Morgunblaðið - 10.01.2006, Blaðsíða 10

10 ÞRIÐJUDAGUR 10. JANÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
 Loðnuveiðar
og samspil
þorsks og loðnu
HÆSTIRÉTTUR staðfesti í gær
kærðan úrskurð Héraðsdóms
Reykjavíkur frá 15. desember sem
hafnaði kröfu verjenda í Baugsmál-
inu um að 8 ákæruliðir, sem enn eru
fyrir héraðsdómi, yrðu látnir niður
falla. Fellst Hæstiréttur ekki á að
settan ríkissaksóknara hafi skort
umboð til að fara með málið og fellst
rétturinn ekki heldur á að dóms-
málaráðherra, hafi verið vanhæfur
til að skipa sérstakan saksóknara í
málinu.
Dómur Hæstaréttar fer hér á eftir
í heild sinni:
„Mál þetta dæma hæstaréttar-
dómararnir Gunnlaugur Claessen,
Árni Kolbeinsson, Garðar Gíslason,
Ingibjörg Benediktsdóttir og Mark-
ús Sigurbjörnsson.
Varnaraðilar skutu málinu til
Hæstaréttar með kæru 16. desem-
ber 2005, sem barst réttinum ásamt
kærumálsgögnum 19. sama mánað-
ar. Kærður er úrskurður Héraðs-
dóms Reykjavíkur 15. desember
2005, þar sem hafnað var kröfu varn-
araðila um að málið yrði fellt niður.
Kæruheimild er í 1. mgr. 142. gr.
laga nr. 19/1991 um meðferð opin-
berra mála. Varnaraðilar krefjast
þess að málið verði fellt niður. Þeir
krefjast þess jafnframt að málsvarn-
arkostnaður þeirra í héraði verður
greiddur úr ríkissjóði auk kæru-
málskostnaðar.
Sóknaraðili krefst þess að hinn
kærði úrskurður verði staðfestur.
Svo sem greinir í úrskurði héraðs-
dóms telja varnaraðilar settan rík-
issaksóknara í málinu hafa skort um-
boð til að fara með það af hálfu
ákæruvalds. Nefna þeir þrjár ástæð-
ur því til stuðnings, en hver þeirra
um sig leiði til þess að líta verði svo á
að ákæruvaldið hafi ekki sótt þing í
málinu í nánar tilgreind skipti þegar
það var tekið fyrir í héraðsdómi.
Ítrekuð útivist ákæruvalds í opin-
beru máli eigi að leiða til þess að það
verði fellt niður. Er í hinum kærða
úrskurði jafnframt rakin framvinda
málsins frá því að ríkislögreglustjóri
gaf út ákæru á hendur varnaraðilum
1. júlí 2005. Á þeim tíma, sem síðan
er liðinn, hefur ágreiningsefnum í
tengslum við málið tvívegis áður ver-
ið skotið til Hæstaréttar með kæru,
sbr. dóma réttarins 10. október 2005
í máli nr. 420/2005 og 2. desember sl.
í máli nr. 492/2005. Eftir fyrri dóm-
inn fluttist saksókn frá ríkislögreglu-
stjóra, en ágreiningur aðila nú varð-
ar umboð setts ríkissaksóknara í
þeim átta liðum ákæru af alls fjöru-
tíu, sem ekki var vísað frá héraðs-
dómi með dómi Hæstaréttar 10.
október 2005.
Varnaraðilar styðja kröfu sína í
fyrsta lagi við það að setning ríkis-
saksóknara hafi verið látin ná til þess
hluta ákærunnar, sem ekki var vísað
frá dómi samkvæmt framansögðu,
en með því hafi setningin orðið víð-
tækari en heimilt var. Verði því að
líta svo á að um ítrekaða útivist
ákæruvalds hafi verið að ræða. Með
vísan til forsendna hins kærða úr-
skurðar verður þeirri málsástæðu
hafnað.
