Réttur - 01.04.1988, Blaðsíða 23

uppá má kalla þaö saman til aukafunda ef
það þykir nauðsynlegt. Ekkert nema brýn
nauðsyn réttlætir að Alþingi sé ekki kall-
að saman til þess að sinna löggjafarvaldi
sínu.
Setning laga annarsstaðar en á Alþingi
er réttlætanleg undir vissum kringum-
stæðum. Þær kringumstæður gætu til
dæmis verið ef ríkisvaldið þarf að verja
sjálft sig eða þegna ríkisins fyrir ófyrir-
séðri skyndilegri aðsteðjandi hættu eða
árás. Að taka það til bragðs að setja lög
án þess að Alþingi komi þar við sögu á að
sjálfsögðu að vera algjör undantekning
og neyðarúrræði. Hún er í eðli sínu ger-
ræðisleg og hefur þessvegna í för með sér
hættu á pólitískri spillingu valdhafa og
pólitískri misbeitingu valds. Með setn-
ingu bráðabirgðalaga kemur fram ótví-
ræður yfirgangur ríkisvaldsins og átroðn-
ingur á grundvallarreglum í samskiptum
ríkisvaldsins innbyrðis og ríkisvaldsins og
þegnanna. Túlkun og meðferð þessa
ákvæðis stjórnarskrárinnar er því það
sem mestu varðar.
Hvað þýðir brýn nauðsyn?
Eins og fram kemur í stjórnarskránni
þá lætur forseti ráðherra framkvæma vald
sitt enda bera ráðherrar ábyrgð á stjórn-
arframkvæmdum öllum og forsetinn
ábyrgðarlaus á stjórnarathöfnum. Það
kemur því í hlut ráðherra að túlka hve-
nær nauðsynlegt er að kalla saman auka-
fund Alþingis til að leysa úr vanda með
t.d. lagasetningu eða túlka hvenær svo
brýn nauðsyn er að hann leggur til við
forseta að beita einn löggjafarvaldinu
sem hann undir öllum öðrum kringum-
stæðum fer með ásamt Alþingi.
I Orðabók Menningarsjóðs kemur
fram að nauðsyn hefur sömu merkingu og
nauð, þrenging eða brýn skilyrðislaus
þörf. Þar kemur líka fram merking orðs-
ins brýnn: Augljós, sem mikið liggur á.
Komi til þess að gefa þurfi út bráða-
birgðalög ber eftir þessu að dæma að
túlka 28. grein stjórnarskrárinnar svona:
Þegar þannig stendur á að aðalhand-
hafi löggjafarvaldsins er ekki að störfum
og þegar ráðherra telur að skilyrðislaus
þörf sé fyrir og mikið liggi á að gefin séu
út lög á forseti tæplega annars úrkosti en
að fallast á mat ráðherrans svo að segja
tafarlaust og undirrita lögin til þess að
þau geti fengið þá meðferð sem lög al-
mennt þurfa að fá til að öðlast gildi.
Tvö hundruð og fimmtíu sinnum
brýn nauðsyn
I bókinni Stjórnskipun íslands eftir
Ólaf Jóhannesson, sem kom út hjá Iðunni
árið 1978 segir á blaðsíðu 323: „Heimild-
in til útgáfu bráðabirgðalaga var notuð
mjög hófsamlega fyrst framan af. Á
fjörutíu ára tímabili frá 1874—1914, voru
aðeins gefin út 10 bráðabirgðalög. Meðan
á styrjöldinni 1914-1918 stóð og á næstu
árum á eftir, færðist útgáfa bráðabirgða-
laga af eðlilegum ástæðum mjög í auk-
ana. Voru þá gefin út 4-5 bráðabirgðalög
á ári að meðaltali. Eftir 1921 og franr til
1933 kvað fremur lítið að bráðabirgðalög-
um. Sum árin voru gefin út ein bráða-
birgðalög, önnur árin engin. Síðan hafa
hins vegar bráðabirgðalög verið mikið
notuð, svo að segja á hverju ári, nrinnst
þó á dögum utanþingsstjórnarinnar svo-
nefndu — 1942-1944, — 2 og 3 á ári.
Flest urðu bráðabirgðalögin 1940 eða 15
samtals. Gætir þar auðvitað ófriðarins.“
Síðustu bráðabirgðalög ríkisstjórnarinnar
munu hafa veriö þau 253. í röðinni frá
lýðveldisstofnuninni.
Af þessum upplýsingum má draga þá
ályktun að fyrst framan af og allt fram til
71