Morgunblaðið - 02.04.2006, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 2. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Allt um Andersen
J
oseph Kosuth og Kabakov-
hjónin teljast til frumkvöðla
innan samtímalistarinnar.
Joseph Kosuth var einn af
máttarstólpum listaheimsins
í New York á sjöunda ára-
tugnum, þegar grunnur var
lagður að konseptlistinni, og hefur
síðan þá verið lifandi goðsögn innan
myndlistarheimsins. Það sama má
segja um Ilya Kabakov, sem er
þekktur sem „faðir Moskvu-kons-
eptsins“ og einn fremsti listamað-
urinn sem kom frá fyrrverandi Sov-
étríkjunum. Síðan 1989 hefur hann
starfað með eiginkonu sinni Emiliu
að ævintýralegum innsetningum
sem hafa heillað sýningargesti allra
helstu listasafna heimsins.
Á sýningunni nú vinna Kosuth og
Kabakovhjónin með minni sem voru
H.C. Andersen hugleikin, en sýn-
ingin var opnuð í Nikolaj-nýlista-
safninu í Kaupmannahöfn á síðasta
ári og er unnin í samstarfi við safn-
ið.
Kosuth og Kierkegaard
Aðspurður um tilurð sýningarinn-
ar segir Kosuth boð hafa komið frá
Nicolaj-safninu í Danmörku um að
sýna með Kabakov-hjónunum, í til-
efni 100 ára afmælis Andersens.
„Við Ilya höfðum unnið saman áður,
í Varsjá fyrir þó nokkrum árum, að
mjög spennandi innsetningu. Þessu
sinni ákváðum við hins vegar að
gera hvor sitt verkið, og að lokum
varð úr að ég gerði tvö verk,“ út-
skýrir Kosuth. „Fyrsta hugmyndin
var að stefna saman á einhvern hátt
hugmyndum Andersens og heim-
spekingsins Sörens Kierkegaards,
sem var harður gagnrýnandi And-
ersens. Í ljós kom að rýmið sem ég
hafði til umráða í Danmörku var
gömul kirkja, og veggpláss þar af
leiðandi takmarkað. Gólfið varð því
að vera minn meginsýningarstaður
og þannig kviknaði hugmyndin um
teppið.“
Um er að ræða sérstaklega ofið,
risastórt teppi sem þekur nánast all-
an vestursal Kjarvalsstaða, sem
fengið hefur heitið Auðþekkjanleg
ólíkindi. Kosuth segir reyndar að
þessi ráðstöfun hafi ekki verið sér
neitt á móti skapi, enda snúist verk
sín frekar um hugmyndafræði en
framsetningu. Kosuth ákvað að
byggja verkið á sögunni Nýju fötin
keisarans, sem hefur ýmsar skír-
skotanir í hans eigið líf; hún var
uppáhaldssaga hans sem barns og
auk þess var hann sjálfur kallaður
keisarinn af blaðamönnum í upphafi
7. áratugarins sem ekki líkaði list-
sköpun hans. Eftir að lesa heim-
speki Kierkegaards ofan í kjölinn
fann Kosuth síðan setningar og hug-
myndir sem studdu sögu Ander-
sens, þrátt fyrir meinta neikvæðni
heimspekingsins í garð verka And-
ersens. „Ég óf þetta saman, ef svo
má segja. Mér fannst þetta rétt af-
mælisgjöf handa Andersen, sem var
algjörlega eyðilagður eftir harðorða
krítík Kierkegaards, að fá í raun já-
kvæða umsögn hans að lokum,“ út-
skýrir Kosuth.
Hitt verkið, sem staðsett er í
Hafnarhúsinu, byggist á einskonar
spurningum og svörum; skoðunum
Andersens sjálfs á hvar hann vildi
helst búa eða eftirlætis-persónuein-
kennum, svo dæmi séu nefnd, er þar
stillt saman í neonljósastöfum upp
um allar hæðir í opna rýminu í
Hafnarhúsinu, bæði á dönsku og
ensku.
