Tíminn - 01.08.1996, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 1. ágúst 1996
Óraníureglan á göngu: tákn sem skiptir miklu.
inn með öllum mjalla. Kaþólikkar
efldust að áhrifum í skjóli hans,
hann gerbist æ ráðríkari og eignað-
ist son (og þar með ríkiserfingja)
með síðari konu sinni, Maríu d'Este
af Modena, sem var ítölsk og kaþ-
ólsk. Allt þetta o.fl. varð til þess ab
hann var rekinn frá ríkjum. Þau
umskipti kalla Englendingar The
Glorious Revolution (Dýrlegu bylt-
inguna) og telja þau úrslitasigur
þingræðis þar á konungsvaldi. Varð
Jakob 2. síðasti kaþólski konungur
Bretlands.
Hófu Englendingar þá til kon-
ungdóms Maríu dóttur hans og Vil-
hjálm mann hennar. Hann var son-
ur Vilhjálms 2., ríkisstjóra í Hol-
landi, og Maríu, dóttur Karls 1. Eng-
landskonungs. Ætt hans var
upphaflega þýsk, en oft kennd við
smáfurstadæmið Óraníu í Suður-
Frakklandi, sem hún erfði 1544. Af
ætt Vilhjálms tók Óraníureglan
nafn og raunar eru norðurírskir
mótmælendur yfirleitt stundum
kallaðir Orangemen. Þjóðhöfðingj-
ar Hollands eru enn í dag af Óraníu-
ætt og hafa konungsnafn síðan
1814.
Vilhjálmur var vinnuþjarkur, fá-
látur hversdagslega og fremur lok-
aður persónuleiki, laginn í stjórn-
málum. Háttur hans var einni
heimild samkvæmt að eggja ekki til
illvirkja, er ljóst var að gætu komið
honum vel, en að reyna ekki að
koma í veg fyrir þau og sleppa ill-
virkjunum við þungar refsingar.
Stjómartíð hans bæði í Hollandi
(frá 1672) og Englandi fór mikið til
mótmælendur vom öflugir, mis-
tókst og átti Vilhjálmur því auðvelt
með að koma her sínum þangað.
Og 11. júlí 1690 mættust svo þessir
náfrændur, tengdafeögar og óvinir
við Boyne, skammt innan við Drog-
heda.
Jakob hafði lið miklu minna, eða
um 21.000 manns, og var þriöjung-
ur þess franskt fótgöngulið. Hitt var
mestanpart írskt, bæði riddara- og
fótgöngulið, sumt af því lítt eða
ekki þjálfað. Vilhjálmur hafði
35.000 manns og mun mest af því
liði hafa verið Hollendingar, fransk-
ir mótmælendur (húgenottar) og
Englendingar. Þar voru og með
Danir, Prússar, Svisslendingar og
jafnvel flokkur finnskra hermanna
frá Svíakonungi.
Hér var sem sé um ab ræða víð-
tækt bandalag mótmælenda, sem
gjarnan áttu í illindum hverjir við
aðra en töldu sér allir hættu búna ef
kaþólskan yrði aftur ríkjandi á Bret-
landseyjum. Öðru megin voru eink-
um hermenn af germönskum þjóð-
um af mótmælendatrú, sem risið
hafði sem uppreisn gegn valdi
Rómar norðan Alpa. Hins vegar
voru hermenn rómanskrar og kelt-
neskrar ættar, hallir undir kaþólsku
kirkjuna, arftaka Rómaveldis. Segja
má að þessar ekki einungis trúar-
legu, heldur kannski ekki síður kyn-
þáttalegu andstæður endurspeglist í
núverandi átökum á Norður- ír-
landi.
Jakobs her var fyrst sunnan en
Vilhjálms norðan ár, en Vilhjálmur
kom riddaraliði sínu yfir ána báð-
Orrustan við Boyne
Fremur lítilvœg viöur-
eign fyrir þremur öld-
um er enn í dag norö-
urírskum mótmœlend-
um tákn sigurs og
frelsunar en kaþólsk-
um löndum þeirra
ósigurs og niöurlceg-
ingar
s
Ijúlí ár hvert verbur gjarnan
„allt vitlaust" á Noröur-ír-
landi, þegar þarlendir mót-
mælendur halda með viðhafnar-
miklum fjöldagöngum og öörum
hátíðahöldum upp á afmæli orr-
ustunnar viö Boyne, fljót eöa á
sem rennur gegnum héraöiö Me-
ath út í írlandshaf. Síöan eru liö-
in rúm 300 ár.
