Morgunblaðið - 01.08.2006, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. ÁGÚST 2006 23
ss að leggja út í
nað á jarð-
usvæði með tvísýn-
ðingum. Það er
að komist verði hjá
annfalli.“
ur hversu lengi
rði ráð fyrir að bar-
yndu standa yfir
rfinnur stjórnina
a að hætta aðgerð-
en hún hefði náð
gum yfirráðum yfir
dum á svæðinu.
nin vill tryggja að
ti ekki gerst aftur.“
Eftir Jóhann Magnús Jóhannsson
johaj@mbl.is
HEIMILT verður að einrækta fósturvísa til
stofnfrumurannsókna verði drög að frum-
varpi um breytingu á lögum um tækni-
frjóvgun samþykkt, auk þess sem heimilt
verður að nota til stofnfrumurannsókna
fósturvísa sem búnir eru til með glasa-
frjóvgun í æxlunarskyni en nýtast ekki í
þeim tilgangi.
Stofnfrumurannsóknir eru unnar á stofn-
frumulínum, stofnfrumuuppsprettum sem
ræktaðar eru í rannsóknarstofu úr stofn-
frumum sem ýmist hafa verið einangraðar
úr vefjum mannslíkama eða úr fósturvísum.
Fela heimildirnar því með öðrum orðum í
sér að tvær nýjar leiðir til að verða sér úti
um stofnfrumur verða lögleyfðar.
Unnt er að nálgast stofnfrumur á þrjá
aðra vegu og hefur hér á landi verið heimilt
að einangra stofnfrumur úr ýmsum vefjum
líkamans auk þess sem ekki hefur verið
bannað að flytja inn stofnfrumulínur úr
fósturvísum sem búnar hafa verið til er-
lendis. Loks er hægt að búa til fósturvísa í
rannsóknarskyni eingöngu en það hefur
verið bannað á Íslandi og er í frumvarps-
drögunum ekki gert ráð fyrir afnámi þess
banns.
Aukinn þungi færist í rannsóknir
Stofnfrumur eru uppspretta allra vefja í
fósturþroska og jafnframt nauðsynlegar til
viðhalds fullþroskaðra vefja. Grunneig-
inleikar þeirra eru annars vegar hæfni
þeirra til að endurmynda sjálfar sig og hins
vegar hæfni til að gefa af sér sérhæfðar
vefjafrumur.
Uppskrift að uppbyggingu vefja er að
finna í stofnfrumum og hafa vísindamenn í
auknum mæli gert sér grein fyrir því að
með rannsóknum á þessum frumum sé
mögulegt að auka þekkingu á samsetningu
einstakra líkamsvefja jafnframt því að auka
skilning á því hvað fer úrskeiðis í vefjum
við upphaf og framþróun ýmissa sjúkdóma.
Niðurstöður dýratilrauna benda ótvírætt
til þess að hægt sé að lina eða lækna ýmsa
alvarlega sjúkdóma með stofnfrumu-
ígræðslu og hefur það rennt stoðum undir
þá trú manna að þær nýtist við lækningar á
mönnum þó stofnfrumur hafi enn ekki verið
notaðar til vefjalækninga í mönnum.
Segir í frumvarpsdrögunum að líklegt sé
að aukinn þungi færist í grunnrannsóknir á
ræktun þessara frumna á næstu misserum
og að víst sé að aukin þekking á sviðinu
muni nýtast við að skilgreina ferli sjúkdóma
og þar með auka líkur á að hægt verði að
bregðast við þeim fyrr með markvissari
hætti.
Geta myndað frumugerðir
allra vefja líkamans
Stofnfrumur er að finna í ýmsum vefjum
líkamans og þaðan hafa þær verið einangr-
aðar, en þær eru sérstaklega áberandi í
vefjum þar sem á sér stað hröð ummyndun,
svo sem í húð og blóði. Stofnfrumur úr fóst-
urvísum hafa einnig verið einangraðar og
ræktaðar en fósturvísar eru frjóvguð egg á
öllum þroskastigum þeirra, allt frá því að
þau eru frjóvguð og þar til þau komast á
fósturstig.
Ræktun vefjastofnfruma utan líkamans
er frekari erfiðleikum bundin en ræktun
stofnfruma úr fósturvísum og takmarkar
það verulega möguleika á notkun þeirra
fyrrnefndu til rannsókna og beinna vefja-
lækninga. Stofnfrumur úr fósturvísum hafa
það enn fremur fram yfir vefjastofnfrumur
að þær geta við réttar kringumstæður
myndað frumugerðir allra vefja líkamans.
Helsti kostur þess að rannsaka vefjastofn-
frumur í stað stofnfruma úr fósturvísum er
að komist er hjá þeim siðfræðilegu álita-
málum sem tengjast notkun þeirra síð-
arnefndu.
