Tíminn - 12.07.1996, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. júlí 1996
5
Sumarsýning Norrœna hússins:
„Lifandi leir" Eddu og Koggu
Norræna húsið breytir nokkuh út
af venjunni með sumarsýningu
ab þessu sinni, því nú gefur að
líta óvenjulega leirlistarsýningu í
sýningarsalnum í kjallara þess.
Þar leiða þær Edda Jónsdóttir
grafíklistamaður og Kolbrún
Björgólfsdóttir, Kogga, leirlista-
maöur lifandi blæ grafíkverksins
og þunga hins jarðbundna leirs
saman á einkar næman og til-
finningaríkan máta. Óvenjulegt
er að listamenn svo ólíkra vinnu-
aðferba og tjáningarforma sam-
eini sköpun sína og krafta, en
það hefur þeim vinkonunum tek-
ist svo tæpast sér merki þess að
leikiö hafi verið fjórhent. Leirinn
er undirstaba verkanna. Hann
myndar form þeirra og burði, en
hin grafíska yfirferð gefur þeim
öflugt líf sem nær sterkum tök-
um á áhorfandanum.
Frá upphafi hefur leirlistin eink-
um byggst á sérstæðum hlutum án
samhengis eða sambands við ann-
ab. Þannig hefur efnið tekiö á sig
margvíslegar myndir í höndum
hagleiks- og listamanna í gegnum
ár og aldir og oftar en hitt hefur
notagildið verið sett öðru ofar. Hitt
er nýtt að móta marga leirmuni
sem eina myndræna heild og láta
þá segja sögur um leið og notagild-
inu er varpað fyrir róða. Þær Edda
og Kogga hafa þannig kosið að
hverfa frá hinni sögulegu mótun
leirsins og áherslum á einstakling-
inn yfir í viðamikil hópatriði eða
leiksýningar þar sem mörgum
verkum er teflt saman í eina sam-
eiginlega mynd.
En þrátt fyrir hið mikla líf, sem
felst í sýningunni, felur hún einnig
í sér djúpa þögn. Svo vítt er svið
hennar og myndmál að áhofand-
inn getur hvort sem hann kýs
skynjað hana sem eilífa kyrrb eða
tjáningu fulla af margskonar sög-
um og boðum. Þegar horft er um
stund á hvert verk, samsett úr mis-
munandi fjölda leirverka, er engu
líkara en að þau taki sífellt á sig
nýjar myndir þar til hugur áhorf-
andans hefst á flug. Þannig hrífa li-
stakonurnar áhorfendur með sér
líkt og ljóðskál, rithöfundur eba
höfundur kvikmynda, þegar þeim
tekst best upp, og er "þá tilgangi
listamannsins náð. Að vekja til um-
hugsunar. Að vera spegill mannlífs-
R-listinn og valdið
lyfta ekki glasi til þess eins að
skála. Þvert á móti henda þau
tappanum og sporðrenna úr
flöskunni.
Hver sá sem skilgreinir sjálfan
sig sem valdsmann, sem sé yfir
það hafinn að hlusta á annað
fólk, er í raun valdalaus. Hann er
einfaldlega þræll valdsins. Borg-
arfulltrúar R- listans skilja þetta
ekki. En kjósendur gera það. Því
er svo komið, ef marka má skoð-
anakannanir, að fylgi R-listans er
hrunið. Samkvæmt nýjustu
skoðanakönnun fengi hann að-
eins sex borgarfulltrúa í stað níu,
ef kosið yrði nú. Og þetta gerist
þrátt fyrir það að borgarstjórnar-
lið sjálfstæðismanna sé svo lit-
laust, að fæstir viti hverjir þar
sitji á bekk.
Sé R-listanum ætlað að vísa
veginn til flokkslegrar samein-
ingar vinstrimanna, þá veitir víst
ekki af að biðja þess, að guð
hjálpi íslenskri alþýðu. Og von-
andi er sá guð máttugri skyndi-
bitaguðinum hans Ólafs Ragn-
ars.
