Réttur - 01.01.1966, Blaðsíða 25

R É T T U R
25
skyldi sameinað ríkisþing velja konung og ákveða ríkiserfðir. Ef
svo stæði á skyldi íslandi áskilinn atkvæðisréttur um slíkt mál. Eitt
merkasta og athyglisverðasta nýmælið í tillögum Þjóðfundarnefnd-
arinnar var ákvæðið um er.indisreka Islands hjá konungi. Erindis-
rekans er tvisvar getið í tillögum nefndarinnar. í fyrra skiptið í 4.
gr. I. kafla. Hann skal vera íslenzkur maður, kosinn af konungi, og
eiga setu og atkvæði í ríkisráðinu í þeim málum, „sem kunna verða
sameiginleg og ísland varða.“ Samkvæmt 21. gr. dönsku stjórnar-
skrárinnar var ríkisráð.ið samkoma allra ráðherra og voru öll laga-
frumvörp og áríðandi stjórnartilliaganir borin þar upp. Hinn ís-
lenzki erindisreki hefur því ráðgjafavald í danska ríkisráðinu í öll-
um málum, sem upp kunna að koma og Island varða. En erindis-
rekinn kemur fram í annað sinn í 15. gr. III. kafla nefndarálitsins.
Hann skal bera fram fyr.ir konung allar ályktanir frá alþingi og
önnur mál, er þurfa konungsúrskurðar eða samþykkis, bæði frá
ráðgjöfunum og öðrum mönnum. Embætti erindrekans verður því
tvíþætt: annars vegar er hann maður með ráðgjafavaldi í danska
ríkisráðinu um sameiginleg mál íslands og Danmerkur, hins vegar
er hann ráðgjafi íslands um sérmál þess og skiptir hann þá við
konung einan. Erindisrekinn er einn hinna íslenzku ráðgjafa, er
hafa á hendi æðstu stjórnarathöfn á ísland.i, en þeir bera allir
ábyrgð fyrir konungi og alþingi og verður sú ábyrgð ákveðin með
lögum. Konungur sver eið að stjórnarskrá íslands og heitir að
vernda réttindi landsins og stjórna því eftir lögum þess. Að öðru
leyti er nefndarálitið sniðið eftir stjórnarskrá Danmerkur og hinni
lakmörkuðu konungsstjórn, er þar ríkti. Hæstiréttur er til bráða-
birgða æðsta dómþing íslendinga, en gert er ráð fyrir, að stofn-
aður verði Hæstiréttur á íslandi síðar.
Á 16. fundi Þjóðfundarins, hinn 9. ágúst 1851, lýsti konungs-
fulltrúi, Trampe greifi yfir því, að „álit meiri hluta nefndarinnar
er svo úr garði gjört, að fundurinn ekki hefur nokkra heimild til
að taka það til umræðu“, og lauk svo þeim sögufræga Þjóðfundi
íslendinga.
Þegar hafðar eru í huga þær tölur úr manntalsskýrslum Islands,
sem lesnar voru upp fyrr í þessu erindi, um félagslega gerð íslenzku
þjóðarinnar á miðri 19. öld, þá mun mörgum sjálfsagt finnast frum-
varp meiri hluta Þjóðfundarnefndarinnar í stjórnskipunarmálinu
liafa verið sumpart fullkomið stórmennskubrjálæði eða pólitískt
feigðarflan. Sú var einnig skoðun æði margra Islendinga, sem voru