Tíminn - 27.06.1996, Blaðsíða 10

10
flKlMnlililtum
Fimmtudagur 27. júní 1996
Vilhjálmur Hjálmarsson:
Fjögur í boði —
Kosningar í lýöfrjálsum
löndum eru þýðingarmikl-
ar. Þeir sem halda öðru
fram fara, að minni hyggju, villur
vega.
Forsetakosningar á íslandi hafa
ekki verið tíðar. Frá stofnun lýð-
veldis 1944 hefur þjóðin verið
svo gæfusöm að eignast góða for-
seta og hver um sig gegnt emb-
ætti um árabil.
Þegar svo langt líður milli kosn-
inga koma einatt upp nýir fletir er
kemur að forsetavali. Það hefur til
dæmis löngum verið kenning
ýmissa áhugamanna um forseta-
kjör að forðast beri að velja þá
sem að marki hafa tekið þátt í
stjórnmálabaráttu. Þetta virðist
einnig hafa verið skoðun verulegs
hluta kjósenda.
Nú er þetta breytt. Skoðana-
kannanir undanfarnar vikur hafa
kollvarpað þeim viðhorfum og
nánast í einu vetfangi. Það gerðist
strax í byrjun, þegar stór meiri-
hluti þeirra er spurðir voru lýsti
stuðningi við aðgerðamikinn og
umdeildan stjórnmálamann. Síð-
an hefur sá maður haft afgerandi
forystu í öllum könnunum. Enn
fremur hefur fyrrverandi alþingis-
maður, framarlega í sínum stjórn-
málasamtökum, notið allmikils
fylgis og vaxandi á sama vett-
VETTVANGUR
„Enn fremur hefur fyrrver-
andi alþingismaður, fram-
arlega í sínum stjómmála-
samtökum, notið allmikils
fylgis og vaxandi á sama
vettvangi. Þannig hefur
þjóðin lagt til hliðar fyrra
viðhorfog við þann úr-
skurð hljótum við að búa
um sinn."
vangi. Þannig hefur þjóðin lagt til
hliðar fyrra viðhorf og viö þann
úrskurð hljótum við að búa um
sinn.
Að venju er margt rætt og ritað
um forsetakosningarnar — eins
og vera ber. Sumt er því miður af
þeim toga að ekki er til sóma. En
margt er vitanlega vel meint,
frómar hugleiðingar um það sem
framundan er. Ég vík að tvennu.
Forsetaembættið, eðli þess og
embættisreksturinn ef svo má til
orða taka, hefur verið rætt fram
og aftur og oft í löngum ritgerð-
um. í mínum huga er það mál þó
afar einfalt. Eins og til var stofnað
í öndverðu skal forseti íslands
vera sameiningartákn þjóðarinn-
ar og því meiri tengsl fólks og for-
seta þeim mun betra. Forseti kem-
ur og fram í nafni þjóðarinnar við
ýmis tækifæri innan lands og ut-
an. Hvort tveggja er þýðingar-
mikið og það hafa fyrri forsetar
staðfest í störfum sínum. Marg-
vísleg önnur heillavænleg áhrif
getur forseti haft, eins og högum
háttar, og það þekkjum við öll.
Lög og reglur um embættisstörf
forseta íslands þurfa þó jafnan að
vera til skoðunar, eðli málsins
samkvæmt.
Þrátt fyrir áðurnefndan „úr-
skurð" fólksins í ótal skoðana-
könnunum eru nokkrir enn að
gera því skóna að sá, sem hefur
verið umdeildur vegna stjórn-
málaskoðana og starfa að lands-
málum, geti trauðla orðið það
sameiningartákn sem að er stefnt.
Þetta stenst ekki dóm reynslunn-
ar. Umdeildur stjórnmálamaður
hefur áður setið á stóli forseta ís-
lands við góðan orðstír — eftir
mjög harða kosningabaráttu.
Aðrir forsetar okkar, sem ekki áttu
þingferil að baki, hafa vitanlega
haft sínar skoðanir á ótal málum
og alls ekki óumdeildar, en
gegndu eigi að síður hinu virðu-
fleiri
lega embætti með sóma og nutu
lýöhylli í ríkum mæli. Óneitan-
lega styðja þessar staðreyndir við-
horfsbreytinguna.
