Morgunblaðið - 05.02.2006, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 2006 11
HVAÐ sem öllu líður er ljóst að á
þjóðvegum landsins er í dag mikið af
stórum og þungum bifreiðum. Það er
jafnljóst að víða eru vegir mjóir og að
vegakerfið var ekki hannað fyrir þá
umferð sem um það fer í dag. Ræður
það við þá umferð flutningabíla með
stóra tengivagna, sem nú er á veg-
unum?
49 tonna farmur á fullri ferð
Blaðamaður og ljósmyndari
ákveða að halda út á þjóðveg og sjá
hvað setur. Stefnan er tekin á Sel-
foss, á skrifstofu sýslumanns og lög-
reglunnar. Þegar bíllinn er kominn
að afleggjaranum að Bláfjöllum hef-
ur hann mætt átta vörubílum frá því
að talning hófst við Rauðavatn. Þetta
eru að mestu vörubílar sem aka möl
frá Lambafelli og Jósepsdal inn til
Reykjavíkur.
Áfram er haldið. Á háheiðinni
brestur á með þykkri þoku og víða
liggur vatn á veginum. Út úr þokunni
kemur skyndilega stór flutningabíll
með tengivagn. Beint fyrir aftan
hann er lítill fólksbíll. Blaðamaður
minnist orða eins fólksbílaeiganda
sem endilega vildi benda honum á að
fullt af fólki „væri með stæla út í
vörubílstjórana“ og léti eins og bíl-
stjórarnir væru vandamálið.
„Vandamálið er hins vegar að vöru-
bílar með tengivagn geta verið rúm-
lega 25 metra langir. Það er einfald-
lega erfitt að mæta þeim og erfitt að
taka fram úr þeim – svo einfalt er
það. Síðan eru þeir kannski með allt
upp í 49 tonna farm og enginn smá-
vegis skriðþungi á þeim. Árekstur
slíkrar bifreiðar við fólksbíl hlýtur að
verða alvarlegur.“ Viðkomandi líkti
ástandinu á þjóðvegum landsins
raunar við rússneska rúllettu.
Selfoss nálgast og þegar bíllinn
rennur inn í bæinn lýkur blaðamaður
hávísindalegri skráningu sinni. Bif-
reiðin mætti 27 flutninga- og malar-
bílum frá Rauðavatni og að Selfossi.
Úr Ingólfsfjalli er einnig mikið mal-
arnám. Á sýsluskrifstofunni tekur
sýslumaðurinn Ólafur Helgi Kjart-
ansson á móti gestunum. „Ég get
allavega sagt þér það að bílarnir hjá
Mjólkurbúi Flóamanna eru vel
merktir og duglegir að hleypa fram
úr sér,“ segir kona á kaffistofunni.
Það er kominn kaffitími og eldhúsið
fyllist af starfsfólki. Sumir benda á
að þeim finnist bílstjórar almennt
ekki nógu duglegir við að auðvelda
fólki að taka fram úr. Einn starfs-
maður fullyrðir að stundum sé ekki
breitt yfir farminn hjá malarbílunum
og ökumenn fái því „skæðadrífu af
grjóti yfir sig.“
Þetta er eins og veðrið
Með Ólafi Helga sýslumanni og
varðstjóranum Kristófer Sæmunds-
syni höldum við upp á Hellisheiði á
nýjan leik. „Þú sérð að axlirnar á
veginum eru víða ónýtar. Þar sem
þær eru farnar að brotna er ekki
hægt að nota þær til að hleypa bílum
fram úr,“ segir Ólafur. Kristófer
bendir á að óvanir ökumenn geti
misst stjórn á bílnum við að fara út í
vegbrún sem þessa. Hann sveigir út í
vegkantinn og andartaki síðar fer
bíllinn að titra og skjálfa.
Aðspurðir hvort vörubílstjórarnir
aki oft yfir hámarkshraða, sem er 80
km/klst fyrir þá, svara Ólafur og
Kristófer neitandi og segja lögregl-
una raunar lítil afskipti þurfa að hafa
af bílunum. „Í þeim eru náttúrlega
ökuritar sem skrá nákvæmlega
hraðann, þannig að það er erfitt að
ætla að fara eitthvað mikið of hratt.
Sumir bílarnir eru líka stilltir þannig
að þeir komast einfaldlega ekki hrað-
ar en upp í 90,“ segir Kristófer og
bætir við: „Fólki finnst vörubílarnir
kannski oft aka hraðar en þeir raun-
verulega gera. Þú ert auðvitað lengi
að taka fram úr 25 metra löngum
vörubíl með tengivagn, sem er á 85–
90 km hraða. Til að stytta tímann