Eitt þeirra mála, sem R-listinn
setti á oddinn í kosningabarátt-
unni fyrir borgarstjórnarkosn-
ingarnar 1994, var aukið lýðræði
í borginni. í því sambandi var
rætt um að færa ákvarðanatöku
frá pólitískum fulltrúum yfir til
þeirra borgarbúa, sem viðkom-
andi ákvarðanir snerta. Þetta átti
að gerast með s.k. hverfalýðræði.
Vitanlega hefðu þessar breyt-
ingar orðið að vera innan þeirra
marka, sem sveitarstjórnarlög
setja. Hverfalýðræðið hefði því
tæpast orðið meira en ráðgefandi
afl. Eigi að síður hefðu borgar-
fulltrúar orðið að taka aukið tillit
til skoðana almennings.
Sem kunnugt er náði R-listinn
meirihluta í borgarstjórn. Bjart-
sýnismenn gerðu sér vonir um
að einhverjar efndir yrðu á stóru
orðunum. En það fór á annan
veg. Atburðir síðustu daga á
Laugarnesinu bera þess glöggan
vott. Þar hefur borgarstjórn
ákveðið breytingar á skipulagi,
með þeim hætti, að í stað þess að
reisa iðnaðarhverfi við sjóinn,
rétt við SÍS-húsið, á nú að byggja
þar mun hærri íbúðarhús.
í sjálfu sér er eðlilegra að fögur
strönd sé nýtt undir íbúðarhús
heldur en ab þar sé hrúgað niður
iðnaðarbyggingum. En það
breytir ekki því að gamla skipu-
lagib er eins og þab er. Þab breyt-
ir heldur ekki hinu að til ab
breyta skipulaginu þarf lögum
samkvæmt að gefa íbúum nær-
liggjandi byggbar ákveðinn frest
til að gera athugasemdir við
skipulagsbreytingarnar. Þetta var
ekki gert, heldur hófust bygg-
ingaframkvæmdir áður en lög-
boðinn frestur almennings til at-
hugasemda rann út. Lýðnum
leyfist m.ö.o. að nöldra, en höfð-
ingjarnir áskilja sér rétt til að
leiða nöldrið hjá sér.
Þessu gerræbi hafa íbúarnir á
Laugarnesi mótmælt. Benda þeir
á, að þeim sé það ab vísu ekkert
kappsmál ab þarna rísi iðnaðar-
hverfi, en að hæð fyrirhugaðra
fjölbýlishúsa muni byrgja fyrir
útsýni til sjávar. Óánægja þeirra
er því auðskilin.
En hver er sú gryfja sem R-list-
inn hefur þarna fallið í? Hún
SPJALL
Pjetur
Hafstein
Lárusson
kallast vald. R-listinn náði meiri-
hluta í Reykjavík í síbustu kosn-
ingum. Meirihluti í lýbræbislegu
stjórnkerfi leggur þeim, sem
hans nýtur, þjónustuskyldur á
herbar. Borgarfulltrúar eru þjón-
ar almennings, ekki herrar hans!
Þetta á sérstaklega við um þá
stjórnmálamenn, sem fyrir kosn-
ingar gala fagurlega um að færa
völdin til fólksins.
Raunar eru ofanrituð sannindi
mjög einföld. Samt eru þau of
flókin fyrir borgarfulltrúa R-list-
ans. Ástæba þess er sú, að þetta
fólk hélt að það væri kosið til
valda. Gott og vel, það nábi völd-
um. En nú hafa völdin gleypt
þab. Og völd eru gráðug. Þau
ins, hvaba tilfinningar sem verkin
kunna að vekja af dvala.
Edda og Kogga kafa skipt sýning-
unni á milli tveggja heima. Hins
heita og hins kalda. Til þess beita
þær mismunandi grafískri útfærslu
og ólíkum brennsluaðferbum.
