Morgunblaðið - 13.10.2006, Blaðsíða 26

daglegt líf
26 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Þetta var bara eins og að fáhnakkaskot,“ segir IngólfurGuðmundsson, en hann var einnaf þeim fyrstu sem nýttu sér
DNA-tæknina til að athuga hvort hundur
sem hann flutti inn frá Bandaríkjunum
væri með PRA-sjúkdóminn, eða arfgenga
vaxandi sjónurýrnun. Í ljós kom að hund-
urinn hans, Ben, var sýktur af PRA, en
sjúkdómurinn leiðir til þess að hundurinn
missir sjónina að fullu.
„Fyrst flutti ég inn tíkina Kötu, hún
kom til landsins 2004. Hún er alveg hrein,
laus við PRA,“ segir Ingólfur. „Svo flutti
ég Ben inn árið 2005. Hann uppfyllti allan
heilsupakkann, bara eins og best verður á
kosið, þegar ég flutti hann inn. Ég hafði þá
ekki hugmynd um að hægt væri að gera
DNA-próf fyrir PRA. Hingað til hefur
PRA einungis sést í augnskoðun. Hundur
getur verið sýktur en það hefur ekki verið
hægt að sjá það fyrr en sjúkdómurinn hef-
ur verið farinn að láta á sér kræla,“ segir
Ingólfur og bætir við að PRA hafi fyrst
greinst við augnskoðun í labrador retriev-
er-hundi á Íslandi 28. október árið 2005.
„Þá byrjar boltinn að rúlla og á svipuðum
tíma gefur DNA-tæknin möguleika á
greiningu úti í Ameríku. Það vissu mjög
fáir af þessu og þetta er alveg fokdýrt,
menn gerðu þetta þess vegna ekkert al-
mennt þá, nema kannski í tilraunaskyni.“
Ingólfur ákvað að láta reyna á tæknina,
fyrst hún var fyrir hendi og Ben uppfyllti
allar aðrar heilbrigðiskröfur. „Ég ákvað að
verða einn af þeim fyrstu til að taka skref-
ið. Ég er með hunda sem koma úr ræktun
þar sem lögð er mikil áhersla á heilsufar
og satt að segja bjóst ég ekki við neinu
öðru en að báðir hundarnir væru hreinir.
Ég vissi af því þegar þetta var að PRA
væri komið upp á Íslandi og ég vissi að í
framtíðinni yrðu gerðar kröfur um að
hundar væru PRA-prófaðir.“ Ingólfur ætl-
aði sér með innflutningnum á parinu að
koma með nýja ræktunarlínu inn í landið.
„Ég vildi þess vegna áfram vera fullviss
um að allt væri í lagi.“
Dýralæknir tók blóðprufur sem voru
sendar til Optigen. Niðurstöðurnar feng-
ust og það var ekki laust við að Ingólfi
brygði við þegar þær komu. „Yfirleitt líða
2–4 vikur þangað til niðurstöður koma,
þær geta verið á þrjá vegu: sýktur, arfberi
eða hreinn. Og Ben var sýktur. Það var
bara hnakkaskot, að mér fannst.“
Ingólfur hafði, áður en hann ákvað að
láta DNA-prófa hundinn, verið beðinn um
að lána hann til undaneldis. „Ég vildi ein-
faldlega vera alveg viss, ég hafði engan
grun um að hann væri sýktur,“ segir hann.
Hundarnir tveir, sem Ingólfur flutti inn,
eru frá sama ræktanda í Bandaríkjunum.
