Tíminn - 25.07.1996, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 25. júlí 1996
7
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
UTLOND
Málvísindamenn fylgjast meb heyrnarlausum börnum í Níkaragúa og veröa vitni aö sögulegum viöburöi:
Nýtt tungumál verbur til
Hópur heyrnarlausra barna í
Níkaragúa er oröinn aö viö-
fangsefni umfangsmikilla
rannsókna málvísindamanna,
sem ná varla niöur á jöröina af
spenningi vegna þess sem er aö
gerast hjá bömunum. Nýtt
tungumál er þar aö fæöast, af
sjálfu sér aö því er viröist og án
nokkurra utanaökomandi
áhrifa, og víst er aö málfræö-
ingamir áttu enga von á aö
þeim byöist nokkum tíma
tækifæri til aö fylgjast meö
þegar svo sögulegur viöburöur
gerist.
Málfræöingar, sálfræðingar og
heimspekingar hafa lengi deilt
um þaö hvort hæfileiki manns-
ins til að nota tungumál sé með-
fæddur, eöa hvort hann er áunn-
inn og lærist í uppeldinu. Nú
hafa rannsóknir fræðimanna viö
Rutgers háskólann í Bandaríkj-
unum ýtt stoðum undir þá kenn-
ingu að tungumálið sé í raun
meðfæddur hæfilejki með
mönnum. Það var málvísinda-
maðurinn Noam Chomsky sem
fyrstur setti fram þá hugmynd að
mennirnir væru fæddir með
hæfileika til þess að móta tungu-
mál.
Samkvæmt Chomsky hlýtur
heilinn að vera búinn einhvers
konar forriti sem gerir honum
kleift að byggja upp heilt tungu-
mál, því gjörsamlega útilokað sé
að í heilanum séu sérstök „mót"
fyrir hvert einasta orð og hverja
einustu orðmynd sem við not-
um. Og úr því að við lærum
móðurmál okkar jafn hratt og
raun ber vitni strax á unga aldri
án þess að nokkur formleg
kennsla eigi sér stað, þá getur
ekki verið að forritið sé áunnið
heldur sé það innbyggt í heilann
á formi algildra reglna sem
stjórna því hvernig tungumálið
er samansett.
Chomsky og ýmsir fleiri héldu
síðan áfram og reyndu að leita
sannana fyrir því að þessar al-
gildu reglur séu í raun til, og tók-
ust í því skyni á hendur að gera
ítarlegar rannsóknir á hversdags-
máli okkar. Engu að síður finnst
mörgum erfitt að kyngja þeirri
kenningu að tungumálið sé með-
fætt frekar en að við lærum það
af foreldrum okkar.
Árið 1985 gerðist það að
stjórnin í Níkaragúa leitaði til Ju-
dy Shepard- Kegl, málvísinda-
manns við Rutgers háskólann í
Bandaríkjunum, og bað hana um
að aðstoða við þróun á kennslu-
aðferðum fyrir heyrnarlaus börn.
Hún bjóst við því að í landinu
væri til sæmilega þróað táknmál,
en þegar á staðinn var komið
komst hún að því að ekkert slíkt
væri fyrir hendi, hvorki væri til
formlegt táknmál heyrnarlausra
né heldur nein hefð fyrir notkun
tákna meðal þeirra svo vitað
væri. Hins vegar komst hún inn-
an tíðar að raun um það að hóp-
ur heyrnarlausra barna væri upp
á eigin spýtur að þróa með sér
sitt eigið táknmál.
Hún áttaði sig strax á því að
þarna gæfist einstakt tækifæri til
þess að prófa kenningu Chom-
skys. Ásamt öðrum málvísinda-
mönnum ákvað hún því að und-
irbúa vandlegar rannsóknir á því
hvernig þetta nýja táknmál þró-
aðist með börnunum: „Þetta er í
fyrsta sinn sem fylgst er með því
þegar talmál eða táknmál verður
til og allar upplýsingar skráðar
niður," segir hún.
Því yngri, því betra
Shephard-Kegl fylgdist sérstak-
lega með hópi unglingsstúlkna
sem dvöldust á verknámsskólan-
um Villa Libertad í Managúa.
Hvorki foreldrar þeirra né kennar-
ar kunnu nein skil á táknmáli, en
stúlkunum hafbi þrátt fyrir það —
eba ef til vill öllu heldur vegna
þess — tekist að móta sitt eigið
táknmál sem þær notuðu sín á
milli meb góðum árangri.
Þetta táknmál er reyndar mjög
gróft og óþjált í notkun, þar sem
„Eins og lostafullir fílar þjóta ský-
in áfram, kraftmikil og full af
regni. Þau koma eins og konung-
ar innan um æpandi og ærandi
hersveitir. Fánar þeirra eru eld-
ingar, þrumurnar eru trommur
þeirra ..." Svo lýsir indverska
skáldið Kalidasa, sem uppi var á
fimmtu öld, því hvernig monsún-
vindurinn kemur sunnan af hafi
inn yfir Asíu.