í annan stað er það nú svo að
störf alþingismanna og ráðherra
annars vegar og starf forseta ís-
lands hins vegar eru unnin hvort
á. sínum vettvangi og að þeim
staðið með nokkuð ólíkum hætti,
sem af sjálfu leiðir. Stjórnmála-
barátta og stjórnarathafnir eiga
ekki aö fylgja forsetanum heim í
Bessastaði fremur en prestvígðum
alþingismanni í kirkjuna þegar
Jóhanna Sigr. Siguröardóttir:
Pétur er kletturinn
Senn líður að þeim degi er ís-
lenska þjóðin kýs sér for-
seta, þann 5. í röðinni frá
stofnun lýðveldisins. Við ís-
lendingar erum lánsöm að búa
viö þau mannréttindi að hafa
forseta sem kjörinn er af þjóð-
inni, okkur fólkinu í landinu.
Þannig séð fellum við að vissu
leyti dóm yfir sjálfum okkur eft-
ir því hvern viö veljum.
Því miður hefur það oft átt sér
stað í veraldarsögunni að þjóðir
og það stórþjóðir hafa valið svo
sorglega rangt þegar þær völdu
sér stefnu eða leiðtoga. Oft er
eins og örlög verði ekki umflúin
og stundum hefur það tekiö
marga mannsaldra að græða sár
og reyna að bæta, fyrirgefa og
laga, ef ranglega var valið.
I mínum huga er valið einfalt
og í raun þykir mér lítt skiljan-
legt hversu mjög það vefst fyrir
mörgum að gera upp hug sinn.
Þegar frambjóöendur komu
VETTVANGUR
„Pétur er eins og klettur-
inn úr hafinu, fastur fyrir
og trúr sannfœringu
sinni. Hann er orðheld-
inn og réttsýnn dreng-
skaparmaður."
fram hver af öðrum með mis-
munandi stæl, varö ég ráðvillt-
ari með hverjum deginum sem
leið. En loks heyröist rödd sem
var í senn látlaus, virðuleg og
traust. Þetta var rödd Péturs Kr.
Hafstein. Þarna var hann kom-
inn, forseti íslands, hugsaði ég.
Sannfæring mín styrktist því
meir sem Pétur kynnti hug-
myndir sínar um hvernig forseti
íslands ætti að vera. Það eru
einkum eftirfarandi 7 þættir
sem þurfa að fyirfinnast í forset-
anum, að mati Péturs:
Forseti íslands skal...
- vera trúverðugt sameiningar-
tákn íslensku þjóðarinnar
- rækja hlutverk sitt í stjórnskip-
uninni með öruggum og ótví-
ræöum hætti og djúptækri virö-
ingu fyrir þingræðinu
- meta vald sitt til synjunar laga-
frumvarpa sem neyðarúrræði
við sérstakar og ófyrirsjáanlegar
aðstæður
- leggja höfuðáherslu á skyldur
sínar innanlands og koma jafn-
framt fram af myndugleika fyrir
hönd íslensku þjóðarinnar á er-
lendri grund
- skerpa vitund íslendinga um
sjálfa sig sem frjálsa og fullvalda
þjóð í samfélagi þjóðanna
- reka embætti sitt með hóf-
semd, látleysi og ráðdeild og
alltaf innan fjárheimilda frá Al-
þingi
- vera traustsins verður.
Helsti munurinn á Pétri og
hinum frambjóðendunum er sá
að það er óhætt að treysta orð-
um hans. Hann er ekki eins og
stjórnmálamaöur sem talar allt-
af eins og vindurinn blæs
I kjölfar upplýsingaraldar
Enlightenment's Wake, eftir John Gray.
Routledge, 203 bls., £ 19,99
í ritdómi í Times Literary
Supplement 10. maí 1996 sagði
Francis Fukuyama: „Líkt og Im-
manuel Wallerstein lýsir John
Gray því yfir, að frjálshyggjan sé
uppurin og að hinu sögulega for-
ræðisskeiði frjálshyggjunnar hafi
lokið um leið og kalda stríðinu.
Rökleiðsla hans að þessu marki er
frá hægri fremur en vinstri og
brýtur hún upp á alvarlegri
vandamálum en rökleiðsla Wall-
ersteins. ... Röksemdir Grays eru
kunnuglegar og voru fyrir langa-
um svo sem Burke og de Maistre.
Hugsýnir hinnar frjálslyndu upp-
lýsingaraldar voru sprottnar upp
af þeirri von, að
Fréttir af bókum
ingarhefðir —
allur hinn lífræni gljái þjóðfé-
lagsins fyrir daga frjálshyggjunn-
ar — vikju fyrir stjórnarháttum,
byggðum á allsherjar skynsemis-
hyggju (universal reason) og að
samfélagsskipan gæti risið upp af
samskiptum skyni gæddra, en
eigingjarnra, einstaklinga."