Krafa varnaraðila er í annan stað
reist á því að dóms- og kirkjumála-
ráðherra hafi verið vanhæfur til að
setja ríkissaksóknara í málinu. Því
til stuðnings eru tilfærð ýmis um-
mæli ráðherrans á opinberum vett-
vangi um þá og Baug hf., sem varn-
araðilar telja sýna óvild hans í þeirra
garð, og að ástæða sé til að efast um
óhlutdrægni hans gagnvart þeim,
sbr. 6. tölulið 1. mgr. 3. gr. stjórn-
sýslulaga nr. 37/1993. Fallist er á
með héraðsdómara að ýmis þessara
ummæla séu mjög gagnrýnin í garð
Baugs hf. og að minnsta kosti sumra
varnaraðilanna, en ekki verður séð
að þau tengist sérstaklega ein-
stökum sakarefnum í málinu. Er
heldur ekki fram komið að ráð-
herrann fari með stjórnsýsluvald á
þeim sviðum, sem ummæli hans
varða. Að öllu virtu er ekki nægilega
sýnt fram á að ráðherrann hafi með
ummælum sínum orðið vanhæfur til
að setja ríkissaksóknara í málinu og
að líta beri svo á að af þeirri ástæðu
hafi ekki verið sótt þing af hálfu
ákæruvalds er það var tekið fyrir í
héraðsdómi.
Þriðja málsástæða varnaraðila
fyrir kröfu sinni er sú að engin heim-
ild sé í 28. gr. laga nr. 19/1991 til að
flytja forræði máls frá ríkislögreglu-
stjóra til ríkissaksóknara eftir að
ákæra hefur verið gefin út, sbr. 2.
mgr. 29. gr. laganna. Varðandi þetta
er til þess að líta að lögreglustjórar
og þar með ríkislögreglustjóri fara
með sjálfstætt ákæruvald undir eft-
irliti og yfirstjórn ríkissaksóknara.
Að því gættu og að öðru leyti með
vísan til forsendna hins kærða úr-
skurðar verður hafnað kröfu varn-
araðila, sem á þessari ástæðu er
reist.
Samkvæmt öllu framanröktu
verður hinn kærði úrskurður stað-
festur. Kærumálskostnaður verður
ekki dæmdur.
Dómsorð:
Hinn kærði úrskurður er staðfest-
ur.
Kærumálskostnaður fellur niður.“
Úrskurður héraðs-
dóms var staðfestur
Hæstiréttur hafnar kröfum um niðurfellingu Baugsmálsins

Meira á mbl.is/ítarefni
Í DÓMI Hæstaréttar í gær er í umfjöllun um
kröfur varnaraðila vísað til forsendna hins
kærða úrskurðar Héraðsdóms Reykjavíkur 15.
desember sl.
Í úrskurði héraðsdóms kom fram að krafa
sakborninganna um að málið yrði látið niður
falla var í fyrsta lagi byggð á því að þrívegis
hefði verið um útivist í þinghaldi að ræða hjá
Sigurði Tómasi Magnússyni, settum rík-
issaksóknara. Um þetta atriði sagði í forsendum
úrskurðar héraðsdóms: „Þegar sótt var þing í
málinu 9. desember hafði hinn reglulegi rík-
issaksóknari daginn áður ótvírætt vikið sæti í
málshlutanum, sem um ræðir og hinn sérstaki
ríkissaksóknari hafði jafnframt verið settur til
þess að fara með hann samkvæmt nýrri um-
boðsskrá dómsmálaráðherra. Krafa um það að
málið yrði lýst niður fallið vegna útivistar
ákæruvalds hafði ekki komið fram áður og sá
anmarki á valdheimild hins setta ríkissaksókn-
ara, sem úrskurðað var um 22. nóvember sl., var
ekki lengur til staðar. Má hér og hafa í huga 2.
