Alþingis eftir einhverri
pólitískri mælistiku eða geð-
þótta sínum. Hann á auðvitað
ekki að hvort myndast hafi
einhver gjá milli þings og
þjóðar, eins og Ólafur Ragnar
hefur verið að leggja áherslu á.
Slíkt viðhorf felur í sér fyrir-
heit um miklu pólitískari af-
skipti forsetans en stjórnskip-
un okkar og venja gerir ráð
fyrir," sagði Pétur Hafstein.
„Það mátti skilja þennan útur-
snúning þannig að ég teldi að
þingið gæti ráðskast með full-
veldi þjóðarinnar, en Ólafur
Ragnár teldi aftur á móti að
Pétur Hafstein, Inga Ásta eiginkona hans og ungi maöurinn á heimilinu, Pétur Hrafn, 8 ára. Eldri synirnir eru
þeir jóhann Haukur 17 ára og Birgir Hákon 13 ára. Myndin var tekin viö nýja stjórnsýsluhúsiö á ísafiröi.
þessi svonefndi fullveldisréttur
sem hann kallar svo, sé hjá
þjóðinni. Þetta er rangtúlkun.
Fullveldi íslands er varið í
stjórnarskránni. Það er alveg
ljóst. Og hvað er fullveldi?
Skýrgreiningin á fullveldi felst
fyrst og fremst í spurningunni
um það hver staða íslands sé
gagnvart öðrum þjóðum,
hvernig sjálfsákvörðunarrétti
þjóðarinnar sé háttað, og
stöðu hennar í alþjóblegu sam-
hengi. Hvernig virða aðrar
þjóðir sjálfsákvörðunarrétt
okkar, og hvernig stöndum við
andspænis öðrum ríkjum eða
ríkjasamböndum? Og óskorað
fullveldi byggist á því að við
höfum sjálf ákvörðunarréttinn
og enginn annar. Ef þessu á að
breyta með einhverjum hætti,
þá á þjóðin að sjálfsögðu að
segja sitt álit á því. Þingið get-
ur ekki og á ekki sjálft að tak-
marka fullveldi landsins, sem
er varið í stjórnarskránni. Til
að svo geti orðið þarf að breyta
stjórnarskránni, en það kallar
á þingrof og kosningar. En það
er ekki nóg í sumum tilvikum.
Ef um væri að ræða einhverja
löggjöf sem hefði í sér fólgið
afsal á hluta af fullveldi okkar,
eins og til dæmis óskilyrt inn-
ganga í Evrópusambandið
myndi vera að mínu mati, þá
teldi ég alveg einsýnt að forset-
inn ætti að skjóta því máli
undir dóm þjóðarinnar, ef Al-
þingi eða ríkisstjórn gerðu það
ekki að eigin frumkvæði,"
sagbi Pétur.
„Málskotsrétturinn er eins
konar varnagli, og þessum rétti
verður forseti að beita af mik-
illi varfærni. Það verður að líta
á þann rétt sem neyðarúrræði.
Forseti verður að hafa örugga
eigin sannfæringu fyrir því að
þetta sé óhjákvæmilegt. Hann
má ekki láta undan pólitískum
þrýstingi eða þrýstingi af
nokkru tagi í þessu efni," sagði
Pétur.
Sjálfvirkni í oröu-
veitingum
Orðuveitingar hafa verið
mikið í umræðunni að undan-
förnu. Fálkaorðan af ýmsum
stigum er veitt af forseta ís-
lands. Pétur segir að hann telji
að það sjónarmið eigi að ríkja í
orðuveitingum að verið sé að
veita viðurkenningu fyrir ein-
hver tiltekin, ákveðin og af-
mörkuð störf, eða svið þar sem
viðkomandi skarar fram úr.
„Ég tel ekki rétt að leggja
niður hina íslensku Fálkaorðu.