„Ég veit að þessi ræktun er mjög virt og
vinsæl þarna úti. Þar á bæ var brugðist illa
við þessu, ég fann bara ótta hjá þeim. Það
var reynt að þagga þetta niður.“
Það gefur augaleið að mikið getur verið
í húfi hjá ræktanda sem er með mikið und-
ir í ræktun. Ingólfur er þó heppinn að því
leyti að hann uppgötvaði sjúkdóminn í sín-
um hundi áður en farið var að nota hann í
stórum stíl og ekki verður ræktað frekar
undan honum. „Staðreyndin er sú, ef við
tökum sem dæmi hund sem hefur verið
notaður í tíu ár, hann gæti átt hundruð af-
kvæma. Svo er hann prófaður og í ljós
kemur að hann er PRA-sýktur, þá er ljóst
að öll hans afkvæmi eru arfberar og jafn-
vel sýkt ef hinn hundurinn er arfberi eða
jafnvel líka sýktur. Þess vegna þora menn
þetta ekki, heldur halda bara áfram með
sína ræktun og taka þannig mikla
áhættu.“ Ingólfur álítur þó að í framhald-
inu verði farið að prófa unga hunda,
þ.e.a.s. ef foreldrarnir eru ekki lausir við
PRA, áður en farið verður að nota þá. „Ég
vildi alls ekki leggja einhverja rosalega
vinnu í hund sem svo kæmi í ljós að væri
ónothæfur í ræktun. Ég get þó að sjálf-
sögðu notað hann áfram, hann er mjög
skemmtilegur í veiði.“
Tryggingar greiða hluta kostnaðar
Mjög misjafnt er hvað það kostar að
flytja inn hund. „Í dag kostar einangrunin
um 200.000 kr.,“ segir Ingólfur. „Ég hugsa
að heildarkostnaðurinn vegna Ben hafi
farið vel yfir 700.000 kr.“
Ingólfur var vel tryggður og þarf þess
vegna ekki að bera allan kostnaðinn sem af
þessu hefur hlotist. „Það er nauðsynlegt
að líftryggja og afnotamissistryggja
hunda þegar farið er af stað í ræktun,“
segir hann. „Það kom sér vel í mínu tilfelli.
Tryggingarnar ná þó ekki yfir nema helm-
ing kostnaðar, það er ekki tryggt fyrir
hærri upphæð en 400.000.“
Ingólfur nefnir sérstaklega hversu auð-
velt er að kortleggja það ef einn sýktur
einstaklingur kemur fram. „Ef vitað er um
einn sýktan hund er sá möguleiki alltaf
fyrir hendi að sú lína geti borið þetta
áfram. Ef hins vegar eru ræktaðir saman
tveir hundar úr þeirri línu og hvorugur er
sýktur er hættan úr sögunni. Genið er
víkjandi, þannig að jafnvel þó að arfberi og
hreinn hundur séu paraðir er sterkur
möguleiki á að fá hreina hvolpa, eða 50%.“
Erfðatæknin kemur víða
að gagni og nú er hægt að
greina vaxandi arfgenga
sjónurýrnun í hundum.
Sigrún Ásmundar spurðist
fyrir um málið.
Mikið í húfi fyrir hundaræktendur
Veiðihundur Ben er með arfgenga vaxandi sjónurýrnun.
Það eru hrein erfðavísindi á bak við þetta,“segir Dagur Jónsson, sem er í rækt-unarstjórn retriever-deildar Hunda-
ræktarfélags Íslands. „Í Norður-Ameríku eru
milljónir hunda. Optigen þróaði aðferðir til að
finna þetta gallaða gen sem veldur PRA. Genið
er víkjandi þannig að það getur leynst töluvert
lengi, kemur svo kannski fram þegar tveir arf-
berar eru paraðir.“
Dagur segir þó að fyrst búið sé að finna mein-
genið hjá allnokkrum hundategundum þurfi
ekki endilega að líta á þetta sem vandamál.
