Tíminn - 17.07.1996, Page 10

10
Miðvikudagur 17. júlí 1996
Hagvöxtur þjóöar fœrir þegnunum ekki alltaf betri lífsafkomu:
Eignir 360 milljaröa-
mæringa ámóta og þjóð-
artekjur 45% mannkyns
Vaxandi ójöfnuöur í skiptingu eigna og tekna í
Bandaríkjunum:
Bandaríkjamenn
verja 40% frí-
stundanna viö
sjónvarpið
Lífskjarbati hefur farib fram-
hjá fólki í meira en 100
löndum þar sem meira en
fjórbungur allra íbúa heims-
ins býr, segir í skýrslu SÞ um
lífsgæbaþróun. Þar er m.a.
vakin athygli á því, ab þab
er fólkib sem þjóbarleibtogar
þurfa ab veita vaxandi at-
hygli en ekki hagvöxturinn
einn og sér. Því hagvexti
þjóbar fylgi hreint ekki allt-
af bætt lífskjör þegnanna.
Þeim sem marka pólitíska
stefnu hætti oft til ab ein-
blína um of á magn en ekki
gæbi.
Af fyrrnefndum 100 ríkjum
þar sem fólk hefur það nú lak-
ara en áður eru 3 OECD ríki,
þeirra á mebal ísland. Nær öll
arabaríkin eru í þessum flokki,
öll Austur-Evrópuríkin og fyrr-
um Sovétríki, 22 af 34 ríkjum
Suður- og Miðameríku, 35 af
43 ríkjum sunnan Sahara og 7
af 28 Asíuríkjum sem ekki em
í OECD.
Nærri 2 tugir þessara þjóða
haföi þegar um og fyrir 1960
náð svipuðum eða betri lífs-
kjörum heldur en nú; þeirra á
meðal írak, Kúveít, Líbería,
Rúanda, Súdan, Venesúela,
Haítí, Saúdi-Arabía og mörg
fyrrum Sovétríki. Fjöldi Aust-
ur-Evrópuþjóða býr nú við
ámóta eða lakari lífskjör held-
ur en á ámnum milli 1970 og
1980.
Skýrslan rekur fimm gerðir
af efnahagslegum vexti sem
færi þegnunum minna en ekki
meira, og stjórnvöld ættu því
að forðast:
Hagvöxtur sem eykur at-
vinnuleysi; þegar atvinnu-
tækifærum fjölgar ekki þrátt
fyrir vöxt í efnahagslífinu. Á
Spáni sé t.d. 23% atvinnuleysi
(og 40% meðal ungs fólks)
þrátt fyrir 2,4% árlegan hag-
vöxt síðan 1980.
Miskunarlaus hagvöxtur;
þegar ávexir efnahagsbatans
koma fyrst og fremst í hlut
þeirra ríku, en milljónir af fá-
tæklingum stríða við stöðugt
vaxandi fátækt. Alþjóðavæð-
ing sé mottó dagsins, en í
kjölfar hennar fylgi vaxandi
gap milli hinna ríku og
snauðu. Þannig hafi nú 358
milljarðamæringar komist yfir
meiri eignir heldur en nemur
samanlögðum þjóðartekjum
landa þar sem búa 45% allra
íbúa heimsins, eða um 2,3
milljarðar manna. Þetta valdi
sömuleiðis vaxandi óstöðug-
leika. Þrátt fyrir efnahagsbata í
löndum Suður-Ameríku hafi
hlutfall fátæklinga hækkað úr
23% í 28% á árunum 1985-
1990. Gjáin milli ríkra og fá-
tækra sé hvergi í heiminum
breiðari en í Brasilíu, Gvate-
mala og Panama.
Þögull vöxtur; þar sem lýð-
ræði og einstaklingsfrelsi fylg-
ir ekki í í kjölfar efnahags-
framfara. Of mörgu fólki sé
ennþá neitað um lágmarkslýð-
ræði og margir búi við stjórn-
arfarslega kúgun. Á jákvæðu
hliðinni megi hins vegar
nefna að á árinu 1993 hafi 43
þjóðir í fyrsta sinn tekið þátt í
almennum kosningum.
Rótlaus vöxtur; þar sem
menningarvitund fólks visnar
jafnhliða efnahgsbata. Talin er
hætta á að fjölmörg hinna
u.þ.b. 10.000 mismunandi
menningarsvæða í heiminum
verði þurrkuð út, sem skýrslu-
höfundar vara við og benda
þar á stríðið á Balkanskaga.
Framtíðarlaus vöxtur; þegar
náttúruauðæfum er eytt á
kostnað komandi kynslóða.
