Tíminn - 22.08.1996, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 22. ágúst 1996
Frjálslyndir hvítir Suö-
ur- Afríkumenn, sem
stóbu meö blökku-
mönnum gegn apart-
heid- stjórnvöldum,
gagnrýna nú gang
mála í hinu nýja kerfi
og eru fyrir þaö kall-
aöir „rasistar" af
svörtum fyrrverandi
baráttufelögum
s
Isl. mánubi gerbist þab á hót-
eli í Jóhannesarborg í Subur-
Afríku ab prófessor Etienne
Mureinik, rúmlega fertugur
deildarstjóri lagadeildar Witwat-
ersrand-háskóla (sem í daglegu
tali er kallabur Wits), féll út um
glugga á 23. hæb. Hann lést vita-
skuld samstundis. Talib er nokk-
um veginn víst ab hann hafi
framib sjálfsvíg, ab líkindum
vegna vonbrigba meb gang mála
í landi sínu síbustu ár og sérstak-
lega í Witwatersrand.
Daubi prófessors Mureiniks hefur
vakib athygli nokkra og aukib þann
kvíba margra, ab Subur-Afríka sé á
leib inn í myrkvib haturs, vaxandi
ofbeldis og upplausnar. Mureinik
var ekki einungis í fremstu röb
meöal þarlendra háskólamanna,
heldur og haföi hann lengi veriö
framarlega í þjóömálum meöal
frjálslyndra hvítra Subur-Afríku-
manna yfirleitt.
Brostnar vonir
Hætt er vib ab vonir hvítra lands-
manna um batnandi ástand og
sættir milli kynþátta ab apartheid-
kerfinu gengnu séu allmjög farnar
aö dofna, og má raunar vera aö
flestir þeirra hafi aldrei gert sér
glæstar vonir um þab. Ástæöumar
til þess ab hvítir menn gáfu um síö-
ir eftir og afhentu þar meö blökku-
mönnum völdin lágu líklega eink-
um í þrýstingi utan frá, sem svo ab
segja allur heimurinn sameinaöist
um, og vaxandi áhrifum meöal Afr-
íkana (landsmanna hollenskrar ætt-
ar), sem lengi liföu vib til þess aö
gera mikla einangrun frá Vestur-
löndum, frá stefnum og straumum i
þeim heimshluta. Þau áhrif leiddu
til vaxandi samviskubits vegna mis-
réttisins er blökkumenn sættu.
í háskólum Subur-Afríku á sér nú
staö þróun, sem minnir á „jákvæöu
mismununina" (Affirmative action)
í Bandaríkjunum, og einnig í Suöur-
Afríku eru þær breytingar einkum
blökkumönnum í hag. Munurinn
er einkum sá ab í Suöur-Afríku hafa
blökkumenn völdin og eiga því
miklu auöveldara meö aö fá sínu
framgengt í þessum efnum en í
Bandaríkjunum.
Líta má e.t.v. á sjálfsvíg Mu-
reiniks sem táknrænt fyrir þab aö
frjálslyndir hvítir Subur- Afríku-
menn, sem beittu sér gegn apart-
heid, séu aö glata eba þegar búnir
aö glata vonum sem þeir höföu eöa
töldu sér trú um aö þeir heföu um
bræöralag allra kynþátta í Suöur-
Afríku lausri viö apartheid. En
reyndin hefur oröib nokkuö á ann-
an veg. Suöur-Afríka nýtur þess
„heiöurs" aö vera efst á listanum yf-
ir þau ríki, sem aö staöaldri senda
Alþjóölegu heilbrigðismálastofnun-
inni (WHO) skýrslur um glæpi hjá
sér, hvaö morðatíðni snertir. í
morðatíðni er Suður-Afríka líklega
nú um fjórðungi fyrir ofan Rúss-
land og sex sinnum eöa meira fyrir
ofan Bandaríkin. Tíöni annarra al-
varlegra glæpa, þar á meðal nauðg-
ana, er einnig gríðarmikil í Suöur-
Afríku.
„Einn landnemi —
ein kúia!"
Innan um og saman viö þetta
er hatur milli kynþátta og þjóða
j
Hvítir og svartir stúdentar mótmcela apartheid saman. Nú ríkir þeirra á milli opinskár fjandskapur.
Stúdentar í Wits: „Fáir þora nú-
oröiö aö segja eins og þeim býr í
brjósti."
háskóla landsins.