Verkið er byggt á handriti þar
sem Andersen sjálfur taldi upp
ýmsa uppáhaldshluti sína og karakt-
ereinkenni. „Hann kallaði þennan
lista sjálfsmynd,“ útskýrir Kosuth,
sem segist afar ánægður með út-
komuna í Hafnarhúsinu. „Þetta er
mjög fallegt rými, og mér finnst
safnið reyndar á heimsmælikvarða
hvað varðar ytri eiginleika þess.
Mér finnst algjör martröð að það
eigi að byggja hér fyrir framan, og
skyggja þannig á útsýni sem arki-
tektinn hafði greinilega í huga við
byggingu hússins. Það verður að
hætta við þessar framkvæmdir, í
virðingarskyni við arkitektinn sem
hannaði það. Þetta er borgarlista-
safn og mikilvæg stofnun sem slík.
Hana verður að virða.“
Markaðurinn ekki ráðandi afl
Kosuth segist venjulega ekki vera
hrifinn af ferðasýningarforminu,
eins og sýningin sem hér um ræðir
vissulega er. Það helgist að mestu af
því að hann vill gjarnan laga verkin
að rýminu hverju sinni, ekki ein-
ungis útlitslegum þáttum þess held-
ur einnig sálfræðinni sem liggur þar
að baki. „Ég samþykkti að taka þátt
í þessari sýningu þar sem Ísland er
jú eitt af Norðurlöndunum og H.C.
Andersen er mikilvægur þáttur í
menningarsögu ykkar. En venju-
lega vil ég frekar tengja algjörlega
við þann stað sem ég sýni á. Sem
betur fer henta neonverkin mjög vel
í þennan hluta safnsins sem ég hef
fengið til afnota, og ég hef lagað
uppsetningu þeirra að honum,“ seg-
ir hann.
Þetta er í fyrsta sinn sem Joseph
Kosuth sýnir á Íslandi, og segir
hann þessi verk sín, sem Íslending-
um gefst nú tækifæri til að berja
augum, gefa ágætt dæmi um list-
sköpun hans.
„Spurningin sem ég hef alla tíð
haft að leiðarljósi í listsköpun minni
er ekki hvernig maður skapar list,
heldur hvers vegna maður skapar
hana,“ segir Kosuth og leggur
áherslu á ábyrgð myndlistarmanna í
listsköpun. „List er ekki skreyting,
hún verður að hafa eitthvað að
segja. Og markaðurinn á ekki að
vera ráðandi afl í myndlistarheim-
inum, og þaðan af síður gefa list-
sköpun merkingu.“
Sá árangur sem Kosuth segist
einna stoltastur af í tengslum við
starf sitt er sú staðreynd að konur
gátu í auknum mæli orðið myndlist-
armenn eftir að konseptlistin ruddi
sér til rúms. „Skýringin liggur í því
að sú hugmynd var viðtekin allt
fram til þess að hún kom til sög-
unnar, að myndlistarmaðurinn væri
einhvers konar spámaður; Kristur.
Og það er mjög erfitt fyrir konur að
leika Jesú. Eftir að við snerum okk-
ur frá þessari viðteknu hugmynd ex-
pressjónismans – að hver einasti litli
dropi væri undraverk út af fyrir sig
Nýju fötin keisarans og textar eftir Kierkegaard eru ofin í teppi Kosuths.
Morgunblaðið/Sverrir
Joseph Kosuth er stoltur af að konur gátu í auknum mæli orðið myndlistarmenn eftir að konseptlistin ruddi sér til rúms.
Morgunblaðið/Ásdís
Ilya og Emilia Kabakov. Hugmyndin að baki verki þeirra er sú að áhorfandinn geti séð heim Andersen frá ýmsum hliðum.
Morgunblaðið/Ásdís
H.C. Andersen er innblástur innsetninga sem þrír mikilsmetnir samtímalistamenn, Joseph Kosuth og hjónin og
samstarfsmennirnir Ilya og Emilia Kabakov, sýna á Kjarvalsstöðum og í Hafnarhúsinu. Sýningin verður opnuð í
dag, þegar 201 ár er liðið síðan ævintýraskáldið fæddist í Óðinsvéum á Fjóni. Listamennirnir þrír eru komnir
hingað til lands til að fylgja sýningunum eftir og hitti Inga María Leifsdóttir þau að máli í vikunni.
Kabakov-hjónin vinna með ævintýraheim Andersens.