Morgunblaðið - 28.01.2006, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. JANÚAR 2006 41
UMRÆÐAN
AÐ UNDANFÖRNU hafa farið
fram í þjóðfélaginu umræður um
hátt matvælaverð hér á landi. Á
sama tíma er það lýð-
um ljóst að afkoma
bænda er ekki í sam-
ræmi við þeirra fram-
lag til þjóðarbúsins.
Menn virðast ekki
með nokkrum hætti
koma auga á þá stað-
reynd að á milli fram-
leiðenda og neytenda
eru milliliðir, afurða-
vinnsla, heildsala og
smásala. Ekki hefur
verið gerð grein fyrir
hvaða áhrif á verðlag
þessir þættir hafa í
samanburði við viðmiðunarþjóðir.
Mjólkuriðnaðurinn á Íslandi býr
við einstök kjör. Verðlagsnefnd
ákveður verð mjólkur til framleið-
enda og heildsöluverð á nýmjólk
ásamt örfáum öðrum dagvörum,
vörum sem renna kostnaðarlítið í
gegnum vinnsluna. Aðrar vörur
eru ekki háðar ákvörðun verðlags-
nefndar og er frjáls heild-
söluálagning á þeim. Það er var-
lega áætlað að þeir vörutitlar
nemi um 95% af heildarvörutitlum
og að helmingi að magni til.
Löggjafinn sér til þess að sam-
keppni á milli afurðastöðva er
engin. Samkeppnislög hafa bein-
línis verin tekin úr sambandi
gagnvart mjólkuriðnaðinum. Af-
urðarstöðvum er það frjálst að
hafa samráð og/eða sameinast. Af-
rakstur þess er sá að Mjólk-
ursamsalan í Reykjavík er komin
með yfir 90% af allri mjólk-
urvinnslu í landinu, aðeins mjólk-
urvinnsla í Skagafirði er enn sjálf-
stæð! Þó þannig að þeim ber að
hafa samráð við MS í gegnum
Samtök afurðastöðva í mjólkuriðn-
aði.
Þetta samkeppnissnauða fyr-
irkomulag hefur leitt til þess að
kostnaður við úrvinnslu mjólkur
eykst sífellt, og er nú svo komið
að kostnaðarkrafa iðnaðarins er
orðin hærri en innkaup hans á
mjólk frá framleiðendum.
Á síðustu árum hefur eigið fé
mjólkuriðnaðarins
aukist ótæpilega, á
kostnað framleiðenda
og neytenda og nálg-
ast nú 100%. Þetta
hefur gerst án þess
að iðnaðurinn hafi
gert nokkrar þær
hagræðingar hér í
Reykjavík sem gætu
leitt til þessarar nið-
urstöðu. Einungis
hafa verið lögð niður
störf á landsbyggð-
inni, þvert á stefnu
stjórnvalda að við-
halda byggð í landinu með fjár-
framlögum til bænda.
Nú er það staðreynd að Mjólk-
ursamsalan í Reykjavík hefur nán-
ast alla mjólkurvinnslu í landinu á
sinni hendi, vegna atbeina stjórn-
valda. Ekkert frumkvæði er hins-
vegar af hennar hálfu að svara
kallinu um lægri vinnslukostnað.
Enn eru rekin tvö sjálfstæð sölu
og dreifingarfyrirtæki í Reykjavík
fyrir mjólkurvörur þ.e. Mjólk-
ursamsalan og Osta- og smjörsal-
an, einungis forstjórum er fjölgað.
Samtök afurðastöðva í mjólkuriðn-
aði eru rekin með fullum þunga
þrátt fyrir að afurðastöðvunum
hafi verið lokað einni af annarri,
þannig að ekki er um nokkur sam-
tök lengur að ræða. Það hefur
alltaf verið á vitorði mjólk-
urframleiðenda að innan mjólk-
uriðnaðarins sé farið frjálslega
með fé, fé er bændur töldu sig
eiga sem eigendur samlaganna.