Umhverfisspjöll séu oft fylgi-
fiskur glæsilegra talna um
efnahagsframfarir. Hjá Sam-
einuðu þjóðunum og Alþjóða-
bankanum er í vaxandi mæli
farið að verðleggja náttúru-
auðlindinrnar. Kostnaðurinn
af því að eyða ræktarlandi svo
eftir verði eyðimörk er áætlað-
ur um 9 milljarðar dollara á
ári í Afríku einni og 42 millj-
arðar dollara (2.800 milljarðar
kr.) í heiminum öllum. Fjórð-
ungurinn af öllu landi í heim-
inum sé í hættu. ■
„Ójöfnubur í skiptingu tekna
og eigna virbist fara vaxandi í
Bandaríkjunum og í minna
mæli í sumum ríkjum Evrópu-
sambandsins", segir m.a. í
nýrri lífsgæbaskýrslu Þróunar-
stofnunar Sameinubu þjób-
anna. Þótt Bandarikin séu lang-
samlega ríkasta land í veröld-
inni, meb 32% af þjóbarfram-
leibslu allra ibnríkja, og hafi
flestum þjóbum betur tekist ab
halda uppi stöbugum hagvexti
og helmingi minna atvinnu-
leysi en í Evrópu sýnist skýrslu-
höfundum ýmiss áhyggjuefni
blasa vib.
í Bandaríkjunum er gríðarlegur
ójöfnuður falinn í meðaltölum
og bilið víkkar milli ríkra og
snauðra, í stað þess að mjókka.
Skýrsluhöfundar (þeirra á meðal
nóbelsverðlaunahafi í hagfræbi,
Robert M. Solow) rekja áþreif-
andi dæmi:
Þeir ríku verða ríkari. Milli
1975 og 1990 jókst hlutur þess
1% Bandaríkamanna, sem ríkast-
ir eru, í heildareignum þjóbar-
innar úr 20% upp í 36%.
Vaxandi hlutfall Bandaríkja-
manna lifir neban fátæktar-
marka. Tekjur 20% þeirra tekju-
lægstu eru minna en fjórbungur
af mebaltekjum landsmanna. Til
samanburbar er nefnt ab 20% fá-
tækustu Japana hafa helming
mebaltekna í Japan.
Tekjuhæstu 20% Bandaríkja-
manna hafa jafnaðarlega 9 sinn-
um hærri tekjur en þau 20% sem
tekjulægstir eru — og tekjubilib í
Bandaríkjunum þar meb þab
mesta sem þekkist mebal ibn-
ríkja.
Bandríkin eiga líka vib vanda
að stríba í heilbrigbisþjónustu og
fjármögnun hennar. Þrátt fyrir
miklu hærri heilbrigðiskostnað
en nokkur önnur þjóð eru
Bandaríkjamenn abeins í 18. sæti
hvað lífslíkur snertir. Og sömu-
leiðis aðeins 18. í röðinni hvab
snertir ungbarnadauba. Þykir
þetta gefa til kynna að framfarir
á heilbrigbissvibinu hafi dregist
aftur úr efnahagsþróuninni.
Heildarkostnaður Bandaríkja-
manna vegna heilbrigbisþjón-
ustu er eigi ab síbur gríðarlegur,
um 12,9% af landsframleibslu
(sem mundi samsvara yfir 60
milljörbum á íslandi). Og 56%
alls þessa kostnabar eru bein út-
gjöld fólks, sem er tvöfalt hærra
hlutfall heldur en í nokkru öbru
landi.
Og lífshættir Bandaríkjamanna
valda líka nokkrum áhyggjum:
Sjónvarpib tekur um 40% af
frístundum mebal Ameríkanans,
sem hefur valdið miklum sam-
drætti í því sjálfboðaliðastarfi
sem einkennt hefur bandarískt
þjóðfélag; í samtökum ámóta og
Heimili og skóla, Ameríska Rauða
krossinum og svo framvegis.
Varbandi eiturlyfjaglæpi eru
Bandaríkjamenn í 2. sæti af ibn-
abarþjóbum. Skráb nauðgunartil-
felli eru um 90.000 á ári, sem er
fjórum sinnum hærri tala en
þekkist í nokkru öbru iðnríki.
Bandaríkjamenn eiga líka
heimsmet á sumum sviðum um-
hverfismengunar: Þeir framleiba
24% af öllu „gróöurhúsagasi" í
heiminum, 10 sinnum meira af
eitrubum úrgangsefnum en
nokkur önnur þjób og 330 pund
á mann af sorpi, sem er 35% um-
fram meðaltal ríku þjóðanna.
Hugleibum útkomuna ef t.d. 8
sinnum fleiri Kínverjum og Ind-
verjum tækist að tileinka sér lífs-
máta Bandaríkjamanna. ■