Réttur - 01.04.1970, Blaðsíða 22

RONNY AMBJÖRNSSON:
HERBERT
MARCUSE
SPÁMAÐUR
1
STUDENTA
UPPREISNUM
Hér fer á eftir kafli úr nýlegri sænskri bók um
námsmannahreyfingar síðustu ára, og heitir hún á
frummálinu: „Frán Dutschke till Palach — översikt
över studentrevolterna". Hún er í rauninni greina-
safn margra höfunda, þar sem hver um sig fjallar
um tiltekið land eða atburði. Eftirfarandi grein er
eins konar fræðilegur inngangur að meginefni
bókarinnar. Höfundur hennar, Ronny Ambjörnsson,
er heimspekimenntaður maður, hálf-fertugur að
aldri, og hefur hann bæði fengizt við háskóla-
kennslu og blaðamennsku í heimalandi sínu, Sví-
þjóð. Bókin mun ekki hafa fengizt í bókabúðum
hérlendis en hún er aðgengileg i bókasafni Nor-
ræna hússins.
Háskólar uxu upp í jarðvegi lénsveldis á mið-
öldum. Háskólarnir voru kirkjulegar stofnanir, kenn-
arar og stúdentar voru kirkjunnar menn enda nefnd-
ir klerkar. Kirkjan var einn af burðarásum í lög-
stéttaskipan lénsveldisins. Þær hugmyndir og þau
gildi, sem fram voru borin í kennslu háskólanna,
stefndu að því að treysta þjóðfélagsskipanina. A
miðöldum voru engar greinir með háskóla og þjóð-
félagi, hvort um sig féll að hinu svo að hvergi sá
missmíði á. En er vöxtur verzlunarauðvalds og aukin
áhrif borgarastéttar breyttu svip lénsskipulagsins á
16., 17. og 18. öld, urðu háskólarnir vígi afturhalds-
ins í álfunni. Vísindi og hugmyndafræði háskóla-
kennara voru mótuð að kröfum lénsveldisins, og
þau fóru í bága við það borgaralega þjóðfélag sem
nú var að verða til og festast í sessi. Forustu-
menn borgarastéttarinnar og menntamenn, t.d. rit-
höfundar upplýsingarstefnunnar frönsku, menn eins
og Voltaire og Diderot, réðust að háskólunum og
drógu dár að þeim, einmitt fyrir að vera lénsveldis-
stofnanir. Þau vísindi sem borgarastéttin aðhylltist
spruttu upp utan háskólanna. Á þessum tíma var
lénsskipulagið enn við lýði, enda þótt vald borg-
arastéttarinnar væri í örum vexti. Þess vegna höfðu
rannsóknir og fræðistörf gagnrýnu hlutverki að
gegna, og þau voru hættuleg þjóðfélagsbygging-
unni. Námsmenn og vísindamenn sóttust eftir borg-
aralegu frelsi, sem var ekki samrimanlegt lénsveld-
isháskólunum. Þeir sóttust eftir frelsi fyrir einstakl-
inginn þvert á lögstéttaskipanina, og þeir fóru
fram á tjáningar- og prentfrelsi. Er borgarastéttin
komst til ríkis í flestum Evrópulöndum á 19. öld,
umskapaði hún háskólana í þeim anda, er valda-
baráttan hafði fóstrað. Háskólarnir áttu umfram allt
að vera frjálsir, sögðu menntamenn borgaralegs
frjálslyndis. Og í frelsinu fólst hjá þeim það, að
háskólunum skyldi ekki íþyngja nein þröng starfs-
eða sérgreina-sjónarmið. Einn af andlegum for-
vígismönnum frjálslyndu stefnunnar á 19. öld, John
Stuart Mill, ritar á þessa leið:
Háckólum er ekki ætlað að láta i té þekk-
ingu cr leggi menn í mót, svo að þeir falli
að ák/eðnu starfi. Hlutverk þeirra er ekki
fyrst og fremst það að unga út duglegum
málfærslumönnum, læknum eða verkfræð-
ingum, heldur ala upp fróða og menntaða
menn. Menn eru fyrst menn, en siðan geta
þeir verið lögfræðingar eða læknar eða
kaupsýslumenn eða iðjuhöldar. Það sem
kandidatinn á að flytja með sér úr háskól-
62