keyrir fólk sína eigin bíla kannski
upp í 120. Vegna þess að menn þurfa
sjálfir að aka þetta hratt er auðvelt
að finnast vörubílstjórarnir sömu-
leiðis aka alltof hratt. Ef vörubílarnir
aka til dæmis á 90 km hraða má síðan
náttúrlega spyrja til hvers verið sé
að reyna að fara fram úr þeim.“
Við stöðvum lögreglubílinn við
vegbrúnina og Ólafur bendir á hvað
vegurinn sé víða orðinn skemmdur.
Fram hjá okkur ekur stór vörubíll.
Annar fer hjá stuttu síðar. Kristófer
segir hlæjandi að vörubílarnir séu
eins og veðrið á Íslandi. „Ef þú ert
leiður á veðrinu þá bíðurðu bara í 5
mínútur. Það þarf ekki að bíða í
meira en nokkrar mínútur eftir öðr-
um vörubíl!“
Á heiðinni er þung umferð, bæði af
vörubílum og einkabílum. Umferð á
Íslandi hefur aukist gríðarlega síð-
ustu ár og raunar þrefaldast síðan
árið 1975, ári eftir að hringvegurinn
var kláraður. Á sama tíma hefur
þungaumferð – það er umferð bíla
yfir 3,5 tonn – fimmfaldast.
Þá fáum við stundum puttann!
Um hádegisbil rennir lögreglubíll-
inn með blaðamanni og ljósmyndara
í hlað á Litlu kaffistofunni. Inni eru
bílstjórar í hádegismat. Þeir segjast
aka tíu sinnum á dag upp í Lambafell
og ná í möl sem þeir flytja til Reykja-
víkur. „Þetta eru um 40–50 bílar á
dag sem standa í þessu á sumrin,
þannig að ferðirnar eru á milli 400–
500. Það er náttúrlega ekkert smá-
vegis,“ segir bílstjórinn Jón Óskar
Valdimarsson. „Það þarf að tvöfalda
Suðurlandsveginn frá Reykjavík og
austur í Hveragerði. Við erum
kannski fimm, sex og allt upp í sjö
bílar í röð á leið hérna niður brekk-
una.“
Jóhannes Þórðarson kinkar kolli.
Hann situr við sama borð og drekkur
kaffi. Aðspurðir hvort þeir verði var-
ir við reiði eða ótta ökumanna á
fólksbílum segja þeir að þeir finni
stundum að fólk sé pirrað. „Suður-
landsveginn frá Reykjavík og austur
í Hveragerði þarf að tvöfalda. Stund-
um eru við í malarflutningunum eins
og lest hérna yfir heiðina. Síðan bæt-
ast við allir flutningabílarnir með
vörurnar,“ segir Jón Óskar og bætir
glottandi við: „Þá fáum við stundum
puttann! En þá brosir maður bara og
vinkar …“ Síðan hlær hann hátt.
Þegar Jón Óskar er spurður hvort
honum finnist erfitt að mæta vöru-
flutningabílum þegar hann sjálfur
ekur einkabíl, hristir hann höfuðið.
Jóhannes skellir hins vegar upp úr.
„Jú, maður bölvar náttúrlega þegar
maður er á fólksbíl og mætir þeim!“
segir hann. Þeir félagar segjast hins
vegar halda að þegar allt komi til alls
séu þeir ekki jafnofboðslega hættu-
legir í umferðinni og sumir vilji vera
láta. Það sama hafði Knútur Hall-
dórsson, framkvæmdastjóri Lands-
sambands vörubifreiðastjóra, raunar
sagt þegar blaðamaður ræddi við
hann. „Ég get ekki tekið undir það
að við séum eins varasamir á þjóð-
vegunum og maður heyrir fólk
stundum tala um. Vegirnir eru hins
vegar víða mjög mjóir og það vita all-
ir. Þá þarf að breikka,“ sagði Knút-
ur. Aðspurður hafði hann sagt að
ekki kæmi til greina af hálfu bílstjóra
að láta vöruflutninga almennt fara
fram á nóttunni eins og einhverjir
hefðu bent á að gæti verið upplagt til
að skilja á milli umferðar fólksbíla og
vörubíla. Jón Óskar og Jóhannes
efast sömuleiðis um að almennur
akstur á nóttunni sé góð hugmynd.
Með malarflutningana gangi það til
dæmis ekki upp. Akstur á lengri
flutningsleiðum á Íslandi fer reyndar
að miklu leyti fram á kvöldin. Flutn-
ingabílar leggja þá til dæmis af stað
frá Reykjavík seinnipart dags og eru
á ferðinni á kvöldin og fram á nótt.
Festingar og breidd vega
Þegar við komum aftur út af Litlu
kaffistofunni hafa Kristófer og Ólaf-