Iðnaðurinn virðist leita allra
leiða til að bókfæra kostnað og
eyðslu til að koma í veg fyrir að
bændur og neytendur njóti svo
mikið sem eins dropa af þeim
rjóma er hann fleytir. Stöðugt er
aukið við stjórnunnarkostnað og
gæluverkefni, sum góð, en á
kostnað neytenda og fjárvana
bænda. Stórar sendinefndir eru
sendar heimsálfa á milli til að
kynna framleiðsluna fyrir fram-
andi markaði, þó augljóst virðist
að sá sami iðnaður á í vandræðum
með að sinna þörfum heimamark-
aðar. Engu er líkara en verið sé
að búa til tilefni til ferðalaga. Við
þurfum varla ríkisleiddan mjólk-
uriðnað til að flytja út innfluttan
sykur.
Súluritið sýnir eiginfjármyndun
Mjólkursamsölunnar í Reykjavík á
föstu verðlagi.
Það ætti að vera sameiginleg
krafa bænda, neytenda, og stjórn-
valda að auðsöfnun innan mjólk-
uriðnaðarins verði stakkur skor-
inn. Enginn virðist eiga þennan
auð, ekki bændur og ekki neyt-
endur, þá kannske ríkið sem skap-
ar þetta ákjósanlega umhverfi?
Þetta umhverfi og þetta and-
varaleysi stjórnenda er til þess
fallið að skaða alla til framtíðar.
Stjórnendum ber að sýna ráðdeild,
hagræða, líka í Reykjavík og láta
bændur og neytendur njóta
rjómans.
Þetta varhugaverða umhverfi
sem mjólkuriðnaðinum er skenkt
er ekki aðeins skaðlegt fyrir
bændur og neytendur. Nýir aðilar
sem vilja hasla sér völl í þessum
geira geta ekki annað en átt erfitt
uppdráttar. Náttúrulega vegna of-
ursterkrar fjárhagsstöðu og vanda
þess stóra að koma fjármagninu
fyrir innan rekstursins. Og ekki
síður að stjórnendur og forysta
mjólkurframleiðenda telja sig eiga
óskoraðan rétt til framleiðslu og
úrvinnslu mjólkur á grundvelli
samnings við ríkið um bein-
greiðslur til bænda.
Nú er framleiðendum bent á af
hálfu forustunnar, að með því að
segja sig úr viðskiptasambandi við
ríkjandi mjólkuriðnað geta þeir
orðið af verulegum fjármunum
sem kunna að verða færðir á
þeirra séreignasjóð innan þeirra
mjólkursamlags. Það virðist vera
af, það sem áður var, þegar iðn-
aðurinn var byggður upp með
beinum fjárframlögum bænda, þá
var það hvergi skráð sem séreign
hvers og eins og fékkst ekki skráð
ef leitað var eftir. Bændur áttu jú
þetta allt hvort sem var. Síðan er
samþykktum breytt þannig að fé-
lagar í samvinnufélögunum geta
einungis verið framleiðendur,
þannig er eigendunum hent út úr
félögunum, þ.e. félagsaðildinni er
lokið og eignin sem bændur lögðu
til og áttu er bara horfin, því mið-
ur fyrir þá.
Mjólkuriðnaðurinn
fleytir rjómann
Sigurbjörn Hjaltason
fjallar um skilvindur,
tekjur bænda og
hýrudregna neytendur
’Nú er framleiðendumbent á af hálfu forust-
unnar, að með því að
segja sig úr viðskipta-
sambandi við ríkjandi
mjólkuriðnað geta þeir
orðið af verulegum fjár-
munum sem kunna að
verða færðir á þeirra sér-
eignasjóð innan þeirra
mjólkursamlags.‘
Sigurbjörn Hjaltason
Höfundur er nautgripabóndi
á Kiðafelli í Kjós.
