Réttur - 01.01.1977, Blaðsíða 68

vegar skapa auðinn og hinna sem hirða hann,
meðan vald er möguleiki til að grípa til þvingunar-
tækja og er að meiru eða minna leyti stofnkennt
og hvílir á rétti eða heimild. I vanþróuðum iöndum
ris ríkisvaldið hátt yfir aðrar stofnanir hins borg-
aralega samfélags. Þannig var sú áhersla sem
Lenín lagði á yfirráðin yfir ríkisvaldinu rétt út frá
þeim samfélaaslega raunveruleika sem ríkti í Rúss-
landi á hans tímum. Hitt er svo annað mál, hvort
bolsévíkum tókst að brjóta niður hið borgaralega
ríkisvald og setja í stað þess sósíalístískt rikisvald.
Lenín las fyrir eftirfarandi bréf á gamlárskvöld 1922
sem er hluti af svokallaðri erfðaskrá hans.
,,Enn sem stendur hljótum við — ef við viljum
vera heiðarlegir — þvert á móti að segja, að við
köllum það stjórnkerfi okkar eigin, sem er okkur
raunverulega algjörlega framandi ennþá. Þetta
stjórnkerfi er hrærigrautur burgeisastefnu og zar-
isma, sem við gátum ekki lagt að velli á fimm
árum, þó að við værum allir af vilja gerðir." Og
skömmu áður í sama bréfi segir hann: „embættis-
mennirnir . . . koma reyndar frá sama rússneska
stjórnkerfinu sem við þáðum af zarismanum og
. . . smurðum aðeins litillega með sovétolíu."
Sú staðreynd að ekki tókst að brjóta stjórnkerfi
zarsins í rúst var ein af meiriháttar harmleikjum
rússnesku byltingarinnar og mótaði árangur henn-
ar framar öðru. En þessi staðreynd afsannar þó
enganveginn sannleiksgildi kenninga Lenins heldur
undirstrikar enn rækilegar þau risavöxnu vand-
kvæði sem við er að glíma eftir snögga valdatöku
minnihlutahóps, í landi sem hefur engar forsendur
sósíalískrar byltingar.
Vandi sósíaldemókrata var annars eðlis. Þeir
urðu að gera sér grein fyrir því hvernig þeir ættu
að koma á sósíalisma í tiltölulega háþróuðum iðn-
aðarauðvaldsríkjum. Þeirra villa fólst í því, að þeir
höfðu í grundvallaratriðum skakkar hugmyndir um
ríkið og eðli valdsins í ríkjum á slíku þróunar-
skeiði. Þeir gengu út frá því, að i gegnum lýðræðið
fengju þeir aðgang að þungamiðju valdsins, sem
væri í höndum þjóðþinganna. I slíkri þjóðfélags-
sýn er valdinu dreift út á milli borgaranna, sem
með vissu millibili eiga að kveða upp dóm sinn.
Þeir fulltrúar, sem þeir velja skulu síðan mynda rík-
isstjórn sem sitji við stjórnvöld fram að næstu
dómsuppkveðningu, sem á okkar máli nefnist kosn-
Ingar. Meginþungi hinnar póiitisku baráttu verða
því þingkosningar og um þær snýst allt starf
flokksins og stefnumótun.
En eðli valdsins er ekki svona einfeldnislegt.
Það er ekki staðsett í einni sérstakri stofnun hins
háþróaða borgaralega samfélags — heldur ekki í
þinginu. Valdið er miklu víðtækara og heildrænna
en þessi forskrift gengur út frá. Iðnveldi nútím-
ans eru stofnanasamfélög. Hugtakið stofnun er hér
notað um kerfi framkvæmda og reglna sem snertir
gildi og þau tæki sem þróuð hafa verið til að á-
kveða framkvæmdirnar og stjórna reglunum. Þess-
ar stofnanir eru m.a. skólar, fjölskyldur, verksmiðj-
ur, ráðuneyti, kvikmyndahús, kirkjan og margt ann-
að. Sumar stofnanir eru gamlar venjur eða einhver
rikjandi hugsunarháttar eða afstaða. Þessi aragrúi
smárra stofnana myndar síðan stærri þjóðfélags-
svið sem spanna t.d. yfir efnahagslífið, mennta-
málin o.s.frv. og meðal þeirra er löggjafarþingið.
Þingið er þessvegna ekki samnefnari valdastofnana
í samfélaginu, heldur fremur ein þeirra þótt færa
megi rök að því, að í ríkisvaldinu séu samandregin
mest völdin.
Stofnanirnar fléttast saman í eina heild, sem þó
er ekki órjúfandi heldur standa þær í innbyrðis
afstöðu sem sýnir raunverulegt valdakerfi samfé-
lagsins. Þetta birtist í afstöðu stéttanna hverrar til
annarrar og styrkleikahlutföllum þeirra. Borgara-
stéttin hefur efnahagslegt, pólitískt og hugmynda-
fræðilegt forræði í því þjóðfélagi sem við lifum í.
En þótt sósíaldemókratískri stjórnlist geigaði við
að koma á róttækum þjóðfélagsbreytingum, sem
einkum má skrifa á reikning þeirrar gölluðu grein-
ingar sem þeir gera á uppbyggingu valdsins í sam-
félaginu, er ekki hægt með rökum að sanna að
ógerningur sé að berjast fyrir sósíalískum um-
breytingum á grundvelli borgaralegs þingræðis.
Það er gott svo langt sem það nær, en fleira
verður að koma til. Ríkrar tilhneigingar hefur gætt
meðal sósíalista að alhæfa og einhæfa mjög það
sem kalla má tilhneigingar eða þróunarstefnur og
munum við eflaust koma inn á það síðar.
Oft heyrist t.d. sú skoðun að þingræðið sé
nauðsynleg aðferð borgaranna til að stjórna hag-
kerfi sínu og því hljóti öll þátttaka I þeim leik
að dæmast borgaraleg og þar með andsósíalísk.
Þetta er alltof mikil einföldun. Þingræðið er mjög
æskileg leið fyrir borgarana og sem byggist á
þeirri sögulegu staðreynd að kapítalismanum hefur
verið þröngvað til að draga verulega úr skorti á
68