Réttur - 01.07.1973, Blaðsíða 54

það slyðruorð! Þá var rætt um aðgerðir til
að sporna við Ameríkuflutningum fólks, fjár-
kláðamálið svo og aukinn stuðning við ýmiss
konar nytsemdarfélög, s.s. Þjóðvinafélagið,
bindindis,- búnaðar- og verzlunarfélög. En
eins og að líkum lét féllu þessi mál algerlega
í skugga aðaldeilumálsins.
Síðla dags 29. júní sagði fundarstjóri Þing-
vallafundinum lokið, og að sögn Víkverja
„kallaði einn fundarmanna „lengi lifi Island''
og svöruðu allir fundarmenn með 9 húrra-
hrópum og var þalr eptir, áður en fundar-
menn kvöddust, sungið kvæðið „Eldgamla
ísafold"."
V.
Deilurnar á Þingvallafundi 1873 hafa
valdið því, að í sögunni hefur oft verið litið
á hann sem samkomu, þar sem æsinga-
menn höfðu yfirhöndina. Einn þátttakenda,
sr. Matthías Jochumsson, komst svo að orði
löngu síðar í æviminningum sínum, að hann
hafi „aldrei verið á æsingameiri og ráðlausari
samkomu". Þar hafi „hin pólitísku ærsl"
gengið „fram úr öllu hófi" og bætir síðan við:
„Ég hljóp út í hraun og grét, því að þótt
æstur væri, fann ég, hver lokleysa réð á
fundinum." Hvernig sem meta má þessi um-
mæli hins gamla klerks á elliárum, verður
engan veginn fjöður yfir það dregin, að róstu-
samt var á fundinum, þótt of mikið sé úr því
gert, að þar hafi fullkomnar öfgar verið born-
ar fram. Nærtækt er í því sambandi að benda
á tengslin við fundinn 1850, þótt fundurinn
1873 hafi raunar gengið þar feti framar í
orðalagi. A hitt má benda, að ekki er fjarri
sanni að álykta, að í aðra röndina hafi Jón
Sigurðsson þrátt fyrir allt kunnað að meta
hinn skelegga anda, er fram kom á fundinum.
Hann hefur vafalaust Þingvallafund í huga,
þegar hann ritar þessi orð í bréfi tæpum mán-
uði eftir lok hans: „Aldrei finnst mér landar
vorir hafa verið eins snarpir og í sumar."
Má ennfremur minna á orð hans í Andvara
1874, að illa hefði getað farið, ef þjóðin hefði
„þreytzt á að hvetja þingmennina fram."
Þurfti þá líka frekar vitnanna við, þegar sýnt
var fram á, að kjörnir fulltrúar úr nær öllum
sýslum vildu alls ekki ganga skemur í kröf-
um en Alþingi hafði gert og þess vegna
reynzt ágætur stuðningur við þann meiri-
hluta, sem konungsliðið 1871 kvað þjóðina
ekki standa að baki.
Danastjórn hafði vísað á bug tillögum
Alþingis 1871 með því fororði, að þar væri
bersýnilega stefnt í þá átt, að Island „yrði
fullkomlega aðskilið frá ríkis heildinni".
Kvaðst stjórnin því ekki sjá neina ástæðu til
þess að leggja fram nýtt stjórnarskrárfrum-
varp. Þegar á þing kom um sumarið rættist
svo farsælllega úr þessum málum, að þing-
menn urðu að miklu leyti einhuga í tillögu-
gerð sinni. Samþykkt var stjórnarskrárfrum-
varp með sömu grundvallaratriðum og áður.
Er þar sérstaklega að geta orðalags 1. grein-
ar: „Island hefur konung og konungserfðir
saman við Danmörku." Fór tæpast milli mála
í hvaða átt þingið stefndi með þessu orðalagi,
þótt ekki sé jafn ótvírætt og hjá Þingvalla-
fundarmönnum. Þingið samþykkti frumvarp-
ið með 18 atkvæðum gegn 2, en flestir kon-
ungkjörnu þingmennirnir og nokkrir þjóð-
kjörnir sátu hjá. Síðan samþykkti þingið tvær
varatillögur. Sú fyrri, aðalvaratillagan, naut
stuðnings hinna konungkjörnu, enda tryggði
hún það, að þeir beittu sér ekki verulega gegn
frumvarpinu sjálfu. I þessari tillögu er skorað
á konung, svo framarlega sem hann synji
samþykkt stjórnarskrárfrumvarpsins, „að
hann þá allramildilegast gefi Islandi að ári
198