mgr. 123. gr. oml.[Laga um meðferð opinberra
mála]. Er því ekki unnt að fallast á þá máls-
ástæðu ákærðu að umboðsskrá setts rík-
issaksóknara hafi verið víðtækari en heimilt var
og því ekki verið sótt þing í málinu af þar til
bærum handhafa ákæruvalds.“
Í öðru lagi vísuðu verjendur til vanhæfis
Björns Bjarnasonar dómsmálaráðherra, til að
setja sérstakan saksóknara í málið vegna ým-
issa ummæla sem hann hefur látið falla op-
inberlega um sakborningana og Baug. Um
þetta sagði héraðsdómur:
„Ekki verður annað sagt um ummæli dóms-
málaráðherra í garð ákærðu og G hf. [Baug] og
G-samsteypunnar en að þau séu mjög gagn-
rýnin. Það verður þó ekki séð að gagnrýni ráð-
herrans tengist beint einstökum sakarefnum
sem liggja fyrir dóminum. Líta verður einnig til
þess að dómsmálaráðherra fer ekki með stjórn-
sýsluvald á neinu því sviði, sem ummæli hans
varða. Hinn setti ríkissaksóknari er sjálfstæður
að lögum og lýtur í engu boðvaldi ráðherra. Það
er enn fremur álit dómsins að það hljóti að leiða
af eðli stjórnmála í lýðfrjálsu landi að ráðherra
hafi verulegt svigrúm til þess að ræða og rita
opinberlega um stjórnmál og önnur opinber
málefni, án þess að hann geri sig með því van-
hæfan til stjórnvaldsathafnar. Væru að öðrum
kosti settar óviðunandi skorður annars vegar
við frjálsri stjórnmálaumræðu og hins vegar við
nauðsynlegum embættisathöfnum ráðherra. Er
ekki unnt að fallast á það að ráðherra hafi verið
vanhæfur til þess að setja ríkissaksóknara yfir
málið og því hafi ekki verið sótt þing í málinu af
hálfu ákæruvalds.“
Heimilt að flytja forræði málsins
Þriðja málsástæða verjenda var sú að engin
heimild værr í 28. gr. laga um meðferð op-
inberra mála til þess að forræði máls flytjist frá
ríkislögreglustjóra til ríkissaksóknara eftir að
ákæra hefur verið gefin út, sbr. 2. mgr. 29. gr.
laganna.
Um þetta sagði í úrskurði héraðsdóms:
„Samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laga um meðferð
opinberra mála nr. 19, 1991, sbr. lög nr. 84,
1996, er ríkissaksóknari æðsti handhafi ákæru-
valds og honum til aðstoðar eru vararík-
issaksóknari og saksóknarar, sem dóms-
málaráðherra skipar. Í 3. mgr. 27. gr. laganna,
sbr. lög nr. 36, 1999, segir ennfremur að rík-
issaksóknari höfði opinber mál vegna brota
gegn þar tilteknum ákvæðum almennra hegn-
ingarlaga, þ. e. a. s. öllum alvarlegri brotum, en
ákveði að öðrum kosti (4. mgr.), hvort hann
höfði sjálfur mál eða feli lögreglustjóra það
verk. Þá segir í 1. mgr. 28. gr. laganna að lög-
reglustjórar, þar á meðal ríkislögreglustjóri,
höfði önnur opinber mál en þau sem rík-
issaksóknari höfðar skv. 3. mgr. 27. gr. Rík-
issaksóknari geti þó tekið ákvörðun um saksókn í
sínar hendur, þar á meðal gefið út ákæru, hve-
nær sem hann telji þess þörf. Í 2. mgr. 28. gr. lag-
anna, sbr. lög nr. 84, 1996, segir að lögreglustjóri
vísi máli til ákvörðunar ríkissaksóknara telji hann
að mál eigi að höfða í öðru umdæmi, hann telji sig
vanhæfan eða að mál sé vandasamt, m.a. þegar
vafi leiki á um hvort mál skuli höfða. Telji rík-
issaksóknari, að athugun lokinni, að ástæða sé til
þess að höfða mál, geri hann það sjálfur en leggi
ella fyrir lögreglustjóra að gera það. Í 3. mgr. 28.
