Réttur - 01.01.1979, Blaðsíða 26
IV
SKILGREININGIN SNJALLA:
Halldór Laxness ræðir guðfræði og sér-
staklega sálmaskáldskap 17. aldar í
Ijósi niðurlægingar og ofstækis lúterskr-
ar kirkju í þjónustu yfirvalda, en lýsir svo
hins vegar Jesúmynd Passíusálma Hall-
gríms Péturssonar sem andstæðunni.
Skilgreining Halldórs Laxness á höf-
uðpersónunum í guðfræði lútersks rétt-
trúnaðar á 17. öld í snilldarverki lians
„Inngangur að Passiusálmunum", er á-
reiðanlega dýpsta og snjallasta skilgrein-
ing á því fyrirbrigði, sem til er - og það
þótt víðar væri leitað en á landi voru.
Og samtímis standa okkur íslending-
um fyrir hugskotssjónum framkvæmdin
á kenningum þess rétttrúnaðar, drýgð í
nafni hins lúterska guðs og kóngsins af
hans náð: Drekkingarhylurinn á Þing-
völlum - og oss berast enn til eyrna
neyðaróp þeirra saklausra kvenna, er þar
var drekkt í guðs og kóngsins nafni, -
preelakistan á Bessastöðum og böðuls-
handverkið allt, lýst af þeirri snilld, sem
læsir sig óafmáanlega inn í hugann í „ís-
landsklukkunni", einu af stórfenglegustu
verkum heimsbókmentanna.
Halldór gefur (á bls. 12 í útg. 1942)
raunhæfa lýsingu á livað gerst hefur á
hinu pólitíska sviði með sigri hinnar
„lútersku siðabótar" á íslandi:
„En um þessar mundir hefur samem-
ing krunu og kirkju verið framkvœmd
i danska ríkinu og má segja að sú ný-
skipan sé rikjandi á tslandi frá peim
degi að Jón Arason er leiddur út. En á
sarna degi er lika viðnám alpýðunnar
gegn tvískiptu valdi á enda: Krúnan
liefur ekki aðeins sölsað undir sig is-
lenska verslun og stóreignir kirkjunnar,
heldur einnig einkaréttinn á guðinum,
svipunni og endurlausnarkenningunni,
og stendur nú sameinað afl, stjórnarfars-
lega og siðferðislega, gegn lýðnum, með
ráð hans allt i hendi sér.“
Síðar (bls. 13) segir svo:
„Frumhugtak timanna, endurspeglun
pess stjórnarfarslega ógnarvalds, sem sið-
bótin pjónaði, er refsingin, svipan. Lýð-
urinn slial umfram allt auðmýkjast, hann
skal búa undir svipunni, — petta er vald-
boðið að ofan, ofar öllum öðrurn vald-
boðum. Réttlátur er guðinn mikli einn,
faðirinn, Drottinn, reiðiprungin karl-
vera, sem áin afláts fullnœgir réttlœti sínu
með harðleiknustu meðulum á jarðnesk-
um mönnum.“
Síðan kemur síðar (bls. 22-23) hin
stórsnjalla skilgreining á jiví hvernig sú
„höfuðpersóna guðfrœðinnar”, sem
menn forðum - um nokkurn tíma a. m.
k. - gerðu allhjákátlega á íslandi, eink-
um t. d. í samskiptum hans við Sæmund
fróða, sem sé kölski kallinn, er orðinn í
lúterskum sið:
„Önnur höfuðpersóna guðfræðinnar,
peirrar helgispeki, sem samin er utan um
svipu liöfðingjavaldsins, og óhjákvæmi-
legur i framkvœmd refsingarinnar, er
freistarinn, i senn kvalari manna og böð-
ííZZ, höfuðskepna alls hugsanlegs kval-
rœðis, Djöfullinn."
Og síðan (á bls. 23) kemur þessi djúp-
vitra skilgreining:
„Drottinn og Andskotinn eru í hug-
myndakerfi /7. aldarinnar ekki andstæð
né ósamkynja meginrök, heldur bæta
peir hvor annan upp, starf peirra er vixl-
starf með samkynja undirstöðurökum,
annar tekur við par sem hinum sleppir,
26