sambandinu, Sambandi smábátaeig-
enda, Vélstjórasambandinu og Sjó-
mannasambandinu, í eitt
heildarsamband, Farmanna- og sjó-
mannasamband Íslands, heldur en
það að kljúfa þá einingu, sem fyrir er,
með þeirri hugmynd, sem hann hef-
ur. Þannig væri að mínu mati mál-
efnum sjómanna best borgið. Það
yrði vegleg gjöf til Sjómanna-
sambands Íslands á fimmtíu ára af-
mæli þess á næsta ári, að draumur
föður míns um stærra og öflugra
samband allra sjómanna á landinu,
hvort heldur farmanna, fiskimanna,
vélstjóra, háseta eða annarra, sem
gæti boðið útgerðarmönnum og
þeirra samtökum birginn yrði að
veruleika. Ég vona, að Konráð Al-
freðsson og félagar hugleiði þann
möguleika, og núverandi forysta Far-
manna- og fiskimannasambandsins,
Vélstjórasambandsins og annarra
hagsmunaaðila verði opnari fyrir
þessari hugmynd föður míns nú en
þeir voru á þeim tíma, sem faðir minn
barðist sem mest fyrir slíku öflugu
sambandi. Eða hefði Konráð Al-
freðsson nokkuð á móti slíku sam-
bandi? Vonandi ekki.
’… að koma öllum sam-böndum sjómanna, Far-
manna- og fiskimanna-
sambandinu, Sambandi
smábátaeigenda, Vél-
stjórasambandinu og Sjó-
mannasambandinu í eitt
heildarsamband …‘
Höfundur er guðfræðingur og fræði-
maður og vinnur að ritun ævisögu Jóns
Sigurðssonar, fyrsta formanns og
stofnanda Sjómannasambands Íslands.
FRAMSÓKNARMENN hafa
boðið Reykvíkingum að raða fólki
upp á framboðslistann hjá sér fyrir
borgarstjórnarkosningar í vor. Ég
tel að allir borgarbúar eigi að nýta
sér þann lýðræðislega rétt sem þeir
hafa til þess að hafa áhrif á umhverfi
sitt þegar tækifæri
býðst.
Hver man eftir
stjórnskipan í löndum
og borgum eftir hundr-
að ár? Ekki margir aðr-
ir en sagnfræðingar.
Allir kannast hins veg-
ar við það sem sam-
tímalistamenn skildu
eftir sig.
Við könnumst öll við
Leonardo da Vinci og
Michaelangelo, svo
dæmi sé tekið, sem
skildu eftir sig ódauð-
leg listaverk á 15. og 16. öld, verk
sem fólk stendur enn í löngum bið-
röðum til þess að fá litið. Sumir vita
einnig að ef ekki hefði komið til sú að-
staða sem Medidciættin í Flórens
skóp þessum listamönnum hefði snilli
þeirra ekki fengið notið sín. Við horf-
um á leikverk og hlustum á tónverk
meistara sem uppi voru fyrir hundr-
uðum ára og við lesum bækur eftir
menn sem hafa legið í gröf sinni í
margar kynslóðir.
Ég hef starfað í meirihluta menn-
ingarmálanefndar Reykjavíkur (nú
menningar- og ferðamálaráð) síðast-
liðin átta ár. Mjög vel hefur gengið að
koma á breytingum og bæta að-
stæður í menningarlífi borgarinnar í
góðri samvinnu við alla hlutaðeig-
andi. Á þessum tíma hafa orðið til ný
húsakynni fyrir margar borgarstofn-
anir, m.a. Borgarbókasafn, sem hef-
ur stóraukið aðstöðu sína, og Lista-
safn Reykjavíkur, sem nú er rekið í
þremur glæsibyggingum. Við höfum
unnið að því að setja á fót ferða- og
dvalarsjóði fyrir tónlistarmenn,
Loftbrú, og mynd-
listamenn, Mugg, sem
hefur auðveldað mönn-
um þátttöku í list-
viðburðum víða um
heim. Í nýlegri skoð-
anakönnun, sem gerð
var á notkun og áliti er-
lendra ferðamanna á
því sem hér er boðið
upp á, kom í ljós að
mjög mikil aðsókn er að
menningarstofnunum,
söfnum og annarri af-
þreyingu og einnig er
ljóst að almenn ánægja
ríkir með gæðin.
Ég held að okkur Íslendingum sé
einkar lagið að búa um þjónustu
þannig að fólk finni sig velkomið.