ur Helgi sinnt lögreglustörfum. Á
bílaplaninu hafði staðið vörubíll með
farm sem náði of langt aftan úr bíln-
um. Farmurinn hafði reynst léttur,
þar sem um svokallaðar yleiningar
var að ræða, og því í lagi að hann
væri festur með taufestingum en
ekki keðjum. Mikið hefur verið rætt
síðustu daga um frágang á farmi,
enda lá í lok janúar tvisvar við stór-
slysi þegar farmur losnaði af vöru-
flutningabíl.
Þegar bíllinn rennur af stað aftur
spyr Ólafur hvort hægt sé að bjóða
fólki upp á að aka veg eins og Hellis-
heiðina „sem flutningabílar séu bún-
ir að tæta upp“. Hann ítrekar að það
verði að laga Hellisheiðina og raunar
að breikka þjóðvegi landsins. Í bak-
sýnisspeglinum sést í vörubílana við
kaffistofuna. Blaðamaður minnist
upplýsinga sem hann fékk hjá Vega-
gerðinni um breidd vega á Íslandi.
Sums staðar er hún ekki nema 6
metrar. Vegurinn á leiðinni frá
Reykjavík og norður til Akureyrar
er á mörgum köflum þetta breiður.
Flutningabílarnir eru hins vegar
orðnir allt upp í 2,25 metra breiðir.
Að meðtöldum speglunum geta tveir
slíkir bílar, sem koma hvor á móti
öðrum, þannig tekið 5,60 metra af
veginum. Þá eiga þeir einungis 40 cm
eftir til að mætast. Séu bílarnir með
tengivagna má ekki mikið út af bera
til að þeir sveiflist ekki í þann sem
kemur á móti.
Slit eftir þungaumferð
Fyrir réttu ári skrifuðu Samtök
verslunar og þjónustu á vefsíðu sína
að þau vildu að ríkið legði kapp á að
byggja upp vegakerfi landsins. Sam-
tökin sögðu ástæðu til að krefja
stjórnvöld um að þau auðvelduðu
landflutninga eins og kostur væri,
enda væru strandsiglingar óhag-
kvæmari kostur til flutninga á vörum
um landið. Sturla Böðvarsson skip-
aði nefnd nokkru áður, í nóvember
2004, sem falið var að skila inn til-
lögum að framtíðarstefnu stjórn-
valda varðandi sjóflutninga með
ströndinni. Í grein í Morgunblaðinu í
ágúst 2005 sagði hann að í ljósi nið-
urstöðu nefndarinnar væri mikil-
vægasta verkefni samgönguyfir-
valda að tryggja uppbyggingu
vegakerfis og umferðaröyggis, í kjöl-
far þess að vöruflutningar um vegina
hefðu aukist.
Fulltrúar hjá Rannsóknarnefnd
umferðarslysa og Félagi íslenskra
bifreiðaeigenda bentu blaðamanni á
að umferðaröryggi tengt vörubílum
snerist ekki eingöngu um veru
þeirra á vegunum, heldur einnig það
vegslit sem bílarnir valda. Slitnir
vegir geta skapað slysahættu. Veg-
irnir afmyndast og í þá koma rákir
og holur, sem geta verið varasamar.
Viðhaldskostnaður vegna vegslits
sem verður á hverju ári er hár.
Þungur bíll þrýstir mörg þúsund
sinnum meira á veginn en venjulegur
fólksbíll og skemmir burðarþol veg-
anna. Það er víða þrýst á íslenska
vegakerfið.
sigridurv@mbl.is
SAMKVÆMT upplýsingum frá umferðardeild
Vegagerðarinnar er hlutfall vörubíla um 6% af
heildarumferð á landinu. Á síðasta ári voru vöru-
bílar hins vegar aðilar að 17,15% af umferð-
arslysum í dreifbýli í landinu. Samkvæmt bráða-
birgðatölum frá 2005, sem Morgunblaðið fékk frá
Umferðarstofu, áttu vörubílar aðild að 11,4%
slysa þar sem meiðsl urðu á fólki. Um lægri pró-
sentutölur var að ræða árin á undan. Tölurnar frá
2005 voru bornar undir Sigurð Helgason, verk-
efnisstjóra hjá Umferðarstofu. Hann segir þær
áhyggjuefni.
„Það er alveg klárt að hlutfall slysa þar sem
þessi ökutæki koma við sögu hefur aukist. Hvort
það er í samræmi við eða í tengslum við hversu
mikið þeim hefur fjölgað eða umferðin aukist, er
þó erfitt að segja. Þá vitneskju höfum við einfald-
lega ekki enn þá en seinna á árinu verður hægt
að meta það. Við vitum hins vegar að hlutfallsleg