Þar áttust við Vilhjálmur (f.1650,
d.1702), prins af Óraníu (Orange á
ensku, Oranje á hollensku), ríkis-
stjóri Hollands og konungur Eng-
lands (sem Vilhjálmur 3.) og
tengdafabir hans og móðurbróðir,
Jakob 2. (f.1633, d.1701), er var ab
reyna að endurheimta konungdóm
yfir Bretlandseyjum.
Sprengingar og óeirbir í Londonderry jafnframt því sem orrustunnar vib Boyne er minnst.
Jakob 2.
Þessi valdabarátta tengdist stór-
pólitíkinni í álfunni vestanverðri
og miðri. Þetta var og trúarstríð,
þótt oft sé sagt að í Evrópu hafi slík-
um stríðum lokið með 30 ára stríð-
inu. Saga írlands var þá ekki í öllu
samferða Evrópusögunni að öðru
leyti, frekar en enn í dag.
Jakob 2. var sonur Karls konungs
1., sem Cromwell steypti af stóli og
lét höggva, og Henríettu Maríu,
systur Lúðvíks 13. Frakkakonungs.
Varð Jakob hertogi af York á öðru
ári. Þegar Bretar skírðu kaupstað
einn við Norður-Ameríkuströnd,
sem þeir tóku af Hollendingum
1664, New York, var það gert til
heiðurs hertoga þessum af York
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
fremur en þeirri borg sjálfri.
Jakob tók við ríki 1685 af eldri
bróður sínum, Karli 2. Þeir vom af
ættinni Stúart, er ríkt hafði í Skot-
landi frá 1371 og kom til ríkis í Eng-
landi 1603. Það leiddi til samein-
ingar þessara tveggja ríkja í eitt. Stú-
artarnir vom þegar hér var komib
sögu fyrir löngu orðnir mótmæl-
endur, en vart lausir við taugar til
kaþólskunnar, enda hafði lang-
amma þeirra Karls 2. og Jakobs 2.,
María Stúart, sem Elísabet 1. lét
höggva, dáið a.m.k. öðmm þræði
vegna kaþólskrar trúar sinnar. Áhrif
frá kaþólskri móður Jakobs kunna
og ab hafa sagt til sín hjá honum.
Víst er að hann gerðist opinberlega
kaþólskur, gegn vilja konungsins
bróður síns, er lét ala dætur Jakobs
tvær upp í mótmælendatrú. Önnur
þeirra, María, giftist Vilhjálmi af
Óraníu.
Vilhjálmur 3.
Jakob var að sögn dugnaðarmað-
ur framan af ævi, þurr á manninn
og formfastur í framkomu. En með
aldrinum kom mtl á geðslag hans
og er sumra mál að í lok stjórnartíð-
. 2.T sinnat hafi hann vart veriö orð-_
í að koma á og halda við bandalög-
um gegn Lúðvíki 14., Frakkakon-
ungi, sem reyndi aö gera Frakkland
að yfirgnæfandi forysturíki álfunn-
ar og koma Hollandi, mesta versl-
unarveldi heims á þeirri tíð, á kné.
Frændur, tengda-
febgar og óvinir
Eftir valdamissi sinn fór Jakob 2.
til Frakklands og sigldi þaðan til ír-
lands með franskan her, sem Lúð-
vík 14. lét honum í té. Vonaði Jak-
ob að írland, þar sem mikill meiri-
hluti landsmanna var enn kaþólsk-
ur, yrði honum hentugur
stökkpallur til innrásar í Bretland.
.En innrás hans í Ulster, þar sem
um megin hers Jakobs, sem hélt þá
að hann yrði umkringdur og hörf-
aði undan, að því er virðist án þess
að verða fyrir miklum áföllum. Úr-
slit stríðs þessa Vilhjálmi og mót-
mælendum í vil réðust líklega frem-
ur í bardögum árið eftir. Eigi að síð-
ur varð bardaginn við Boyne írsk-
um mótmælendum tákn sigurs og
frelsunar (jafnvel frá útrýmingu,
með hliðsjón af fjöldamorðum kaþ-
ólikka á mótmælendum í Ulster
1641), en kaþólskum löndum
þeirra ósigurs og niðurlægingar.
Það tákn skiptir miklu í sterkum
sjálfsímyndum (eða þjóðernis-
hyggju) þessara tveggja trúflokka,
sem í raun má kalla tvær þjóðir.