Morgunblaðið - 08.10.2006, Qupperneq 12

12 SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
ast greiðslukortaupplýsingarnar.
Slíkir fótgönguliðar viti hins vegar
sjaldnast hverjir standi að baki. Þeir
fái búnaðinn e.t.v. sendan til sín, með
fyrirskipunum um hvernig þeir eigi
að bera sig að, en mjög erfitt sé að
hafa uppi á þeim sem í raun skipu-
leggi glæpinn. Skipulögð glæpa-
starfsemi gangi enda út á að ekki sé
hægt að rekja glæpinn til þeirra sem
að baki standa. Niðurstaðan sé því
sú, að maður sem gripinn sé við slíka
iðju fái sinn dóm, en brotið sé ekki
hægt að rekja lengra aftur.
Aðspurður hvort ekki sé leitað til
lögregluyfirvalda í öðrum ríkjum um
að rekja feril slíkra manna og reyna
að hafa uppi á þeim sem að baki af-
brotinu standa segir Jón H.B.
Snorrason, yfirmaður efnahags-
brotadeildar ríkislögreglustjóra, að
ekki af baki dottnir og í nóvember
2004 var 11 félögum í Hogriders vís-
að úr landi í Keflavík. Einn klúbb-
félagi fékk að fara inn í landið, en sá
var Íslendingur.
Undanfarin tvö ár hefur farið lítið
fyrir komu Vítisengla og sambæri-
legra bifhjólaklúbba hingað til lands.
Jóhann R. Benediktsson segir
sannað að þegar dönsku Vítisengl-
arnir reyndu fyrst að komast til
landsins hafi þeir ætlað að smygla
hingað til lands 15 kílóum af hassi,
en fyrstu fimm kílóin hafi náðst. „Yf-
irmaður fíkniefnadreifingar Vítis-
engla í Norður-Evrópu var með í för,
svo það leikur enginn vafi á því í mín-
um huga hvað þessir menn ætluðu
sér að gera,“ segir sýslumaður.
Fjársvikarar frá Nígeríu
Þegar fjallað er um skipulagða
glæpastarfsemi á Íslandi er fyrst og
fremst verið að vísa til fíkniefnainn-
flutnings, enda þykir lögreglu ljóst
að þar sé starfsemin viðamest. Þó
hafa komið upp ýmis önnur mál, þar
sem grunur leikur á að um skipu-
lagða glæpastarfsemi hafi verið að
ræða. Má þar nefna, að nokkrum
sinnum hefur komist upp um starf-
semi fjársvikara, sem taldir eru
tengjast glæpasamtökum frá Níger-
íu. Þar hafa skýrar reglur um til-
kynningaskyldu fjármálastofnana
um ætlað peningaþvætti oftar en
ekki orðið til þess að svikin hafa upp-
götvast og miðað við takmarkað um-
fang slíkra svika undanfarin ár virð-
ist sem tekist hafi að kæfa slíkt í
fæðingu. Lögreglumenn benda á, að
í tugum tilvika hafi menn lagt á sig
löng ferðalög, og það oftar en einu
sinni, til að opna hér bankareikninga
og komast yfir, eða falsa, alls konar
verðbréf. Það sé því ljóst að menn
hafi séð töluverða hagnaðarvon í
fjársvikum hér á landi, en ekki náð
fótfestu.
Fölsuð skilríki
För fólks með fölsuð vegabréf hef-
ur margoft verið stöðvuð í Keflavík.
Á undanförnum þremur árum voru
slík tilvik um 20–30 á ári. Í flestum
tilvikum millilenti fólkið með fölsuðu
skilríkin hér á landi og hugðist kom-
ast annað, til dæmis til Bandaríkj-
anna. Yfirvöld hér á landi brugðust
hart við þessu og í stað þess að fólkið
væri látið bíða á gistiheimili á meðan
mál þess var útkljáð, eins og tíðk-
aðist í nokkur ár, var það ákært,
dæmt og sent til afplánunar á Litla-
Hraun. Sú aðferð virðist hafa haft
mikinn fælingarmátt, því á þessu ári
hafa aðeins komið upp fjögur tilvik,
þar sem fólk var gripið með fölsuð
skilríki.