aukning óhappa þar sem vörubílar koma við sögu
og annað hvort verður eignatjón eða meiðsl á
fólki, er rúm 30% á milli ársins 2005 og með-
altalsins fyrir næstu 5 ár á undan. Ef einungis er
litið til slysa sem vörubílar eiga aðild að og þar
sem meiðsl verða á fólki, er hlutfallsleg aukning
enn hærri eða rúm 50%,“ segir Sigurður. Rétt er
að taka fram að hér er ekki um prósentustig að
ræða heldur hlutfallsaukningu.
Umferðarslysum á Íslandi hefur almennt fækk-
að – þrátt fyrir aukna umferð – og árið 2005
slösuðust færri á Íslandi en árið 2004. Sigurður
bendir á að þar sem svo sé þurfi slysunum sem
vörubílar eru aðilar að – það er tilvikunum sjálf-
um – ekki að fjölga jafnmikið og hlutfallsaukningin
sýni. Þeim hafi fjölgað sem hlutfalli af heild-
arfjölda slysa. Sigurður bendir á að vegna þess
að landflutningarnir séu mörgum áhyggjuefni hafi
verið ákveðið að setjast niður og ræða málin. Á
fimmtudag í næstu viku
efnir Umferðarstofa, í
samstarfi við Sam-
gönguráðuneytið og
Vegagerðina, til mál-
þings um landflutninga
og umferðaröryggi. Sig-
urður segir að skoða
verði málið út frá sem
flestum sjónarmiðum og
finna leiðir til úrbóta.
Óöryggi er hættuvaldur
Samkvæmt skýrslu
sem Samgöngu-
ráðuneytið lét vinna um
breytingar á flutningum innanlands og kom út í
apríl í fyrra, hefur aukin umferð flutningabíla á
helstu akstursleiðum landsins ekki leitt til fjölg-
unar slysa og óhappa þar sem þungir bílar koma
við sögu. Þegar skýrslan er borin undir Sigurð
bendir hann á að núna liggi fyrir nýjar tölur, frá
árinu 2005, og í því geti legið verulegur munur.
„Það er auðvitað alltaf erfitt að draga ályktanir
en ég held að minnsta kosti að það sé full
ástæða til að við séum meðvituð um þá hættu
sem fylgt getur aukinni umferð flutningabifreiða.
Ef við skoðum banaslys á Íslandi á undanförnum
árum, svo dæmi sé tekið, þá er í mjög stórum
hluta um að ræða árekstur lítillar bifreiðar og
stórrar. Í langflestum tilvikum eru það þeir sem
eru í litla bílnum sem líða. Þegar 40 tonna vöru-
bíll ekur á bíl sem er 40 sinnum léttari, þá er
munurinn náttúrlega ansi mikill.“
Sigurður bendir á að óöryggi bílstjóra gagnvart
stóru bifreiðunum sé stór hættuvaldur. „Á vöru-
bílunum eru atvinnubílstjórar, fólk með aukin öku-
réttindi, sem á að hafa meiri kunnáttu og hæfni
en aðrir ökumenn. Eitt stærsta vandamálið felst í
að atvinnubílstjórar lenda í óhöppum þar sem
fólk á einkabílum kemur við sögu. Ég sé það í
mínu starfi að fullt af fólki er dauðhrætt við vöru-
bílana. Það er erfitt að fara fram úr stóru bíl-
unum og þeir aka kannski heldur hægar en al-
menn umferð. Þetta veldur ótta og óöryggi sem
er einn af hættuvöldunum í umferðinni. Sjálfur
hef ég hins vegar trú á flutningabílstjórunum.
Margir þeirra hafa orð á sér fyrir að vera tillits-
samir ökumenn og vera duglegir við að leiðbeina
fólki hvenær óhætt sé að fara fram úr. Það er
einn af þeim þáttum sem skipt geta sköpum við
að draga úr ótta annarra bílstjóra.“
Sigurður bendir á að Umferðarstofa eigi í sam-
vinnu við nokkur fyrirtæki sem hafi marga bíla í
rekstri, um verkefnið Vel á vegi staddur í
vinnunni. „Með í því verða meðal annars tvö stór
flutningafyrirtæki á þessu sviði. Markmiðið er að
reyna að auka enn frekar meðvitund atvinnubíl-
stjóra fyrir umferð og umferðaröryggi og virðingu
þeirra fyrir lögum og reglum. Það er mikilvægt
að fyrirtækin sem standa í flutningunum séu
meðvituð um ábyrgðina sem þeim fylgir og geri
allt sem þau geta til að gera akstur bílanna
öruggan.“