Þungir jarðbundnir litir einkenna
hinn heita hluta, en freðinn er yfir-
þyrmandi í hinum kalda. Þannig
skapa þær ákveðnar andstæður,
sem þó þurfa ekki að vera andstæð-
ur í raun þegar tekið er tillit til
forms og uppsetningar hlutanna.
En vegna þessara heitu og köldu
blæbrigba verða andstæðurnar ekki
aðeins marktækar, heldur ákaflega
sterkar.
í verkinu Landris er mismunandi
leirmyndum teflt saman og engu
líkara en þar fari fólk, en í sömu
andrá má einnig sjá rísandi lands-
lag sem enn er í sköpun. Svo lifandi
em verkin og í samstillingu hlut-
anna leggja höfundamir þunga
áherslu á tjáninguna. Sama má
segja um verkið Landbrot. Þótt
þögnin ríki fremur í því en hávær
umbrot, þá er hin þögla tjáning
engu síbur áhrifarík.
í hinum köldu verkum birtast
einnig margbreytileg myndbrot,
sem kalla á ólíkustu hugrenningar.
í verkinu ísland teygja jökultindar
sig í átt til himins, en einnig má sjá
hvíta og kalda leirmunina sem
einskonar gjörning er minnir á
helgiathöfn. Áhorfandinn finnur
sig þá í hópi þeirra, sem fylgjast
óvirkir með, og af því vaknar sú
spurning hvort unnt sé að fjaíla
með meiri næmleik eða á tákn-
rænni hátt um fjarlægö hinnar
klassísku helgiathafnar frá hinni
venjulegu manneskju.
Hluti leirverkanna eru í raun
gerð sem blásturshljóðfæri og hefur
tónlistarmaburinn Guðni Franzson
samiö tónverk fyrir þessi hljóðfæri.
Verkið er komið út á geisladiski í
flutningi höfundar þar sem hann
leikur á magnaðan hátt undir við
þessa sýningu. í töfrum tónanna
birtist þungur kraftur jarðarinnar,
kraftur leirsins, einfaldur en marg-
slunginn í senn í samspili við létt-
ari tóna hiins mannlega þáttar. í
verkinu birtist í raun ísland elds og
ísa, líkt og hlustandinn skynjar þyt
í skógi og öldu vib vatnsbakka yfir
þungum undirtónum í Finlandíu
Síbelíusar. Ef til vill er Lament eða
sorgarljóð Guðna Franzsonar eitt-
hvert þjóðlegasta tónverk sem sam-
ið hefur verið fyrir hljóðfæri á ís-
landi. En þótt þessi leirverk séu í
raun blásturshljóðfæri, þá fela þau
einnig í sér breytilegar myndir eins
og önnur verk á sýningunni. Ef vel
er að þeim hugað, þá gætu þau allt
eins falib í sér mynd selsins þar sem
hann sefur á útskerjum og hefur
mannsaugu.
Með þessari sýningu hafa þær
Edda og Kogga brotið blað. í hönd-
um þeirra verður leirinn ekki að-
eins safn haganlega gerðra hluta,
heldur mótar leirlist þeirra eina
heild, sem segir margbreytilegar
sögur eftir því hvernig lesið er á
milli lína. Eðli góðs skáldskapar er
að í honum birtast margvíslegar
myndir og brot, spurningar og
stundum svör. Edda og Kogga hafa
verið skáldskapargybjunni trúar
vib hinn fjórhenta leik sinn að
leirnum, og útkoman verður „lif-
andi leir". Sjón er sögu ríkari.
-ÞI
FÖSTUDAGS-
PISTILL
ÁSGEIR
HANNES
AÐ MÆLA STÖÐU
Fyrir svona fjörutíu árum tók borgar-
stjórnin í Reykjavík stö&umæla í sína
þjónustu til að grei&a fyrir umferö um
mi&borgina. Þá kostaði eina krónu í
stöðumælinn fyrir hverja klukkustund.