„Þetta er í raun ekki vandamál heldur verkefni,“
segir hann. „Þar sem genið er þekkt er auðvelt
að rækta þetta í burtu í þeim stofnum sem búið
er að finna meingenið í. Auðvitað er þetta alltaf
áfall fyrir hvern einstakling en í stærra sam-
hengi er þetta einfalt verkefni.“ Dagur tekur
sérstaklega fram að ekki sé hægt að DNA-prófa
allar hundategundir fyrir PRA. „Það er nú gall-
inn við það,“ segir hann. „Þó að hundarnir séu
svona skyldir er þetta ekki á sömu stöðunum og
ekki í sömu litningunum. Þess vegna er ekki
hægt að ganga að þessu vísu í öllum hundum.“
Þó að langt virðist gengið að setja rækt-
unarbann á hunda sem einungis eru arfberar
fullyrðir Dagur að það sé eina leiðin. „Sýktur
einstaklingur segir okkur að báðir foreldrar séu
arfberar. Þá er hægt að kortleggja ferilinn aftur
á bak á einfaldan hátt. Þess vegna er rækt-
unarbann það eina rétta. Þó að þetta séu harka-
legar aðgerðir.“
Tiltölulega fáir hundar hafa greinst með PRA
hérlendis enn sem komið er. „Við erum svo ný-
byrjuð að prófa þetta,“ segir Dagur. „Við höfum
eiginlega tekið þann pól í hæðina að hvetja fólk
til að láta prófa þá hunda sem tengjast arfber-
um. Ég er þó fullviss um það að lítil prósenta
hunda hérlendis er með PRA.“
Einfalt verkefni
Það hafa verið fundin upp DNA-próffyrir ýmsa arfgenga sjúkdóma í hund-um,“ segir Helga Finnsdóttir dýra-
læknir. „Ekki bara augnsjúkdóma heldur
líka marga aðra. Það er hægt að senda út
sýni úr hundinum og þá fæst einfaldlega nið-
urstaða sem hljómar annaðhvort upp á já
eða nei,“ heldur hún áfram. „Varðandi rann-
sóknir á arfgengum augnsjúkdómum eru
augnskoðanir tvisvar á ári á vegum Hunda-
ræktarfélags Íslands. Greinist hundur með
arfgengan augnsjúkdóm fer það eftir eðli
sjúkdómsins hvort hundurinn er settur í
ræktunarbann og/eða afkvæmi hans og for-
eldrar, því ávallt skal hafa að leiðarljósi að
nota einungis heilbrigð dýr til undaneldis,“
segir Helga. „Hundaræktarfélag Íslands set-
ur ræktendum reglur varðandi undaneldi
sem þarf að uppfylla til að hvolpar fáist ætt-
bókarfærðir. Suma arfgenga sjúkdóma er
hægt að greina í dag með DNA-rannsóknum
og sem betur fer á það við um æ fleiri sjúk-
dóma sem hægt er að staðfesta þannig.
Stefnan er og á auðvitað að vera sú að öll
ræktun miðist við það að þeir einstaklingar
sem fæðist verði heilbrigðir og að lífsgæði
þeirra skerðist ekki vegna arfgengra sjúk-
dóma sem hugsanlega er vitað að foreldr-
arnir beri,“ bætir hún við.
„Við höfum sent sýni úr dýrum til Optigen
í mörg ár, þannig að það er ekkert nýtt und-
ir sólinni í þeim efnum.“ Jafnframt bendir
hún á grein sem hún hefur skrifað um PRA
á vef sínum dyralaeknir.com og frekari upp-
lýsingar á optigen.com. Þar kemur fram
hvaða tegundir er hægt að DNA-prófa gagn-
vart PRA og hvaða tegundir það eru sem
eru í hættu að fá arfgenga vaxandi sjónu-
rýrnun.
Ekkert nýtt undir sólinni
Foreldrar Hvolpar – gotsystkini
25% 25% 25% 25%
Frír Frír Frír Frír Frír Frír
Frír Arfberi Frír Frír Arfberi Arfberi
Sýktur Arfberi Sýktur Sýktur Arfberi Arfberi
Arfberi Arfberi Frír Arfberi Arfberi Sýktur
Frír Sýktur Arfberi Arfberi Arfberi Arfberi
Sýktur Sýktur Sýktur Sýktur Sýktur Sýktur
Í reglugerð um
skráningu í ættbók
Hundaræktarfélags
Íslands segir: „Grein-
ist hundur með arf-
genga vaxandi sjónu-
rýrnun (PRA) fást
hvolpar undan hon-
um ekki ættbók-
arfærðir né afkvæmi
hvolpa hans úr fyrri
gotum og/eða fleiri
afkvæmi foreldra
hans og verður hund-
urinn og afkvæmi
hans sem þegar eru
ættbókarfærð skráð í
ræktunarbann.“
sia@mbl.is