Tíminn - 16.07.1996, Blaðsíða 5

Þri&judagur 16. júlí 1996
5
Hvorki fugl
né fiskur
Leikfélag íslands: STONE FREE eftir Jim
Cartwright. Þý&ing og leikstjórn: Magn-
ús Ceir Þór&arson. Tónlistarstjórn: jón
Ólafsson. Leikmynd:'Axel Hallkell jó-
hannesson. Búningar: Þórunn Elísabet
Sveinsdóttir. Lýsing: Lárus Björnsson.
Hljóöhönnun: Gunnar Árnason. Frum-
sýnt á Stóra svi&i Borgarleikhússins 12.
júlí.
Forustumaður þessarar sýn-
ingar, Magnús Geir Þórðarson,
segir í leikskrá „heimsfrumsýn-
ingar" á Stone Free — já, það
hefur varla farið framhjá nein-
um — að hann sé óhræddur við
að hrósa Jim Cartwright. Það hef
ég líka verib til þessa, eftir að
hafa séð tvö leikrit eftir hann
sem hittu með afbrigðum vel í
mark hjá íslendingum, Taktu
lagið Lóa og Bar par; það síðast-
talda í tveim uppfærslum.
Magnús Geir segir réttilega ab
Cartwright sé leikhúsmaður af
lífi og sál og hafi næma tilfinn-
ingu fyrir því hvernig áhorfend-
ur upplifa sýningar. Hann hefur
sem sé kunnaö á áhorfendur,
eins og fyrri leikrit hans sem hér
hafa komið á svið bera glöggt
vitni um. En annað hvort hefur
velgengnin stigið höfundinum
svo til höfuðs að hann heldur að
flest megi bjóða áhorfendum,
eða þá að geta og dómgreind
bregst honum hrapallega. Svo
mikið er víst að ég hafði tak-
markaða ánægju af Stone Free í
Borgarleikhúsinu. Þetta er há-
Fréttir af bókum
Líknardráp
voru upphafið
The Origin of Nazi Genocide, eftir
Henry Friedlander. University of North
Carolina Press, 421 bls., $ 38,45.
Aðdragandi og tildrög þess, að
þýskir nasistar hófu útrýmingu
Gyðinga í síðari heimsstyrjöld-
inni eru sagnfræðingum enn
íhugunarefni. Höfundur bókar
þessarar telur hana hafa sprottið
upp úr líknardrápum. í ritdómi
í Times Literary Supplement 10.
maí 1996 sagði:
„Friedlander hefur saman tek-
ið gleggstu tímatalsbundnu frá-
sögnina og greininguna á hin-
um svonefndu „áformum um
líknardauða" fram til þessa. ...
Hugmyndafræðilegan uppruna
„líknardrápa" rekur Friedlander
til trúar nasista á ójöfnuð
manna, sem margir framámenn
í vísindum, menntastéttum og
stjórnsýslu aðhylltust löngu áð-
ur en nasistar hófust til valda. Á
öndverðri 20. öld boðuðu marg-
ir Þjóðverjar kynbætur og
„hreinleika" kynstofnsins sem
lausn á félagslegum vandamál-
um."
„Fljótlega eftir að nasistar
komust til valda, settu þeir lög
um þvingunarvönun „vangef-
inna", sem þóttu gjalda erfða-
galla. Til þeirra galla töldust
ekki aðeins ýmiss konar geð-
veiki og fötlun (svo sem blinda,
heyrnarleysi og vanskapnaður),
heldur líka, í víðum skilningi,
arfgeng „vangæfni" og „ósamfé-
lagsleg" hegðan, m.a. „drykk-
felldni" og „glæpahneigð". ...
Að mati Friedlanders voru um
375.000 Þjóðverjar — um 0,5%
landsbúa — vanaöir um daga
þriðja ríkisins." ■
vaðasamt, frumstætt og sundur-
laust verk, eiginlega hvorki fugl
né fiskur, popptónleikar með
leiknum atriðum inn á milli.
Verkið skortir alla dramatíska
uppbyggingu og þráð. Helst er
líklega unnt með góðum vilja að
kalla það svipmyndir frá hippa-
tímanum — og þannig er það
reyndar kynnt í leikskránni. En
þótt ekki séu nema svipmyndir,
verða þær að hafa í sér einhverja
dýpri skírskotun, eitthvert líf
sem lýsi út fyrir sig, annars svífa
þær fyrir sjónum áhorfandans
eins og loftbólur sem springa og
gleymast jafnharðan.
