Morgunblaðið - 13.10.2006, Qupperneq 12

12 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
ÁKVEÐIÐ verður á næst-
unni hvort ráðist verður í
frekari kannanir á hag-
kvæmni þess að Íslendingar
framleiði rafmagn fyrir Fær-
eyinga og flytji það milli land-
anna með sæstreng.
Þetta kom fram í máli Sig-
urð í Jákupsstovu, orkumála-
stjóra Færeyja, á Orkuþingi á
Grand hóteli í gær. Sigurð
sagði Færeyinga treysta nær
eingöngu á olíu til húshitunar
og rafmagnsframleiðslu, en
metnaður væri fyrir því að
nýta frekar endurnýjanlega
orkugjafa. Þess vegna hafi
verið gerð forkönnun á lögleg-
um, tæknilegum og efnahags-
legum forsendum þess að
flytja inn rafmagn frá Íslandi
með sæstreng.
„Innflutningur á rafmagni
frá Íslandi gæti gert Færeyj-
ar minna háðar olíu, og
minnkað á sama tíma útblást-
ur gróðurhúsalofttegunda frá
eyjunum. Nú hefur forkönn-
unin verið gerð, og byggt á því
þurfum við nú að ákveða
hvort ráðast á í frekari rann-
sóknir,“ sagði Sigurð.
Þetta eru ekki nýjar hug-
myndir, en snemma á tíunda
áratug síðustu aldar lét
Landsvirkjun kanna mögu-
leika þess að selja rafmagn
með sæstreng til Skotlands,
og rúmum áratug síðar var
gerð hagkvæmniathugun á
vegum Landsvirkjunar,
Statoil og Statnett í Noregi á
lagningu rafstrengs til Bret-
lands, og sýndu Færeyingar
því verkefni mikinn áhuga og
vildu tengjast strengnum.
brjann@mbl.is
Kanna hagkvæmni þess að flytja
rafmagn til Færeyja um sæstreng
Morgunblaðið/Ásdís
Fjórða orkuþingið sett Fjöldinn allur af sérfræðingum og áhugamönnum um orkumál var
saman kominn á Orkuþingi í gær til að hlýða á fyrirlestra um allar hliðar orkumála.
Er Grænlandsjökull heppilegur geymslustaður fyrir geislavirkan
úrgang? Ættu íslensk fyrirtæki að huga að orkusparnaði? Eru jarð-
varmavirkjanir í raun afturkræfari en vatnsaflsvirkjanir? Brjánn
Jónasson brá sér á Orkuþing, sem sett var í gær, til að fá svör við
þessum og mýmörgum öðrum spennandi spurningum um orkumál.
HÆGT er að
draga verulega
úr orkunotkun í
skrifstofufyr-
irtækjum og
stórmörkuðum
með einföldum
aðferðum.
Þrýstingurinn á
slíkar aðgerðir
hefur ekki verið
jafnmikill hér á
landi og í lönd-
um þar sem raf-
orka er fengin
með kolum, olíu
eða jarðgasi, en
nú eru blikur á
lofti.
„Við erum alin upp við að
vera með nóg af orku í kring-
um okkur, en það þýðir samt
ekki að við getum ekki skoðað
hvernig við getum farið vel
með þær auðlindir sem við eig-
um,“ segir Harpa Birgisdóttir,
umhverfisverkfræðingur hjá
Línuhönnun, sem flutti erindi
um orkunýtingu á Orkuþingi í
gær.
Hún hefur undanfarið tekið
þátt í verkefni sem ætlað er að
kanna notkun á heitu og köldu
vatni og raforku í með-
alstórum fyrirtækjum hér á
landi. Einnig er meiningin að
þróa einfaldar leiðbeiningar til
að draga úr notkun auðlind-
að einbeita okkur að skrif-
stofum og matvöruversl-
unum,“ segir Harpa. Hún seg-
ir að á skrifstofunum hafi mikil
óþarfaorka farið í tæki sem
lágu í dvala án þess að slökkt
væri alveg á þeim. Dæmi um
þetta eru sjónvörp og tölvu-
skjáir sem ekki er slökkt á,
prentarar, faxtæki o.fl.
Í stórmörkuðunum sé hins
vegar hægt að draga úr orku-
notkun með því að minnka
notkun á opnum frystum og
kælum, og loka þeim í öllu falli
meðan verslunin er lokuð.
Einnig sé lýsingin oft mjög
mikil, ekki bara meðan versl-
unin er opin heldur líka eftir
lokun, á meðan verslunin er
þrifin og fyllt í hillurnar.