„í besta kapítuia bókarinnar
lqpgq fraiq.settar af jþal^mönn-.........gy rftk; að hvi færö ab Jja&rað
umbera ólík menningarleg við-
horf (cultural differences) sé ekki
eitt og hið sama og að gera ólík-
_______________ um menning-
um jafn hátt
undir höfði.
Sá er einmitt
ásteitingarsteinn þeirrar fjöl-
menningarstefnu, sem nú er
framfylgt á Bretlandi og í Banda-
ríkjunum, en hún snýst að lokum
gegn ríkjandi þjóðlegum menn-
ingarlegum viðhorfum. í stað
þess að fræðast um George Wash-
ington hlýba bandarísk börn nú á
frásagnir af friöarstarfi Indíána-
kvenna í Guatemala eöa af öðru
áþekku, sem ætlað er ab styðja
hugmyndafræðileg stefnumið
ýmissa hópa. Og nú að sögn
Grays er frjálshyggja Vesturlanda
að breiða þessa níhílísku kenn-
ingu út um alla jörðina í nafni al-
heimsstefnu (globalisma)."
„Þótt Gray hafi verið eindreg-
inn stuðningsmaður Thatcher-
isma snemma á níunda áratugn-
um, heldur hann því fram að
frjáls markaöur sé öndverður
hvers konar grónum samfélags-
háttum (settled community) og
helsta orsök hnignunar þjóbfé-
lagsstofnana yfirleitt."
____________________________■
ekki
hann lætur af þingmennsku og
tekur við fyrra starfi.
Senn lýkur kynningum fram-
bjóðenda og áróðri kosningaskrif-
stofa meb atbeina áhugasamra
einstaklinga. Á laugardaginn fær
kjósandinn í hendur kjörseðil
meb fjórum nöfnum, önnur nöfn
koma ekki til greina! Samkvæmt
landslögum ber honum að velja
eitt þeirra og aðeins eitt, ella
neyta ekki atkvæðisréttar síns
(sem mér finnst alltaf jaðra við
uppgjöf). Þetta er deginum ljós-
ara og út frá því hljótum við aö
móta afstöðu okkar hvert um sig
— nú sem endranær þegar gengið
er til kosninga.
Ákvörðun okkar, hvers um sig,
ætti ekki að varpa skugga á neinn
þann frambjóöanda sem við ekki
veljum. Það vil ég að minnsta
kosti ekki gera með mínu vali. En
mér sýnist Ólafur Ragnar Gríms-
son hafa marga þá kosti til að
bera sem gera muni honum kleift
að rækja hib virðulega embætti
með reisn, treysta tengsl þess við
fólkið í landinu, stuðla að heil-
brigðum lífsviðhorfum og sinna
með sóma samskiptunum við
umheiminn.
Höfundur er fyrrverandi alþingismabur og
rá&herra.
hverju sinni og sem telur fólki
jafnvel trú um að hvítt sé svart.
Pétur er eins og kletturinn úr
hafinu, fastur fyrir og trúr sann-
færingu sinni. Hann er orðheld-
inn og réttsýnn drengskapar-
maður.
Ýmsar fáránlegar spurningar
hafa verið lagðar fyrir forseta-
frambjóbendur. Sumum þeirra
er vart hægt ab svara.
Pétur hefur stabib sig afburða
vel og svarað í stuttu, kjarnyrtu
máli. Innantómt oröagjálfur er
ekki hans aðferð til svars, hann
kemur beint að efninu og held-
ur rökfestu sinni út í gegn.
Hjá sumum hinna frambjóð-
endanna var orðskrúðið svo
mikið að ég hafði gleymt spurn-
ingunni þegar orðaflaumnum
lauk. Pétur er sá sem segir mest í
sem fæstum orðum. Hann mun
alltaf verba sá sem stendur og
fellur með sannfæringu sinni.
Daginn sem Pétur tilkynnti
frambob sitt var hann spurður
hvort hann teldi að hann yrði
næsti forseti lýðveldisins. Þá
svaraði hann því til að þab væri
bara einn sem réði því, Guð
allra stétta.
Ég veit ab Pétur gæti tekið
undir með skáldinu Valdimar
Briem er hann orti:
Ég fel mig þinni fóðumáð,
minn faðir elskulegi,
mitt lífog eign og allt mitt ráð
og alla mína vegi.
Þú rœður öllu og ræður vel
afríkdóm gœsku þinnar.
Þín stjóm nœr jafnt um himins hvel
og hjólið auðnu minnar.
Ég hef sagt það við vini mína og
ættingja að það sé í fínu lagi ab
hugsa málið fram að kjördegi, en
þegar í kjörklefann er komið,
kjósiö þá Pétur Kr. Hafstein.
—Höfu n d ur~er ke nna ri og sj ú k ra þjá I fa r i