Réttur - 01.07.1974, Blaðsíða 35

orðin vopn í hcndi rísandi borgarastéttar, einkum
verslunarauðvaldsins, og einvaldskonunganna, er
það auðvald studdi og efldi.
Þetta vopn var nú af dönskum kóngi og kaup-
mannavaldi reitt að rótum þess sjálfstæðis, sem
enn var til á íslandi,
„— hið nýja danska guðsorðs gervi,
sem getur hverfst í axarblað."
(Jóhannes úr Kötlum; Hrímhvíta móðir)
Danskur konungur rændi jörðum kirkjunnar,
mútaði með ýmsum þeirra þeim íslenskum stór-
bændum, er veittu lúterskunni lið og lögðu hönd
að morðinu á Jóni Arasyni og sonum hans. En
ofmælt var af Jóni forseta að kalla Jón biskup
Arason „síðasta íslendinginn“. Það heiðursnafn
bar máske frekar þeim norðlensku vermönnum,
er hefndu hans svo rækilega, að þeir drápu flesta
dani á íslandi: þurrkuðu burt öll aðskotadýrin á
Suðurnesjum. Slíkt hefðu þótt tíðindi, ef gerst
hefðu nú, — en er vart getið að verðleikum í ís-
landssögum. Jóhannes úr Kötlum sýnir þeim hins
vegar verðskuldaðan heiður í „Hrínrhvítu móð-
ur“.
Síðan voru íslcndingar afvopnaðir og dönskum
kaupmönnum veitt verslunareinokun á Islandi.
Lúterska „siðabótin“ hafði gert sitt gagn fyrir
kónginn og kaupmanninn. Ekki að undra þótt
danskur kóngur staðfesti lútersku kirkjuna scm
þjóðkirkju á íslandi, er hann setti landinu stjórn-
arskrá.
Þjóðleg mótspyrna var nú brotin á bak aftur
um tveggja alda skeið og alþýðu íslands sökkt
niður í sárari örbirgð en nokkurn tíma fyrr.
III.
Næstu tvær aldir íslenskrar sögu eftir afvopn-
un (1586) er versta niðurlægingartímabil íslenskr-
ar þjóðar, raunverulegt skóladæmi þess, hvernig
fer þegar alþýðan á engan félagsskap og samtök
og krýpur í auðmýkt kúgunarkenningum yfirstétt-
arinnar. Jiin gamla höfðingjastétt stórjarðeigenda,
sú er sveik landið, deyr nú út. Hin nýja erlenda
yfirstétt danskra kaupmanna og einvaldskonungs
hennar og hin nýja íslenska yfirstétt, embættis-
menn konungs, skapa nú grimmdarlcgasta kúgun-
arkerfi íslenskrar sögu. Illir kaupmenn svínbeygja
alþýðu til að þakka sér arðránið á þingi.1) Dóm-
arar og böðlar yfirstéttarinnar reyna að dæma,
hýða og drepa úr þjóðinni aílan kjark. Yfir öll
grimmdarverk leggur lútersk kirkja blcssun sína
og reynir að drepa síðustu mótspyrnu alþýðu
með því að ógna henni með kvölum helvítis, ef
hún ekki reynist „yfirboðurum" sínum auðsveip
og undirgefin.
Ekki nóg með það:
„Jafnframt sýna einfaldar tölur ,að aftaka lög-
dæmdra var lítið brot í umfangsmcira verki. Fé
þeirra féll upptækt konungi og umboðsmönnum
hans til handa, en fé annarra landsmanna smátt og
smátt versluninni til handa, svo að útkoman varð
lík. Þegar svo ber við eins og stundum í dágóð-
um fiskiárum, að nokkrar þúsundir, segjum nxu
þúsundir, tærast til dauða af skorti eða átján þús-
undir deyja í einu úr farsótt, sem hætt var að
vera mannskæð í menningarlöndum, hljóta ein-
hver máttarvöld að vera með slíku að framkvæma
felldan dauðadóm yfir þúsundfalt fleiii en þeim
lögdæmdu, — drottinn einn veit, hverjum bar að
réttu lagi að deyja, en örlög dæmdu þúsundanna
voru öll jöfn. — Sá þjóðstofn, sem sveikst fiá
dauðdaga hungurs, höggstokks og ólar og náði
19. öld, var minnihluti íslendinga. Meirihlutinn
laut dómi og hvarf, og að sama skapi ef til vill
margt í þjóðaieðli. í smáletursgrein á undan XI.
þætti var því haldið fram, að niðurstaða barátt-
unnar milli innlcndra húsbænda og landsdrottna
og þeirra er undir þá voru gefnir ,hefði orðið sú
að fcsta sem best fyrri alda venjur um kjörin og
sambúðina, og þóttist innlenda yfirstéttin vel
mega því una. En öflin, sem þurftu að einoka
Island verslunarlega og trúarpólitískt í senn máttu
engu slíku jafntefli una, þau urðu að umskapa
íslendinga í auðsveipa nýlenduþjóð eða bíða ó-
sigur ella með tímanum, og til þeiirar umsköp-
unar dugði ekkert minna en refsingaæðið jafnt í
sálmum sem sakadómum og allar tortímingarað-
ferðir hallæra og höndlunar sameinaðar." —
Þessa skörpu skilgreiningu Björns Sigfússonar er
að finna í smáletursgrein hans að XII. kafla
„Neista".2)
íslensk alþýða er í tvær aldir krossfest, hædd
og smáð af yfirstéttinni og prestum hennar, — og
ógnað með helvítis kvölurn í ofanálag. Sá alþýðu-
maður, sem píndur er alla ævi, fær stundum á
höggstokknum iðrun góða i von um að slcppa þó
a. m. k. við kvalirnar hinum megin. Píslarsaga
þessa fólks er undirrót fegursta listaverks þessara
171
L