Harpa segir að huga megi
að orkunotkun þegar fyrirtæki
og stórmarkaðir séu hönnuð,
eða þegar endurskipulagning
standi fyrir dyrum. Einfalt sé
t.d. að hanna ljósabúnað þann-
ig að ekki þurfi að lýsa upp
heila hæð þótt einn starfs-
maður sé að störfum að kvöldi
til, að nota sparnaðarperur og
flatskjái í stað túbuskjáa. Hún
bendir á að mælingar sýni að
fartölva noti einungis 16–25%
af þeirri orku sem borðtölva
með túbuskjá noti, þótt borð-
tölvan sé vitanlega dýrari í
innkaupum.
anna, og þar með
draga úr um-
hverfisáhrifum
og minnka
rekstrarkostnað.
Að verkefninu
stendur, auk
Línuhönnunar,
verkfræðistofan
Rafteikning, en
verkefnið er
styrkt af Ný-
sköpunarsjóði
námsmanna og
Bónus, og er að
mestu unnið af
Ásdísi Helgadótt-
ur, sem er í
meistaranámi í Kaliforníuhá-
skóla.
Farið var inn í nokkur fyr-
irtæki og stórmarkaði og mælt
hver orkunotkunin var, t.d. af
ljósanotkun, tölvum, kæliskáp-
um og kaffivélum. „Þannig
vorum við að reyna að gera
okkur grein fyrir orkuþörf-
inni, í hvað orkan fer, og
hvernig má gera betur,“ segir
Harpa.
Gífurleg sóknarfæri
„Rannsóknir frá Danmörku
og víðar sýndu að það eru gíf-
urleg sóknarfæri bæði á skrif-
stofum og í matvöruversl-
unum. Það á raunar við í fleiri
fyrirtækjum, en við ákváðum
Fyrirtæki geta dregið
talsvert úr orkunotkun
Harpa Birgisdóttir
EFTIR mikla
bjartsýni á hag-
nýtingu kjarn-
orku eftir seinni
heimsstyrjöldina
fór heldur að
halla undan fæti
í vinsældum
þegar ógnin af
kjarnorkustríði,
og síðar slysin í
Chernobyl og
Three Mile Isl-
and, drógu at-
hyglina að því
neikvæða við
kjarnorkuna,
segir Ágúst Val-
fells kjarnorkuverkfræðingur,
sem flutti erindi um kjarnorku
á komandi tímum á Orkuþingi
í gær. Hann segir áhuga á
kjarnorku nú víða færast í
aukana eftir að umræðan um
olíuskort og gróðurhúsa-
lofttegundir varð háværari.
Ágúst segir að í dag megi
segja að kjarnorkuverin fleyti
rjómann ofan af orkunni sem
finnst í úrani, og skilji eftir
gríðarlega orku sem mætti
vinna úr kjarnorkuúrgangi,
sem í dag stendur til að urðað.
Ef notuð væru kjarnorkuver
sem beita tímgunaraðferð,
sem endurvinnur úrgang og
nýtir hann aftur og aftur til
orkuframleiðslu, mætti ná 100
geislavirkur en úrgangur úr
kjarnorkuverum í dag. Úr-
gangur úr kjarnorkuverum í
dag taki tugi þúsunda ára að
verða skaðlaus, en til sam-
anburðar taki það úrgang sem
fæst eftir að tímgunaraðferð-
inni hefur verið beitt aðeins um
1.000 ár að verða ekki hættu-
legri en náttúrulegt úran.
Úrgangi sökkt í jökulinn
Ágúst hefur ákveðnar hug-
myndir um hvað gera mætti við
kjarnorkuúrganginn. Hann
segir bestu aðferðina til að
losna við efnin að sökkva þeim
á botn Grænlandsjökuls. Hann
bendir á að ísinn á botninum sé
hundrað þúsunda ára gamall,
úrgangurinn yrði með þessu
móti langt frá mannabyggðum
og óaðgengilegur til hryðju-
verka eða vopnasmíði.
Hugmynd hans gengur út á
að úrgangurinn yrði steyptur
inn í blýkúlur, sem síðan yrðu
steyptar inn í þykkar kúlur úr
ryðfríu stáli. Þar sem úrgang-
urinn gefur frá sér hita þyrfti
einfaldlega að leggja kúlurnar
á jökulinn, og þá myndu þær
sjálfar bræða sér leið niður á
botn jökulsins á u.þ.b. 7 árum.
Eftir 1.000 ár yrði geislahætt-
an af efninu ekki meiri en af úr-
angrýtinu sem finnist á Græn-
landi hvort eð er.
sinnum meiri
orku úr úraninu
en gert sé í dag.
Ástæða þess
að þetta er ekki
gert er einföld.
Það kostar
meira þar sem í
því felst endur-
vinnsla á úrani
sem í dag er
flokkað sem
kjarn-
orkuúrgangur,
segir Ágúst.
Kostnaðurinn
þýðir að fyr-
irtæki sem reka
kjarnorkuver hafa ekki áhuga
á að þróast í þessa átt, enda
yrði orkan úr slíkum orkuver-
um á að giska tvöfalt eða þre-
falt dýrari en í dag.