gr. segir að lögreglustjóra beri að tilkynna rík-
issaksóknara um það ef hann ákveður að falla frá
saksókn samkvæmt. 113. gr. laganna og telji rík-
issaksóknari að ekki hafi verið efni til þess, geti
hann ákveðið að höfða mál sjálfur eða lagt fyrir
lögreglustjóra að gera það. Þá er mælt fyrir um
það í 5. mgr. 27. gr. laganna að ríkissaksóknari
geti gefið öðrum ákærendum fyrirmæli um ein-
stök mál, sem þeim er skylt að hlíta, kveðið á um
rannsókn máls, mælt fyrir um framkvæmd henn-
ar og fylgst með henni. Í 2. mgr. 27. gr. laganna
segir ennfremur að ríkissaksóknari gefi út al-
menn fyrirmæli um meðferð ákæruvalds og hafi
eftirlit með framkvæmd ákæruvalds hjá lög-
reglustjórum. Loks segir í 6. mgr. lagagrein-
arinnar og í 3. mgr. 29. gr. laganna að ríkis-
saksóknari taki ákvörðun um áfrýjun máls og fari
með það fyrir Hæstarétti. Frá setningu laga nr.
107, 1976, sem breyttu lögum nr. 74, 1974, um
meðferð opinberra mála og afnámu síðustu leifar
af ákæruvaldi dómara, fór ríkissaksóknari einn
með ákæruvald í landinu, ef undan eru skilin þau
mál, sem dómsmálaráðherra hefur með sér-
ákvæðum í lögum verið falið æðsta ákæruvald í.
Var lögum nr. 38, 1993, nr. 84, 1996 og nr. 36,
1999, sem breytt hafa ákvæðum 27.–29. gr. laga
um meðferð opinberra mála nr. 19, 1991, og feng-
ið lögreglustjórum ákæruvald, ekki ætlað að
raska þeirri skipan að ríkissaksóknari fari einn
með æðsta ákæruvald í landinu.
Af því, sem rakið hefur verið, er ljóst að lög-
reglustjórar, þar á meðal ríkislögreglustjóri,
hafa ekki sjálfstætt ákæruvald heldur fara þeir
með það undir yfirstjórn og eftirliti æðsta hand-
hafa ákæruvalds, ríkissaksóknara. Ríkis-
saksóknari getur þannig á öllum stigum máls
hlutast í meðferð ákæruvalds hjá lögreglustjór-
um og mælt fyrir um meðferð þessa valds, bæði
almennt og í einstökum málum. Verður því ekki
fallist á það að óheimilt hafi verið að flytja for-
ræði máls þessa frá ríkislögreglustjóra til rík-
issaksóknara og þannig hafi ekki verið sótt þing
í málinu.“
Forsendur í úrskurði héraðsdóms
EKKI er sátt innan bæjarstjórn-
ar Akureyrar um sölu á hlut bæj-
arins í Landsvirkjun, að sögn
Odds Helga Halldórssonar, odd-
vita L-lista fólksins. Í fréttaskýr-
ingu í Morgunblaðinu í gær kom
fram að eftir því sem næst verður
komist muni bæjaryfirvöld á Ak-
ureyri líta svo á að hugmyndir um
verð fyrir hlutinn eigi ekki að
standa því fyrir þrifum að hægt sé
að ganga frá sölu. Oddur segir að
af umfjölluninni megi ætla að eng-
inn ágreiningur sé á Akureyri um
þetta mál. Svo sé ekki. Hann hafi
margoft lýst sig andvígan sölunni
þegar þau mál hafi verið á dag-
skrá hjá bæjarráði og í bæjar-
stjórn. Hann hafi líka lýst þeirri
skoðun að ef ætlunin sé að selja
hlutinn, þá sé það verð sem bæn-
um sé boðið allt of lágt. „Ég hef
jafnframt sagt að nær væri að við
keyptum hlut Reykjavíkurborgar
og flyttum höfuðstöðvar [Lands-
virkjunar] til Akureyrar.“
Á móti sölu á hlut
í Landsvirkjun