Aðspurður segir Jóhann R. Bene-
diktsson að sá hópur, sem fáist við
fölsun skilríkja, sé tiltölulega fá-
mennur og yfirvöldum hafi tekist að
koma þeim skilaboðum á framfæri
að ekki væri vænlegt að reyna að
ferðast um Ísland. „Við komumst
meira að segja einu sinni yfir bréf til
tengiliðar slíkra falsara, þar sem
varað var við að ferðast með við-
komu hér, því hérna væri tekið svo
hart á slíkum málum. Þetta er orð-
sporið sem við viljum hafa. Fólk sem
stundar afbrot af öllu tagi metur
auðvitað líkurnar á að ná árangri og
forðast þá staði þar sem löggæsla er
öflug.“
Hraðbankasvik
Ýmis önnur afbrot hafa vakið grun
um skipulagða glæpastarfsemi. Má
þar nefna, að í ágúst sl. kom í ljós að
settur hafði verið búnaður á bensín-
sjálfsala, sem gerði kleift að afrita
upplýsingar á greiðslukortum. Í jan-
úar sl. var maður með búlgarskt
vegabréf gripinn við komuna til
landsins með Norrænu. Í fórum
hans fundust fjögur sérútbúin tæki
til að setja framan á hraðbanka, í því
skyni að lesa upplýsingar á greiðslu-
kortum og misnota þær. Lögreglan
telur ekki ólíklegt að sá maður hafi
verið eins konar fótgönguliði skipu-
lagðrar glæpastarfsemi, þ.e. hafi
verið gerður út af örkinni til að nálg-
það geti verið miklum erfiðleikum
bundið þegar viðkomandi segi ekk-
ert og viti jafnvel ekkert sjálfur hver
standi að baki. „Jafnvel þótt menn
gætu vísað á aðra þora þeir ekki að
gera það af ótta við refsingu, eða
hefnd sem beinist að fjölskyldu
þeirra. Ofbeldið er svo ríkur þáttur í
þessari starfsemi.“
Fíkniefni stærsti hlutinn
Þrátt fyrir ofangreind dæmi eru
fíkniefnaviðskipti langstærsti hluti
þess sem telst skipulögð glæpastarf-
semi hér á landi. Yfirmaður innan
lögreglunnar segir að reyndar hafi
sú alltaf verið raunin, líka þegar
smygl, dreifing og sala var í höndum
einstaklinga sem skruppu til Amst-
erdam. Þeir hafi keypt efnin af að-
ilum sem tengdust dreifingu fíkni-
efna í Evrópu og orðið að lúta
agavaldi seljendanna, með tilheyr-
andi ógnunum og ofbeldi ef ekki var
staðið í skilum. Þar með hafi þeir
orðið liður í skipulagðri glæpastarf-
semi, þótt þeir hafi ekkert vitað um
skipulag hennar að öðru leyti. Núna
felist breytingin í því að seljendurnir
úti séu farnir að færa sig sjálfir alla
leið á markaðinn hér.
Annar háttsettur maður innan
lögreglunnar segir að enginn vafi
leiki á að glæpaumhverfið hafi gjör-
breyst á fáum árum. Miðað við skil-
greiningu á skipulagðri glæpastarf-
semi séu ótal vísbendingar um að
hún sé að festa sig í sessi hér, í fíkni-
efnaviðskiptum.
Fíkniefnaviðskiptum fylgir mikið
ofbeldi, enda nota glæpaklíkur það
til að halda uppi agavaldi. Lögreglu-
menn segjast vita þetta fyrir víst, en
opinberar tölur um ofbeldi segi ekki
nema hálfa söguna. „Ef einhver
lendir í skuld við fíkniefnasala og er
barinn til óbóta, þá fer hann ekki til
lögreglunnar og kærir atvikið,“ segir
lögreglumaður.
Krafsað í yfirborðið
Lögreglumenn, sem rannsaka af-
brot af ýmsum toga, segja engan
vafa leika á að þeir séu oftar að kljást
við skipulagða glæpastarfsemi en
þeir geti sýnt fram á. Einn þeirra
orðar það svo: „Eldveggirnir eru svo
sterkir að þeir sem við náum eru
bara peð með ákveðið hlutverk.
Þeim er sagt að fara með pakka frá
pósthúsinu til rakarans og vita ekk-
ert meira og geta þess vegna ekki
kjaftað frá. Við kröfsum í yfirborðið
og sjáum myndina undir, en getum
ekki dregið hana fram í dagsljósið.“
Íslensk lögregluyfirvöld eyða sí-
fellt meiri tíma í alþjóðlega sam-
vinnu af ýmsu tagi, sem er talið til
marks um að skipulögð glæpastarf-
semi færist mjög í aukana. Jón H.B.