Rannsóknir á vefjastofnfrumum hafa far-
ið fram á Íslandi og gefið góða raun. Til-
búningur stofnfrumulína úr fósturvísum
hefur aftur á móti verið bannaður með lög-
um hingað til en verði frumvarpsdrögin
óbreytt að lögum verður breyting á því.
Mannlegt lífsform á frumstigi
Einangrun stofnfruma úr fósturvísum hefur
í för með sér eyðingu fósturvísanna en þeir
eru vísar að mannsfóstrum og þar með að
mönnum.
Í frumvarpsdrögunum segir að almennt
sé litið svo á að fósturvísar hafi vegna eðlis
síns og eiginleika siðferðilega stöðu umfram
önnur lífsýni sem notuð séu til rannsókna.
Því séu ákvæði frumvarpsins grundvölluð á
hagsmunamati þar sem tekin sé afstaða til
þess hvort og þá í hvaða tilvikum sé rétt-
lætanlegt að raska þeirri siðferðilegu stöðu.
Þrennt komi einkum til álita þegar metið
sé hvort réttmætt sé að gera undantekn-
ingu frá meginreglunni um að umgangast
beri fósturvísa með aðgát og almennt eigi
ekki að nota þá alfarið sem hráefni til rann-
sókna. Í fyrsta lagi hvort umtalsverður
læknisfræðilegur ávinningur geti orðið af
stofnfrumurannsóknum, í annan stað hvort
sömu þekkingar sé hægt að afla með rann-
sóknum þar sem ekki séu sambærileg sið-
ferðileg verðmæti í húfi og loks hvort við-
komandi fósturvísir, sem kemur til álita að
nota til rannsókna, sé lífvænlegur í þeim
skilningi að líkur séu á að hann gæti orðið
að manneskju. Í ljósi þessa voru þeir kostir
sem til álita komu við setningu laga um efn-
ið metnir.
Rannsaka frekar en að eyða
Á grundvelli hagsmunamatsins sem getið er
að ofan kemst nefndin að þeirri niðurstöðu
að réttlætanlegt geti verið að nota svokall-
aða umframfósturvísa – fósturvísa sem
verða til við glasafrjóvgunarmeðferðir en
nýtast þar ekki – til að búa til stofn-
frumulínur.
Við glasafrjóvgunarmeðferð er eggfruma,
sem numin hefur verið úr líkama konu,
frjóvguð með sæðisfrumu utan líkamans.
Tilfallandi hliðarverkun af slíkri meðferð er
að einhverjir fósturvísar ganga af þó æski-
legt sé að sem fæstir umframfósturvísar
verði til við glasafrjóvgunarmeðferð og
aldrei fleiri en nauðsynlegt er til að tryggja
árangur hennar.
Fósturvísar sem ekki eru valdir til upp-
setningar eru frystir og geymdir til hugs-
anlegrar notkunar síðar. Samkvæmt núgild-
andi lögum skal eyða ónotuðum fósturvísum
að loknum hámarksgeymslutíma þeim sem
ráðherra ákveður í reglugerð. Sá tími er
fimm ár nú. Verði frumvarpið að lögum
verður heimilt að ráðstafa fósturvísum að
þessum tíma loknum til stofnfrumurann-
sókna í stað þess að þeim sé eytt. Slíkt er
þó háð ýmsum nánar tilteknum skilyrðum í
lögunum. Til að mynda má ekki rækta fóst-
urvísa utan líkama lengur en í fjórtán daga,
því um það leyti myndast svokölluð frum-
rák en hún er fyrsti vottur um myndun
taugakerfis hjá fósturvísi. Löggjöf í Dan-
mörku, Finnlandi og Svíþjóð er sambærileg
að þessu leyti en í Noregi er lagt bann við
rannsóknum á fósturvísum.
Áfram verður bannað að framleiða fóst-
urvísa eingöngu í rannsóknaskyni enda
væri þá, líkt og segir í drögunum, um að
ræða framleiðslu á mannlegu lífsformi sem
hefði erfðaefni tveggja einstaklinga og gæti
orðið að manneskju ef sú ákvörðun væri
tekin að nota fósturvísana ekki sem efnivið
til rannsókna, heldur koma þeim fyrir í legi
konu. Svíþjóð er eina norræna landið þar
sem ekki er lagt bann við því að framleiða
fósturvísa í þessu skyni.
Einræktun heimiluð –
refsingar þyngdar
Einræktun fósturvísa felur í sér að fóst-
urvísar eru búnir til og hafa erfðaefni úr
frumukjarna eins einstaklings. Samkvæmt
núgildandi lögum er einræktun fósturvísa
skilyrðislaust óheimil en í frumvarpsdrög-
unum sem nefndin skilaði af sér er lagt til
að heimilt verði að tilteknum skilyrðum
uppfylltum að einrækta fósturvísa, enda sé
ekki talið unnt að ná sama árangri eða afla
sömu þekkingar með notkun stofnfrumulína
sem búnar eru til úr umframfósturvísum
eða með öðrum hætti. Lagaumhverfið í Sví-
þjóð og Finnlandi er sambærilegt við það
íslenska að því er heimildir til einræktunar
fósturvísa snertir. Í Noregi og Danmörku
er einræktun fósturvísa bönnuð.