Frjálslyndir hvítir menn, sem á
apartheid-tímanum vom í háveg-
um hafðir í samtökum blökku-
manna fyrir stuðning viö þau, em
nú kallaðir „rasistar" ef þeir and-
mæla breytingum, sem blökku-
menn vilja koma á t.d. í háskól-
um. Það gerðist sl. ár í Wits þegar
blökkumaður, William Makgoba,
var útnefndur staðgengill vara-
rektors þar. Mureinik og 12 starfs-
bræöur hans mótmæltu útnefn-
ingunni og kváðust ekki telja
Makgoba hæfan í stöðuna. Var
Mureinik mjög í forsvari fyrir
þeim félögum og mótmælti t.d.
„núverandi ásetningi þess efnis
að koma öilum mikilvægum
stofnunum undir stjórn Afríku-
manna [blökkumanna]."
„Rasismi frá hinni
hliöinni"
Annar „Wits-mannanna 13",
prófessor Carole Lewis, sagði ný-
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
landsins, milli hvítra og svartra,
milli kynblendinga og svartra,
milli svartra innbyrðis, eftir þjóð-
um og stjórnmálum. Þess haturs
gætir í háskólunum eins og ann-
ars staðar. Hvítir stúdentar klæð-
ast þar gjarnan fötum í litum
gamla suðurafríska fánans — sem
þeir vita að svört skólasystkini
þeirra þola illa að sjá — og svartir
stúdentar æpa í kór að þeim hvítu
hatursþrungið vígorð anti-apart-
heidsinnaðra blökkumanna á ap-
artheid-tímanum: „Einn land-
nemi — ein kúla!" („One settler,
one bullet.") Með því er gefið í
skyn að rétt sé að útrýma hvítum
Suður-Afríkumönnum, þar eð
sem „nýbúar" eigi þeir minni rétt
á landinu en bantúmenn, sem
séu „upprunalegir" þar.
Þar að auki er orðið mikið um
óeirðir, rán og ofbeldi í flestum
Etienne Mureinik: fórnarlamb brostinna vona.
lega að „gildi frjálslyndis- og jafn-
aðarstefnu, sem við höfðum í
heiðri og börðumst fyrir að tekin
yrðu inn í stjórnarskrána, eru ekki
í uppáhaldi hjá því fólki sem nú
er í stjórn ... Nú er allt sem menn
vilja fordæma afgreitt sem vest-
rænt, evrósentrískt [miðað út frá
Evrópu] og sagt að fyrir það sé
ekkert rúm í Afríku. Þetta er ekk-
ert annaö en rasismi frá hinni
hliðinni. Þegar fólk talar um „afr-
íkaníseringu" á það einfaldlega
við það að starfsfólk háskóians og
stúdentar þar verði svo til ein-
göngu blökkumenn."
Síðan 1984, þegar Wits, að
frumkvæði Mureiniks m.a., hætti
að fara eftir reglum apartheid-
stjórnarinnar um inntöku
blökkumanna í skólann, hefur
hlutfall svartra stúdenta þar
hækkað úr 14% í 44%. En margir
blökkumenn eru hvergi nærri
ánægðir með það.
Meðal þeirra ber talsvert á eins-
konar dólgamarxisma, enda var
suðurafríski kommúnistaflokkur-
inn áhrifamikill í Afríska þjóðar-
ráðinu (ANC), núverandi aðal-
stjórnarflokki. Meðal blökku-
manna í Wits hefur þess t.d. verið
krafist að garðyrkjumenn og
hreingerningafólk starfandi þar
taki þátt í að kjósa í hæstu stöður
þar. Mureinik lýsti því yfir í um-
ræðum um þetta að hann teldi að
háskólastofnanir skyldu reknar af
háskólamenntuðum mönnum.
Með því þótti hann sýna ærið
hugrekki, miöað við það hvernig
málin standa nú þarlendis. „Fáir
þora núorðið að tala eins og þeim
býr í brjósti," sagði áðurnefnd Le-
wis nýlega við breska blaðið Inde-
pendent. „Það virðist vera litið
svo á að sé maður hvítur hljóti
maður að vera rasisti."
Prishani Naidoo, varaformaður
sambands fulltrúaráða stúdenta,
hefur að sögn Independent enga
samúð með frjálslyndu hvítu há-
skólaelítunni. „Væru þeir svo
góðir Suður-Afríkumenn sem þeir
segja, myndu þeir taka sér sæti
aftast og láta aðra ráða ferðinni.
Það sem þeir í raun vilja er að
sleppa ekki völdunum."