Réttur - 01.01.1977, Blaðsíða 36

Bandaríkjamönnum. Framsóknarmennirnir
virtust fúsir til að nota herstöðvamálið til
hins ítrasta til að sprengja nýsköpunarstjórn-
ina og hefur lýsing Þórs á afstöðu Hermanns
Jónassonar verið harla umdeild. Þór segir
m.a.:
„Til að öðlast traustari fótfestu í landinu vildi
bandaríkjastjórn vinna það til að halda hernaðar-
viðbúnaði í sama horfi og verið hafði frá 1945.
Með þvi að leggja til hliðar kröfur um viðtæk leigu-
réttindi og bjóðast til varnarsamstarfs, vonuðust
bandarikjamenn eflaust til þess að yfirvinna ótta
islendinga um skerðingu fullveldis. Hermann Jónas-
son hafði stungið upp á þvi, að íslendingar kæmu
sér upp 1000—2000 manna herliði með tilstyrk
bandarikjamanna. Hafði Hermann það ma. í huga,
að lögreglan hefði ekki styrk til að bæla niður
byltingartilraun kommúnista. Bandaríkjamenn höfðu
nú gengist inn á uppástungu Hermanns og væntu
þvi sennilega stuðnings framsóknarmanna. Banda-
ríkin stefndu enn að varanlegri hersetu, enda var
í tillögu þeirra gert ráð fyrir því, að áður en fyrir-
hugaður „bráðabirgðasamningur" félli úr gildi, færj
fram viðræður um áframhaldandi hernaðarréttindi."
Og þegar lokarimman um Keflavíkur-
samninginn og væntanlega stjórnarmyndun
„lýðræðisflokkanna" stendur fyrir dyrum er
afskiptum sendiherrans og afstöðu Hermanns
lýst þannig:
„Jarðvegur hafði skapast fyrir nýja stjórnarmynd-
un og Vilhjálmur Þór lagðist aftur á plóginn, þar
sem frá var horfið haustið 1945. Með tillitssemi
við pólitískan heiður framsóknarmanna vildu banda-
ríkjamenn gera Keflavíkursamning að kveikjunni að
stjórnarmyndun lýðræðisflokkanna. Vissa var fyrir
því, að þótt ekki yrði fallist á breytingar, yrði samn-
ingsuppkastið marið í gegnum þingið. En eins og
Dreyfus benti yfirboðurum sínum á, gat vottur af
sveigjanleika áorkað því „sem var Bandaríkjunum
og Islandi stórum þýðingarmeira ....“
I 5 klukkustundir samfleytt þjörmuðu Cumming
og Dreyfus að Hermanni Jónassyni. Notuðu þeir
„allar hugsanlegar röksemdir og fagurgala" til þess
að telja hann á að styðja uppkastið með áðurnefnd-
um breytingum. Hermann lét ekki segjast, og
bandaríkjamenn vöruðu hann strengilega við að
gera Framsóknarflokkinn að taglhnýtingi komm-
únista. Var Hermann sagður hafa heitið því „að
undir engum kringumstæðum skyldi hann eða
flokkur hans starfa með kommúnistum". Þetta
heit hafði stórpólitíska þýðingu, því andstaðan
gegn samningnum opnaði Hermanni möguleika til
stjórnarmyndunar með stuðningi sósíalista. Barátta
bandarikjamanna fyrir samningsuppkastinu og
stjórnarmyndun lýðræðisflokkanna rann orðið sam-
an í einn farveg. Eftir þrefið við Hermann töldu
bandaríkjamenn sig vita, hvað honum gekk til:
Þótt hann [Hermann] virðist harma þá taflstöðu
innanlandsmála, sem hann telur að ráði núverandi
afstöðu sinni, er hatur hans á Ólafi Thors þvílíkt,
að honum eru aðrar leiðir lokaðar. Sem banda-
ríkjavinur, og það er Hermann raunverulega, ráð-
leggur hann okkur að knýja samningsuppkastið
I gegn eins fljótt og auðið er. Hann telur allar
horfur á því, að alþingi samþykki uppkastið..
Þingmeirihlutinn stóð enn í járnum, en banda-
rikjamönnum var ekki rótt. Að áeggjan þeirra skár-
ust bretar í leikinn og hvöttu Islendinga til þess
að hafna ekki samningsuppkastinu. Var boðskapur
þessi birtur almenningi. Gerald Shepherd, sendi-
herra breta, tók að sér að reyna frekari fortölur
við Hermann Jónasson. Taldi Shepherd, að kominn
væri timi til að framsóknarmenn sýndu i verki
margyfirlýsta vináttu við engilsaxa. Er 5 dagar
voru til atkvæðagreiðslu á alþingi, kom Hermann
skyndilega að máli við Dreyfus og Cumming. Trúði
hann þeim fyrir þvi, að nokkrir þingmenn fram-
sóknar, undir forystu Eysteins Jónssonar, mundu
styðja samningsuppkastið við lokaafgreiðslu máls-
ins. Keflavíkursamningurinn ætti því að ná fram
að ganga með tilstyrk 30—35 þingmanna. Fram-
sóknarflokkurinn hafði bersýnilega fundið ráð, er
tryggði taflstöðu hans til hægri og vinstri. Dreyfus
hafði það fyrir satt, að við fortölur Shepherds hefði
fjölgað í liði Eysteins."
Framsóknarmenn hafa tekið óstinnt upp
ofangreindar upplýsingar. Þessar upplýsingar
Þórs og birting hans á breskum og banda-
rískum skýrslum hafa sýnt svo ekki verður
um villst, að forystumenn svonefndra „lýð-
ræðisflokka" hafa staðið í baktjaldamakki og
sótt ráð til erlendra aðila til að ákvarða um
íslensk stjórnmál og erlendir sendiherrar
36