Til grundvallar þessari niðurstöðu liggur
að miðað við núverandi þekkingu og tækni
geta þessir fósturvísar ekki orðið að mönn-
um, auk þess sem bannað er í frumvarpinu
að rækta þá lengur en í fjórtán daga því þá
fer jafnan að móta fyrir frumrákinni. Gert
er þó ráð fyrir því í frumvarpinu að ein-
ræktun manna verði e.t.v. tæknilega mögu-
leg í framtíðinni og af því tilefni er lagt
bann við því að einræktuðum fósturvísum á
öllum þroskastigum verði komið fyrir í legi
konu.
Er lagt til að efri mörk refsirammans
vegna brota á ákvæðum laganna sem varða
einræktun fósturvísa verði önnur og hærri
en gildir um önnur brot gegn lögunum til
að endurspegla þá afstöðu að sýna beri sér-
staka aðgæslu við einræktun fósturvísa og
meðferð þeirra.
Frumvarpsdrögin voru samin af nefnd
sem skipuð var af heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra í október sl. Sveinn Magn-
ússon, skrifstofustjóri í heilbrigðis- og
tryggingamálaráðuneytinu, var formaður
nefndarinnar. Aðrir nefndarmenn voru Sig-
urður Guðmundsson landlæknir, Magnús
Karl Magnússon læknir, Björn Guðbjörns-
son læknir, Þórarinn Guðjónsson frumu-
líffræðingur, Ingileif Jónsdóttir ónæm-
isfræðingur, Vilhjálmur Árnason prófessor,
Sólveig Anna Bóasdóttir guðfræðingur og
Jóhann Hjartarson lögfræðingur. Drögin
má nálgast á heimasíðu heilbrigðisráðuneyt-
isins og rennur frestur til að gera at-
hugasemdir við þau út hinn 1. september
nk.
Heimilt verði að rannsaka
og einrækta fósturvísa
TENGLAR
.......................................................
http://www.heilbrigdisraduneyti.is
/frettir/nr/2230
Heimilt verður að nota umframfósturvísa og m.a. einrækta til að afla þekkingar í líf- og
læknisfræði ef drög að frumvarpi um breytingu á lögum um tæknifrjóvgun verða lögfest.
á átökunum?
nnsakandi hjá
onal Peace Coun-
gar að bardag-
rks um að eðl-
ð eiga sér stað á
fylkinga í land-
róun,“ sagði Pe-
r með til þess að
efðu fallið í átök-
sember á liðnu
ylkinganna voru
kæruhernaðar.
tt til alvarlegri
ermenn úr röðum
erjast um yfirráð
í lengri tíma.“
afið“
Reuters
þess á laugardag að opnað yrði aftur fyrir vatnsflæðið.
Reuters
að Tígrarnir lokuðu áveituskurði í Muthur-héraðinu.
SIGURÐUR Gíslason, starfandi yf-
irmaður norrænu eftirlitssveitanna
(SLMM) á Trincomalee-svæðinu í
norðurhluta Sri Lanka, sagði í samtali
við Morgunblaðið í gær að stjórn-
arherinn hefði mætt harðari mót-
spyrnu uppreisnarmanna úr röðum
tamílsku Tígranna en reiknað hefði
verið með.
„Það var búinn að vera vaxandi
þrýstingur á herinn í Muthur-héraði
suður af Trincomalee um að bregðast
við þeirri ákvörðun Tígranna að loka
áveituskurðinum,“ sagði Sigurður.
„Tugir þúsunda manna höfðu fundið
fyrir vatnsskortinum í rúma viku,
enda víða hrísgrjónaakrar á svæðinu
sem þurfa mjög mikið vatn. Að auki
hefur mikið af fólki tekið að flýja
heimili sín af ótta við að átökin kunni
að brjótast út á svæðinu.“
Reyndu að hindra átök
Að sögn Sigurðar reyndu sjö eftirlits-
menn SLMM í Trincomalee að koma í
veg fyrir að átökin brytust út.
„Við ræddum við Prasad Samaras-
inghe hershöfðingja sem var mjög
ákafur í að fara með vopn inn á svæð-
ið. Stjórnin reyndi hins vegar að gera
allt sem hún gat til að leysa deiluna
með friðsamlegum hætti. Hún lét und-
an öllum kröfum Tígranna, sem hins
vegar neituðu að opna fyrir dreifingu
vatns á svæðinu að nýju.“
„Vaxandi
þrýstingur
á herinn“