Réttur - 01.07.1973, Blaðsíða 52

dóm upp um uppástungu sína, að hún vceri
eigi svaraverð og gekk hann nú þegar frá sceti
sínu." Að svo mæltu virðist hinn róttæki
klerkur hafa rokið burt í fússi af fundinum
og lét ekki sjá sig þar meira. Var sr. Stefán
Thorarensen kosinn varafundarstjóri í hans
stað.
Til þess að greiða úr þeirri flækju, sem
málið var nú komið í, var horfið að því að
vísa málinu til nefndarinnar að nýju og
reyndi hún að finna samkomulagsgrundvöll
og naut þar forystu sr. Páls Pálssonar. Kom
hún sér saman um nýjar tillögur í sex liðum
og voru sumar samhljóða tillögum sr.
Matthíasar. Þó var enn tekið upp hið fyrsta
atriði í upphaflegu frumvarpi nefndarinnar,
er mesta ágreiningnum hafði valdið, þótt í
örlítið mildara formi væri: „Að íslendingar
séu sérstakt þjóðfélag og standi í því einu
sambandi við Danaveldi, að það lúti hinum
sama konungi og það." 2., 3. og 4. atriði voru
hin sömu og hjá sr. Matthíasi. I 5. lið: Að
ekkert verði það framvegis að lögum, er Al-
þingi eigi samþykkir. I 6. lið: Að konungur
skipi jarl á Islandi, er beri ábyrgð fyrir kon-
ungi einum, en jarlinn skipi stjórnarherra
með ábyrgð fyrir Alþingi. — Væri eigi fallizt
á þessi atriði var sú varatillaga flutt sem
áður að skora á konung að kalla saman
þjóðfund skv. kosningalögum 1849, og að
fyrir hann verði lagt frumvarp til fullkom-
innar stjórnarskrár.
A kvöldfundi 28. júní fóru fram umræður
um þessar tillögur og enn á ný fluttu Jón
Sigurðsson og fylgismenn hans andmæli í
svipuðum dúr og áður, vildu „að 1. undir-
stöðuatriðinu vceri sleppt, en menn létu sér
ncegja að taka það inn í ástceðurnar,” eins og
fundarstjóri, Jón Guðmundsson, orðaði það.
Taldi hann réttast að byggja á því orðalagi,
sem þingnefndin 1867 hefði komið sér sam-
an um, „cJð nefna Island óaðskiljanlegan
hluta Danaveldis með sérstökum landsrétt-
indum; það vceri því engin ástceða til að
hverfa frá því, sem 3 þing hvert á eftir annað
hefði samþykkt. Þess vceri og gcetandi, að í
þeim undirstöðuatriðum til stjórnarskrár, sem
meirihluti alþingis hingað til hefði ha\ldið
fram vceri óbeinlínis fólgin Personalunion.
Þetta hefði þingið hingað til látið sér lynda,
en að fara nú að setja 1. tölulið beinlínis sem
undirstöðicatriði gceti vel orðið málinu til fyr-
irstöðu og til meiri sundrungar á flokknum."
Undir þessi ummæli tók Jón Sigurðsson
skömmu síðar og kvað enga hættu þurfa að
vera fólgna í því að kalla Island „óaðskiljan-
legan hluta Danaveldis”, þegar við væri bætt
„með sérstökum landsréttindum". Kvað hann
„það eigi þægilegt, ef fundurinn felldi þenn-
an tölulið", svo að bezt væri, ef nefndin vildi
taka hann aftur.
Þá er hér var komið var það einkum Jón
á Gautlöndum, sem hvað einarðast talaði fyr-
ir þeim málstað, er nefndin hafði kjörið sér,
og skal hér gefið sýnishorn úr fundargerðinni
af málflutningi hans. Hann „kvað sér þykja
það undarlegt, að eigi mcetti kalla Islendinga
sérstakt þjóðfélag, ef það vceri satt, að þeir
vceru það. Danska stjórnin hefði kallað Is-
land ýmsum nöfnum t.d. hjcílenda, einn hluti
Danaveldis, en sem Islendingar þó aldrei
hefðu viljað viðurkenna. Orðskrípi þetta (ó-
aðskiljanlegur hluti) hefði komizt inn í þing-
ið af tilslökun, sem engan árangur hefði bor-
ið, þess vegna cetti nú að segja fullan sann-
leikann afdráttarlaust. Islendingar gcetu eigi
annað verið en sérstakt þjóðfélag. Ef þetta
cetti einungis að taka tcpp í ástceðurnar, þá
ynnist ekkert með því. Slaki menn meir til á
þessum fundi en alþingi hefði gjört, þá hefði
funclurinn verið til mikilla óheilla. Það vceri
betra, að þessi fundur fceri lengra en alþingi,
alþingi ætti hcegar með að slá undan."
Niðurstaðan varð sú, að þrátt fyrir and-
196