Áhrif þess að taka upp
þessa fullkomnari gerð af
kjarnorkuverum yrðu gríð-
arleg. Ágúst segir að þær
birgðir af afgangs úrani sem
séu til í dag í Bandaríkjunum
einum myndu duga jafn lengi
og öll olía sem enn finnast í
jörðu í Mið-Austurlöndum, sé
tímgunaraðferðinni beitt.
Ágúst segir að eftir að búið
er að ná allri þeirri orku sem
fullkomin kjarnorkuver gætu
náð úr úraninu standi eftir úr-
gangur sem sé mun minna
Kjarnorkuverin fleyta
rjómann af úraninu
Ágúst Valfells
ÞEGAR rætt er
um jarð-
varmavirkjanir
er viðkvæðið
gjarnan að þær
séu mun aft-
urkræfari en
vatnsaflsvirkj-
anir. Þessu er
Birgir Jónsson,
dósent við verk-
fræðideild Há-
skóla Íslands,
ekki sammála. Í
erindi sem hann
flutti á Orku-
þingi í gær sagði
hann minni mun
en margir haldi á afturkræfni
þessarra tegunda virkjana.
„Menn segja gjarnan að
jarðvarmavirkjanir séu alger-
lega endurkræfar en vatns-
aflsvirkjanir ekki. Mín nið-
urstaða, eftir að hafa farið í
gegnum málið, er að báðar
þessar virkjunartegundir eru
að lang mestu leyti aft-
urkræfar,“ segir Birgir.
Hann bendir á að séu jarð-
varmavirkjanir settar upp á
mosavöxnu hrauni, þó ekki
annað en stöðvarhús eða
borplan, þá geti það tekið mos-
ann 30 – 50 ár að þekja svæðið
á ný eftir að virkjunin er lögð
af, og jafnvel þegar það sé orð-
ið verði mosabreiðan trúlega
aldrei eins og hún var áður en
virkjunin kom til sögunnar.
„Þetta er að mestu leyti aft-
urkræft, en það
verður aldrei al-
veg eins. En það
sama má segja
um vatnsafls-
virkjun, þar er
tæknilega mögu-
legt að tæma lón-
in, og jafnvel
fjarlægja stífluna
ef hún er ekki
þeim mun stærri.
Þetta er verið að
gera í Bandaríkj-
unum við mörg
hundruð stíflur á
ári, yfirleitt
gamlar og úrelt-
ar stíflur. Lónstæðið verður á
nokkrum áratugum, sér í lagi
ef því er hjálpað, eins og venju-
legt landslag, til dæmis á há-
lendinu,“ segir Birgir.
Gömul lónsstæði
Hann bendir á að öll virkj-
analón sem gerð hafi verið á
hálendinu séu staðsett þar sem
áður fyrr hafi verið lón. „Þegar
þau ræsast fram hefur lands-
lagið breyst, það sem bætist
við eru óseyrarmyndanir úti í
lóninu, það myndast mal-
arhjallar. [...] Það er við-
urkennt að þetta er landslags-
form sem mönnum líkar vel
við, og þegar á að fara að taka
sum af þessum fornu lóns-
stæðum og breyta þeim í virkj-
unarlón þá upphefjast mót-
mæli af því þetta sé svo fallegt
land. Hálslón er fyrrum lón, og
hjallarnir í því eru óseyr-
armyndanir.“
Hann segir að þegar hugað
sé að slíkri afturkræfni verði
að hafa í huga að notandinn,
hvort sem það sé álver eða
eitthvað annað, sé e.t.v. ekki
með starfsemi nema í nokkra
áratugi. Að þeim liðnum þurfi
að taka ákvörðun um hvort
halda eigi áfram að framleiða
rafmagn, t.d. vegna endurnýj-
unar álversins, eða hvort
leggja eigi virkjunina niður.
Því sé ekki verið að taka valið
af komandi kynslóðum með því
að virkja.
Birgir fjallaði einnig um um-
hverfisáhrif af virkjunum, sér í
lagi sjónræna mengun sem af
þeim stafar. Hann segir sína
niðurstöðu þá hvað sjónrænu
mengunina varðar að meiri
mengun sé frá jarðvarmavirkj-
unum en vatnsaflsvirkjunum, í
það minnsta eins og þær hafi
verið hannaðar hingað til.
„Þetta hefur verið hannað
þannig að þetta eru mjög
glæsileg og snyrtileg mann-
virki, en þetta hefur verið
mjög áberandi arkitektúr, að-
allega í jarðhitanum. Í vatns-
aflinu eru menn þó fyrir löngu
farnir að reyna að fela helstu
mannvirki, það er að segja
koma þeim fyrir neðanjarðar.
Þó hafa verið gerð mistök þar
eins og annars staðar,“ segir
Birgir.
Ekki mikill munur á
afturkræfni virkjana
Birgir Jónsson