Snorrason segir, um það er lýtur að
rannsókn efnahagsbrota, að venju-
leg viðskipti eigi sér ekki lengur
upphaf og endi á Íslandi, líkt og áður
fyrr. „Núna eru engin landamæri í
viðskiptum og ekki heldur í afbrot-
um. Rannsókn venjulegs afbrots,
þótt ekki teljist það skipulögð
glæpastarfsemi, teygir sig oft til
margra landa. Ég get ekki fullyrt að
margt af því, sem við rannsökum, sé
angi af skipulagðri glæpastarfsemi,
en oft leikur sterkur grunur á því.
Peningaþvættið er þar líklegast,
þótt ekki sé svo alltaf, en svo koma
upp alls konar fjársvikamál eða fals-
anir, þar sem óljóst er hverjir standa
að baki. Ef hægt væri að fara ofan í
öll málin og rekja þau, þá væri áreið-
anlega oftar hægt að benda á skipu-
lagða glæpastarfsemi. Lögreglan
reynir að upplýsa öll sýnileg brot, en
vill gjarnan reyna að komast til
botns í málum, svo hægt sé að upp-
ræta starfsemina.“
Tengslin við Kaunas
Í framhaldi af þessum ummælum
Jóns er vert að rifja upp, að fjöldi
manna frá Litháen, sem staðnir hafa
verið að fíkniefnamisferli hér á landi
á undanförnum misserum, hefur
komið frá næststærstu borg Lithá-
ens, Kaunas. Slíkt telst ólíkleg til-
viljun og því hefur vaknað grunur
um að ferðir þeirra séu á vegum
skipulagðra glæpasamtaka. Í febr-
úar 2004 sagði Mindaugas Peleckis,
blaðamaður hjá litháska dagblaðinu
Respublika í samtali við Morgun-
blaðið að Kaunas væri þekkt fyrir
stórfellda framleiðslu á eiturlyfjum
og hefði amfetamín verið framleitt
þar á tilraunastofum og því dreift til
annarra Evrópulanda og selt þar.
Árin 2003 og 2002 hefði lögregla
fundið verksmiðjur í borginni þar
sem eiturlyf voru framleidd og m.a.
lagt hald á um 100 kíló af amfetamín-
töflum. Peleckis sagði mjög algengt
Morgunblaðið/Arnaldur
Í meltingarveginum Algengt er að smyglarar gleypi fjölda pakkninga með fíkniefnum og reyni að koma þeim
þannig fram hjá yfirvöldum og yfir landamæri. Slíkt er lífshættulegt því mikil hætta er á að umbúðirnar rofni.
» Skipuleggjendum
smyglsins er slétt
sama um þau burðardýr
sem lenda í íslenskum
fangelsum.
Oft kvikna grunsemdir um peninga-þvætti hér á landi, þ.e. að menn reyniað koma afrakstri glæpastarfsemi
sinnar inn í hagkerfið á því formi, að það sé
ekki rekjanlegt lengur til afbrotanna. „Marg-
ir, sem stunda afbrot, fá allar sínar tekjur á
ólöglegan hátt, en verða að fela uppruna
teknanna svo þeir geti búið innan um annað
fólk, ferðast, keypt bíla og fleira sem tilheyrir
daglegu lífi,“ segir Jón H. B. Snorrason, yfir-
maður efnahagsbrotadeildar Ríkislögreglu-
stjóra. „Þetta er afskaplega flókið ferli, sér-
staklega í mjög ábatasömum afbrotum. Oft
þurfa menn að leggja í mikinn tilkostnað til
að koma peningum í umferð.“
Hjá nágrannaþjóðum er hægt að finna
dæmi þess að menn setji á laggirnar fyrir-
tæki, til dæmis veitingastað, með það eina
markmið að fela tekjur af afbrotastarfsemi.
Þá leigja þeir húsnæði og kaupa alla innan-
stokksmuni, en ætla sér aldrei að hafa neinn
rekstur sem heitið getur. Bókhaldið sýni hins
vegar verulegar tekjur, sem eigandinn telji
fram. Þar sem rekstur veitingahúss byggist
eingöngu á lausafé frá fólki sem kemur inn af
götunni sé erfitt að sýna fram á að í raun sé
engin aðsókn að staðnum.