í dag kostar klukkutíma dvöl við
stöðumæli fimmtíukall og því hefur
verðlagið fimmtíufaldast fyrir utan að
tvö núll voru klipin aftan af krónutetr-
inu fyrir nokkrum árum. Samtals hef-
ur því staðan við mæli í miðborgar-
kvosinni fimmþúsundfaldast á fjórum
áratugum, eða hundraðtuttuguog-
fimmfaldast á hverju ári. En með því
er ekki öll sagan sögð:
Lengi vel lifðu ökumenn og stöðu-
mælar saman í makalausri sambúð í
borginni og hallaði á hvorugan uns
dró til tíðinda við Reykjavíkurtjörn.
Borgarstjórinn vildi þá byggja sér ráð-
hús a& hætti Loðvíks fjórtánda og
reyndi að fela raunverulegan kostnað
við byggingu ráðhúsbraggans með
því að skrifa hluta hans á stöðumæla-
sjóð vegna bílastæða í kjallara. Fyrir
bragðið tæmdist sjóðurinn og gal-
tæmdist og safnaði brátt skuldum.
Þá var gripið til þess ráðs að herða
tökin á ökumönnum og mannýgar
sveitir stöðuvarða kembdu miðborg-
ina og eirðu engu kviku. Ráðist var á
bíla úr launsátri á meðan ökumenn
gengu í banka að skipta seðlum í
hæfilega mynt og brynvarbir kranabíl-
ar drógu bílana sem eftir lifðu í sér-
stakar bílafangabúðir undir lögreglu-
vernd.
Á sama tíma var byggð stórverslun
í Kringlumýrinni með ókeypis bíla-
stæði undir þaki, og borgarstjórnin
gróf í sundur sjálfa Miklubrautina til
ab greiða götu manna að þessum
ókeypis bílastæðum utan við mið-
borgarkvosina. Atlaga íhaldsins að
miðborginni náði hámarki og kvosin
man sín fífil fegurri.
En sér grefur gröf þótt grafi og
Reykvíkingar köstuðu rekunum á
borgarstjórn íhaldsins í síðustu kosn-
ingum. Úrslitin komu engum manni í
opna skjöldu. Reykjavíkurlistinn tók
við stöðumælum borgarinnar og vinir
kvosarinnar vonuðu að borgarfulltrú-
ar R-listans hefðu dýpri hjartarætur í
miðbænum en gamli borgarstjórinn
úti ÍTjörninni. En allt kom fyrir ekki.
Okkur kjósendum R-listans til skelfing-
ar hélt nýr meirihluti áfram hernaðin-
um gegn miðborginni. Að vísu hefur
heldur slotað verstu atlögum stöðu-
varða og hörðustu ökumenn ná að
kasta mæðinni á milli sektarmiða. Það
ber vissulega að lofa, en betur má ef
duga skal.
Þegar minnst varði settu borgaryfir-
völd stöðumæla í gang á'laugardög-
um upp úr þurru og kom sú ákvörð-
un eins og þjófur á nóttu yfir borgar-
búa og gesti þeirra. Laugardagsgjald-
ið hefur ekki verið kynnt nægilega
fyrirfólki og á laugardagsmorgnum
sjást enn sótrauðir ökumenn steyta
hnefann með sektarmiða að ráðhús-
inu Ijóta og blóta upphátt í morgun-
sólinni.
En það er hægt að mæla fleira en
stöðu bíla á fögrum sumardegi og
staða borgarstjórnar var mæld í skoð-
anakönnun um daginn samfara for-
setakjöri. Þrátt fyrir að múgur og
margmenni flykktist um Ólaf Ragnar
Grímsson, sögðust sömu kjósendur
ekki mundu styðja Reykjavíkurlistann
áfram til valda. Méirihlutinn kolfellur
því í næstu kosningum, nema hann
bæti ráb sitt. Borgarfulltrúar R-listans
geta dundað við að draga sektarmið-
ana í kvosinni frá væntanlegum kjör-
seðlum og slá þannig nokkuð raun-
hæfu máli á kjörfylgið sitt.