Ef sú verður ekki raunin um
öll atriði sýningarinnar á Stone
Free að þau hverfi innan stundar
í gleymskunnar djúp, er það ein-
um manni að þakka. Ingvar E.
Sigurðsson, í tveim ólíkum gerv-
um í sýningunni, ber hana uppi
og gefur henni það líf sem hún
hefur til að bera. Það er orðið
nokkuö klisjukennt að hrósa
Ingvari, því aldrei gerir hann
öðruvísi en vel á sviðinu, en
maður undrast sífellt það vald
sem þessi leikari hefur yfir sjálf-
um sér, hreyfingum, limaburði,
svipbrigðum og rödd. Leikur
hans rís hátt yfir þá meðal-
mennsku sem annars setur
mestan svip á sýninguna. Gísli
Rúnar Jónsson á reyndar líka
góðan leik hér og verð ég að
undanskilja hann ásamt Ingvari.
Raunar verður að undirstrika
að ég miða hér viö hinn leik-
ræna þátt sýningarinnar, hlýt að
taka þetta sem leikrit. Söngvarn-
ir ,eru að vísu drjúgur hluti sýn-
ingarinnar, en þeir eru vinsæl
lög frá sjöunda áratugnum. Lög-
in eru þó öll sungin á ensku og
alveg laus við leiktextann, setja
þannig kabarettbrag á sýning-
una og undirstrika hve verkið er
sundurlaust. Söngvararnir Daní-
el Ágúst Haraldsson og Emilíana
Torrini fóru vel með þetta, sér-
staklega þó Emilíana sem syngur
einkar fallega og hefur þokka-
fulla sviðsframkomu. En það
bjargar ekki Stone Free, ef við
viljum halda okkur við að þetta
sé leikrit.
Umgjörðin er sveitaball í
Norður-Englandi. Kynnirinn þar
er Eggert Þorleifsson og er mjög
hress í tali, eins og slíkur kynnir
á að vera. Á svæðið koma svo
fjölmörg ungmenni. Sum sitja
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
raunar uppi á sviði og hlusta á
herlegheitin. Þarna eru tveir
strákar (Jóhann G. Jóhannsson
og Daníel Ágúst Haraldsson),
slettast um sviðið, annar að því
leyti heppnari en hinn að hann
krækir í kvenmann meðan þessu
fer fram og kynnirinn gefur þau
svo saman í lokin með furðuleg-
um formála.
Þarna koma fleiri: Landeig-
andi (Gísli Rúnar Jónsson) horf-
ir yfir eign sína, bregður byssu á
loft og geðjast auðvitað ekki að
þessu skítuga tötraliði sem hér
ráfar um grundir. Með honum
er ánalegur förunautur sem er
hraklega leikinn, en nær sér þó
niðri um síðir (Kjartan Guðjóns-
son). Tvær stúlkur koma á
Volkswagen (Margrét Vilhjálms-
dóttir og Guðlaug E. Ólafsdótt-
ir), ennfremur jógamaður og
jógakona sem þau Kjartan og
Guðlaug leika líka. — Mest er þó
lagt á Ingvar E. Sigurðsson, sem
fyrr var nefndur, þar sem hann
leikur bæði hroðalegan vítiseng-
il og ferðalang. Vítisengillinn
ber sig utan og lemur aðra líka,
og talar með slíku mddaorð-
bragði að annað eins hefur ekki
heyrst í leikhúsi. Ferðalangur-
inn er aftur á móti blíður hippi
og nefnir ótal borgir sem hann
hefur gist. En allar þessar per-
sónur eru frá höfundarins hendi
eins og pappírsfígúrur. Líklega
eiga þær að vera „fulltrúar" fyrir
einhverjar manngerðir hippa-
tímans — en sú hugsun leysir
ekki undan kröfum um að eitt-
hvert hold fylgi beinum í þess-
um manngervingum. Það verð-
ur ekki við leikarana sakast,
varla heldur leikstjórann, þótt
vera megi aö reyndari leikstjóri
en Magnús Geir hefði séð ein-
hverja möguleika í þessu.
Og svo lýkur hinu enska
sveitaballi sem sagt einhvern
veginn þegar dagur rennur.