Ég tel einmitt að þab geti verið
gott fyrir forsetann að geta
haft þetta úrræði til þess að tjá
þakklæti sitt fyrir hönd þjóðar-
innar. En ég tel að það eigi
ekki að vera einhver sjálfvirkni
í orðuveitingum og það eigi
ekki að launa mönnum lífs-
starfið með orðuveitingum. ís-
lendingar almennt leggja sig
fram í störfum sínum og gegna
þeim af mikilli trúmennsku og
eftir bestu getu. Það er ekki
hægt að launa slíkt með orðu-
veitingum. Það verður að vera
eitthvert ákveðið afmarkað
svið sem hægt er að skilgreina
og verður ekki með góðu móti
þakkað með öðrum hætti. Ef
þetta sjónarmið er haft að leið-
arljósi tel ég að það leiði sjálf-
krafa til þess að farið verði
sparlega með orðuveitingar
um leið og gildi þeirra eykst,"
swS8
Pétur og Inga Asta rceöa viö starfsmann í plastframleiösludeild Reykjalundar í síöustu viku, í einni af fjölmörgum
heimsóknum á vínnustaöi. ■ ' ...... ' ‘ °
sagði Pétur Hafstein.
Bessastaöir: Vinnu-
brögö sem ná engri
átt
Talandi um sparnað, þá
vakti það athygli þegar Pétur
Hafstein tilkynnti framboð sitt
að hann lagði mikla áherslu á
sparnað og ráðdeildarsemi í
rekstri forsetaembættisins.
Mikil umræða hefur verið í
þjóðfélaginu um ótrúlega fjár-
muni, sem runnið hafa ein-
mitt til endurnýjunar mann-
virkja forsetasetursins á Bessa-
stöðum.
„Ég tel það mikið atriði að
embættið sé rekið af ráðdeild
og hagsýni. Alveg sérstaklega
að forsetinn gæti þess að ekki
sé farið fram úr fjárlögum, en
undir þetta hefur enginn fram-
bjóðenda tekið. Forsetinn gerir
auðvitað tillögur til Alþingis
um fjárveitingar til embættins.
Það er síðan bundið í fjárlög
hversu miklar þær skuli vera.
Forsetinn á að gefa fordæmi til
eftirbreytni og hafa áhrif á
hugarfarið í þjóðfélaginu um
meðferð opinberra fjármuna.
Það skiptir miklu máli að for-
setinn geri þetta og sýni að
það er hægt. Með þessu eiga
fjölmiðlar að fylgjast og þessi
rekstur á að vera fyrir opnum
tjöldum.
Uppbyggingin á Bessastöð-
um er ekki framkvæmd á veg-
um forsetaembættisins eða á
ábyrgð núverandi forseta. En
það er kannski athyglisverðast
við þessar framkvæmdir að svo
virðist sem enginn hafi raun-
verulega vitað hversu stórt
verkefni um var að ræða. Það
hafa ekki verið til raunhæfar
áætlanir, og verkið hefur hlað-
ið utan á sig. Þetta eru vinnu-
brögð með opinbera fjármuni,
sem ekki eru til eftirbreytni,"
sagði Pétur Hafstein.
Starf hæstaréttar-
dómarans
Pétur Hafstein segir að hann
sé vongóður um kosningu til
embættis forseta íslands. Það
kemur í ljós á laugardagskvöld-
ið eða aðfararnótt sunnudags
hvernig fer. Hann er í launa-
lausu leyfi frá starfi sínu sem
hæstaréttardómari, sem hann
hefur gegnt undanfarin rúm 4
ár. Hann veit aö það starf bíð-
ur hans, verði úrslitin þau að
annar verði valinn forseti. En
hvernig er það starf?
„Þetta er mikið starf, ögr-
andi verkefni og vandasamt.
Sjálfsagt er álagið miklu meira
en menn gera sér almennt
grein fyrir. Þegar ég tók sæti í
Hæstarétti var spurt hvað
svona ungur maður væri að
hugsa að setjast í helgan stein.
En raunin er allt önnur. Og
við sitjum ekki í fílabeinsturni,
eins og sumir halda. Þarna er
verið að fást við raunveruleg
vandamál sem einstaklingarnir
í þjóðfélaginu eiga vib að
glíma. Við erum meira og
minna við lestur, kvöld og
helgar jafnt sem virka daga,"
sagði Pétur Hafstein í lok við-
talsins. -JBP