 





  
  
 

  










 




 

!

"
#












$
$


 










 




 

!

"
#







  
  
$
 

 










 




 

!

"
#













    !"   










 




 

!

"
#









#

$

%



$
Þróunin er áhyggjuefni
Sigurður Helgason
LENGI vel voru vörur fluttar á
milli landshluta með sjóflutn-
ingum en síðan tók að dragast
saman í slíkum flutningum. Sam-
skip hættu rekstri strandflutn-
ingaskips árið 2000 og bættu í
staðinn landflutninganet sitt.
Eimskip lagði í lok ársins 2004
niður hefðbundna strandflutninga
við Íslandsstrendur og ákvað að
færa flutningana yfir á vegakerf-
ið. Félagið taldi ekki lengur arð-
bært að reka skipið Mánafoss
sem sinnti gámaflutningum á
hringferð í kringum landið. Slæm
nýting hafði verið á skipinu undir
það síðasta. Eimskip er í dag
með vikulegar ferðir með áætl-
unarskipi frá Reykjavík til Eski-
fjarðar en margir sáu afnám
hringferðanna sem endapunktinn
á áralangri þróun í flutningum
innanlands.
Þegar slíkir gámaflutningar
lögðust af voru flutningar á landi
þegar orðnir mjög miklir. Auk
þess var og er mikið af þungum
farartækjum í umferðinni, öðrum
en flutningabílum, og akstur
þeirra mikill.
Vegagerðin áætlar að akstur
þungra bíla, sem eru bílar yfir 3,5
tonn, hafi á síðasta ári verið 167
milljónir ekinna kílómetra. 20 ár-
um áður var sama tala 54 millj-
ónir ekinna kílómetra.
Talan fyrir árið í fyrra sam-
svarar því að á hverjum degi hafi
342 þungir bílar ekið hringinn í
kringum landið.
Á sjó, þeir sóttu þá …
Næsta sunnudag verður
fjallað um slit á vegum
vegna þungaflutninga.