Bílnum er ýtt af sviðinu og
söngur um ást og frið hljómar,
hipparnir hverfa til síns heima
og loks er eins og ekkert hafi
gerst.
Ekki má láta hjá líða að lofa
búningana, þeir voru vel heppn-
aðir, stílhreinir og vandaðir. Og
það kom í ljós að stóra svið
Borgarleikhússins hentar vel fyr-
ir sýningu af þessu tagi, er líkast
til eini staðurinn þar sem hægt
er að flytja þetta svo að lag sé á.
Hljóðkerfið er fullkomið og beitt
af fagmennsku.
Skylt er að geta þess að áhorf-
endur á frumsýningu fögnuðu
mjög, hlógu hátt, píptu og
klöppuðu ákaflega. Að lokum
stóðu allir upp og hylltu að-
standendur. „Standandi lófa-
klapp", sem á að tákna fögnuð
og sérstaka viðurkenningu fyrir
frábæra frammistöðu, er reynd-
ar mjög ofnotað eins og margt
annað í eftirhermum manna á
útlendum siðum. Um það fer
eins og annað að það missir
áhrifamátt sinn ef tilefnið
stendur ekki undir hyllingunni.
Sjaldan hefur mér þó þótt tilefn-
ið fjær því en í þetta sinn.
Um uppruna Satans
The Origin of Satan, eftir Elaine Pagels.
Vintage Books (Random House), xxiii +
214 bls.
„Enn tekur djöfullinn hann með
sér upp á ofurhátt fjall og sýnir
honum öll ríki heimsins og dýrð
þeirra og sagði við hann: Allt þetta
mun ég gefa þér, ef þú fellur fram
og tilbiður mig. Þá segir Jesús við
hann: Vík burt, Satan; því að ritað
er: Drottin, guð þinn, átt þú að til-
biðja og þjóna honum einum. Þá
yfirgefur djöfullinn hann, og sjá,
englar komu og þjónuðu honum."
(Matt. 4, 8-11). A ________________
hebresku voru
englar oft nefndir
guðs"
„synir
(bene elohim), og vom álitnir í for-
ystusveit mikils hers eða umsýslu-
liöi konunglegrar hirðar." (Bls. 39).
Af þessari málsgrein og ýmsum öðr-
um í guðspjöllunum fjómm ályktar
Elaine Pagels, að djöfull þessi sé af
öðrum stofni, úr öðrum sauðarlegg,
en djöfull, Satan, Gamla testament-
isins.
Elaine Pagels er prófessor við
Princeton-háskóla og kunn af fjór-
um bókum um gnostísk áhrif á
fmmkristni, en þessari bók sinni
haslar hún allþröngan völl: „Ég
ætla mér hér ekki að taka upp það,
sem aðrir fræðimenn hafa þegar
fjallað vel um. Bókmenntafræðing-
urinn Neil Forsyth hefur í nýlegri
bók, The Old Enemy, kannað bók-
menntalegt og menningarlegt bak-
svið Satans; Walter Wink og sál-
fræðingurinn Carl Gustav Jung og
sumir áhangenda hans hafa kannað
sálfræðilega merkingu Satans; Jef-
frey Burton Russell og fleiri hafa
rannsakað menningarlegar hlið-
stæður á milli ímyndar Satans og
ímyndar egypska guðsins Set og ill-
vættarinnar Ahriman í kenningu
Zaraþústra. Áhugi minn beinist
fremur að sam-
Fréttir af bókum félagslegri me!k'
________________________________ íngu ímyndar
Satans
Hvernig
hann er fram seiddur til framsetn-
ingar á átökum manna á milli og til
að marka mannlega óvini að trúar-
hefð okkar." (Bls. xviii).
Hliðstæðu sér Elaine Pagels á
milli Satans guðspjallanna, einkum
Markúsar, og myrkrahöfðingja Ess-
ena. „í helgum ritum sínum, svo
sem ... Stríði sona Ijóssins gegn son-
um myrkursins gátu samfélagsbræð-
urnir lesið, hvernig guð hafði gefið
þeim yfirnáttúrlegan bandamann í
baráttunni gegn Satan og mannleg-
um bandamönnum-hans." (Bls. 57-
58).
Satan freistarjesú á fjallinu. Clermynd frá 13. öld.