Þetta gerist á hverju ári, á tímabil-
inu frá því í maí og fram í septem-
ber. Fólk bíður eftir rigningunum
með óþreyju eftir vetrarþurrkana
sem staðið hafa mánubum saman.
Ef ekki rigndi væri enga uppskeru
það byggir á áþreifanlegum ein-
kennum fólks og hluta en ekki á
neinu eiginlegu táknrófi. Tilurö
þessa táknmáls nægði því vart til
þess ab sannfæra menn um að
kenningar Chomskys ættu vib rök
að styðjast, þótt í sjálfu sér væri
það í fullu samræmi við þær,
Annar hópur barna, sem eru
töluvert yngri, hefur því vakið
enn meiri athygli. Þau þróuðu
einnig meb sér sitt eigið táknmál
án þess að nokkur væri til þess að
kenna þeim eða aðstoða þau. Og
þetta mál er miklu auðugra, flókn-
að hafa, og vatnsaflsvirkjanir
myndu ekki framleiða neitt raf-
magn. En fólk bölvar monsúnvind-
inum líka: Honum getur seinkað
um fleiri vikur, hann á það til að
skilja stór svæbi útundan, og hon-
um geta fylgt gífurleg flóð sem
valda ómældum erfibleikum og
jafnvel lífshættu fyrir fjölda fólks —
eins og gerst hefur á þessu ári.
í Kína hafa staðið yfir vikum sam-
an mestu flóð sem þar hafa komið í
hálfa öld. Meira en sex hundruð
manns eru þegar búnir ab týna líf-
inu, hundrúð þúsunda em orðin
húsnæðislaus. Og svipaða sögu er
að segja frá Indlandi, þar sem 135
ara og heilsteyptara en hitt. She-
pard-Kegl segir að það sé ná-
kvæmlega það sem búast megi vib
samkvæmt kenningunni: Eftir því
sem börnin byrja fyrr þeim mun
betur tekst þeim að nýta með-
fædda hæfileika sína til þess að
skapa tungumál. Málvísinda-
menn hafa um langt skeið talið að
hentugasti tíminn til þess sé tíma-
bilið fram að kynþroskaaldri, það
sem sjá má hjá börnunum í Níkar-
agúa er til staöfestingar því. „Eldri
börnunum, sem komu í skólann
seint á unglingsaldiri, tókst ekki
manns' hafa drukknað og nærri
tvær milljónir þurft ab yfirgefa hús
sín og heimili. Sumar- eða suðvest-
urmonsúnninn, sem flytur með sér
rigningarnar miklu, stafar af því að
heitt loft stígur upp frá landsvæð-
um Mið-Asíu, Afríku eða Ástralíu og
inn yfir landiö streymir í staðinn
rakt loft frá hafi. Þetta fyrirbæri er
ekki bundið við Asíu, en vegna þess
hve stór landflæmi er þar um ab
ræða verður monsúnninn miklu
voldugri en ella. Á veturna snýst
þetta við, þá koma kaldir og þurrir
vindar úr norðri suður yfir landið.
Stærstu flóðin hafa orðið í Bengal á
Indlandi. Árið 1970 urðu þau a.m.k.
300.000 manns ab bana, og sagan
að ná fram jafn þróubu máli og
yngri börnunum sem komust í
kynni við hvert annað og beit-
ingu tákna miklu fyrr," segir She-
pard-Kegl.
Nýja tungumálið er nú orðiö
svo flókið og þróab að innan
skamms verður gefin út táknmáls-
orbabók fyrir það á vegum
Sænsku heyrnleysingjasamtak-
anna. Og allt bendir til þess að
rannsóknir Shepard-Kegl verði
tímamótarannsóknir í sögu mál-
vísindanna.
-gb/The Sunday Telegraph
endurtók sig árið 1991 þegar um
150.000 manns létust.
Úrkoman mælist þó að jafnaði
langmest í litlu þorpi í norðurhluta
Indlands sem heitir Cherrapunji.
Mebaltalsúrkoma yfir árið er þar
11.340 millimetrar. Mesta úrkoma
sem þar hefur mælst á tólf mánaða
tímabili er 26.467 mm, en það gerð-
ist frá ágúst 1860 til júli 1861. Mán-
aðarmetið er 26.467 mm (í júlí
1861), og sólarhringsmetið er 897
mm (í júlí 1915). Menn geta e.t.v.
reynt að gera sér í hugarlund hversu
mikið magn af vatni hellist þarna
niður þegar upplýst er ab hver
millimetri þýðir 1 lítra af vatni á
hvern fermetra. -gb/Focus
Monsúnvindanna úr suöri og rigningarinnar sem
þeim fylgir er beöiö meö óþreyju víöa í Asíu, en þetta
áriö hafa þeir oröiö fjölda manns aö fjörtjóni:
Ýmist of
eöa van