Jón segir að ekki séu dæmi um slíkt hér,
enda sé samfélagið svo smátt að erfitt sé að
halda því fram að miklar tekjur séu af veit-
ingastað sem allir sjái að sé varla starfræktur
í raun og keppinautar yrðu fljótir að koma
auga á að maðkur væri í mysunni. „Þetta
verður strax flóknara ef menn stofna versl-
unarfyrirtæki eða þjónustufyrirtæki, þar sem
erfiðara er að skálda slíkan rekstur.“
Hér á landi hafa gengið dómar um
peningaþvætti. Má þar nefna að menn hafa
verið dæmdir fyrir að taka við háum fjár-
hæðum og skipta þeim í gjaldeyri, þótt þeir
vissu að peningarnir væru afrakstur fíkni-
efnasölu og ætlaðir til frekari kaupa á fíkni-
efnum. Fleiri mál tengjast fíkniefnasölu og
skipta fjárhæðirnar oft milljónum.
Orðspor landsins misnotað
Bankar og aðrar fjármálastofnanir benda
oft á óvenjulegt fjárstreymi á reikningum.
Tilkynningar um slíkt eru raunar um 300 á
ári. Í mörgum tilvikum er ekkert óhreint á
seyði, en í öðrum geta ábendingarnar hins
vegar stutt við rannsókn annarra mála, til
dæmis fíkniefnamála, þar sem oft þarf að
koma háum fjárhæðum milli landa. „Pen-
ingaþvætti fylgir oft mjög löngu og flóknu
ferli frá afbroti og þar til afbrotamennirnir
treysta sér til að taka peningana aftur í sína
vörslu,“ segir Jón. „Peningarnir fara oft í
gegnum margar peningastofnanir í mörgum
löndum. Þótt við viljum trúa því að Ísland sé
laust við skipulagða glæpastarfsemi þá geta
íslenskar fjármálastofnanir dregist inn í pen-
ingaþvætti þegar reynt er að koma færslum
hér í gegn. Ísland er jafn útsett fyrir þessu
og önnur lönd, kannski jafnvel meira, af því
að landið er alls ekki þekkt fyrir skipulagða
glæpastarfsemi og því getur verið freistandi
að reyna að nota íslenska banka fyrir vafa-
samar færslur á peningum. Afbrotamenn,
sem búa í einhverju landi á meginlandi Evr-
ópu, telja auðvitað að það veki minni eftirtekt
í heimalandi þeirra ef þeir fá millifærslur af
reikningi á Íslandi en til dæmis Kólumbíu,
þar sem skipulögð glæpastarfsemi er land-
læg.“
Íslendingar voru fljótir að reyna að setja
undir þennan leka, með setningu laga árið
1993 um aðgerðir gegn peningaþvætti og á
þessu ári var bætt um betur, með lögum um
varnir gegn peningaþvætti og fjármögnun
hryðjuverka. Ákvæði nýju laganna eru mun
ítarlegri en hinna eldri og skylda fleiri aðila
til að tilkynna til yfirvalda, ef grunur er um
peningaþvætti.
Peningaþvætti
300 tilkynningar á ári
Á vegum Evrópusambandsins hefur verði sett fram skilgreining á
skipulagðri glæpastarfsemi. Skilgreiningin er í 11 liðum og þurfa sex
einkenni, þar á meðal liður 1, 3, 5 og 11, að eiga við til að lögbrot teljist
til skipulegrar glæpastarfsemi.
1. Samvinna fleiri en tveggja einstaklinga.
2. Hver með fyrirfram ákveðið verkefni.
3. Stendur yfir í langan eða óskilgreindan tíma.
4. Með einhvers konar skipulagi eða stjórnun.
5. Grunur um að framið hafi verið alvarlegt refsivert afbrot.
6. Starfsemi á alþjóðlega vísu.
7. Beiting ofbeldis eða ógnunar.
8. Starfsemi skipulega uppbyggð.
9. Peningaþvætti.
10. Með beitingu áhrifa á stjórnmál, fjölmiðla, opinbera stjórnsýslu,
réttarkerfið eða efnahagslega stöðu samfélagsins.
11. Markmið um auðgun eða völd.
Hvað er skipulögð
glæpastarfsemi?