Þetta er hæfileiki sem ef til vill hefur
þróast vegna þess að náttúran er
óblíð og við mikið innan dyra. Við eig-
um að hlúa að náttúrlegum hæfi-
leikum okkar. Við eigum að byrja að
þroska heyrn, formskyn og önnur
blæbrigði í listum þegar í leikskól-
unum. Í grunnskóla eigum við að
bjóða upp á gæðanám í öllum list-
greinunum, og gefa svo nemendum
kost á því að velja eina aðalgrein í
menntaskóla.
Þessi menntun á að hafa vega jafn-
þungt á fyrstu skólastigum og aðrar
hefðbundnari greinar, á síðari skóla-
stigum. Allir hafa listræna hæfileika
á einhverju sviði. Menn geta haft gott
tóneyra, gott litaskyn, gott auga fyrir
formi og heildarsvip eða næmi fyrir
fínlegustu blæbrigðum í öllu þessu,
en eiga ef til vill ekki gott með að sjá
heildarsvipinn eða „stóru myndina“.
Þetta eru m.a. þau atriði sem kennsla
í listum gengur út á, vakin er athygli
á öllum þessum ólíku þáttum í eðli
okkar og kenndar aðferðir til að ein-
angra hæfileikana og þroska.
Ég hef kennt myndlist og hönnun í
25 ár, á öllum skólastigum og er þess
fullviss að ef við breytum og end-
urröðum áherslunum í skólastarfinu
þá fáum við út betri, sjálfsöruggari
og meira skapandi einstaklinga. Við
eigum að ala upp einstaklinga sem
hugsa upp, hanna og búa til frum-
gerðir sem framleiddar eru hér eða
annars staðar í heiminum. Þetta get-
um við gert bæði í allri umhverf-
ismótum og svo í alls kyns vöruþró-
un.
Þegar við fórum að vaxa sem borg-
arsamfélag settum við okkur nokkr-
ar grófar reglur sem við höfum getað
notast við fram að þessu. Margt
bendir þó til þess að við munum fljót-
lega þurfa að endurskoða umgjörð-
ina ef við viljum viðhalda stöðunni.
Flestum ber saman um að aukin
þekking geri menn að hæfari og
hamingjusamari einstaklingum. Við
þurfum því að grandskoða skólakerf-
ið. Það þarf að gera með tilliti til þess
hvaða störf við viljum stunda, hvers
konar heimili við viljum búa okkur,
hvað það er sem gefur okkur mögu-
leika á hámarkslífsgæðum alla okkar
ævi.
Ég sat fyrir nokkrum árum ráð-
stefnu sem hét „hönnun fyrir eldra
fólk“. Þar gerðu menn að umtalsefni
hinn stórhækkaða meðalaldur þjóða.
Margt er hægt að gera til þess að
móta hagstætt umhverfi fyrir alla
þjóðfélagsþegnana. Þarna voru hald-
in erindi um skipulagsmál, um nýjan
byggingastíl og byggingarefni, um
nýja verslunarhætti, skipulag í stór-
verslunum, hönnun á fatnaði og ný
hráefni til allrar iðnaðarframleiðslu.
Með því að auka áherslu á listnám,
hönnunarnám og tækninám, og bæta
einstaklingum með þá þekkingu inn í
stjórnir og nefndir þar sem ákvarð-
anir eru teknar, þá getum við vænst
þess að halda áfram að móta og
byggja upp samfélag þar sem allir
finna eitthvað við sitt hæfi.
Ég tel að með stöðugri endur-
skoðun á öllum þeim þáttum sem
móta umhverfi okkar og með því að
ala upp heilbrigða og vel menntaða
einstaklinga sem eru vakandi fyrir
eigin umhverfi og hæfir til að vinna
að mótun þess til farsældar, séu
bjartir tímar fram undan.
Virkjum hugvitið
Eftir Ásrúnu Kristjánsdóttur
Ásrún Kristjánsdóttir
’… ef við breytum ogendurröðum áherslunum
í skólastarfinu þá fáum
við út betri, sjálfsöruggari
og meira skapandi ein-
staklinga.‘
Höfundur er hönnuður og býður sig
fram í 2. sæti í prófkjöri framsókn-
armanna í Reykjavík.
Prófkjör Reykjavík
TENGLAR
..............................................
www.asrun.info