Morgunblaðið - 13.10.2006, Page 34

34 FÖSTUDAGUR 13. OKTÓBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í
miðborginni þetta kvöld var
fjöldi fólks og varla að
nokkur væri ódrukkinn.
Reyndar voru sumir svo of-
urölvi að þeir stóðu vart
uppi. Þeir slöguðu út á götur, voru
með háreysti og dónaskap, tveir
náungar ruku saman af vanmætti
og döngluðu hvor til annars. Ég
stökk upp í leigubíl og bílstjórinn
bað mig afsökunar, sagðist verða að
hafa rúðurnar niðri til að hleypa út
ólyktinni af sauðdrukknu farþeg-
unum tveimur sem hann hafði
sleppt út á sömu mínútu. Hann
skipti þó fljótlega um skoðun og
renndi rúðunum upp aftur, til að
koma í veg fyrir að einhver
drykkjuboltinn hreinlega dytti inn
um gluggana.
„Ég er feginn að þessi er ekki í
mínum bíl,“ sagði bílstjórinn þegar
við ókum framhjá unglingsstúlku
sem var svo drukkin að ekki var
hægt að greina lífsmark með henni.
Tveir vinir hennar héldu henni
uppi, drógu hana áfram og slógu
létt á vanga hennar af og til, án þess
að hún sýndi nokkur merki þess að
vera að ranka við sér.
„Er þetta alltaf svona í mið-
bænum?“ spurði ég undrandi, enda
langt síðan ég hef komið í Soho-
hverfi í London um helgi. „Já,“
svaraði leigubílstjórinn. „Þetta er
alltaf svona og reyndar oft miklu
verra.“
Hann sagði að þótt slæmt væri að
þurfa að sinna farþegum í Soho um
helgar væri það þó öllu skárra en í
mörgum nágrannasveitarfélögum.
„Hérna get ég oft tekið túrista í bíl-
inn, sem eru ekki eins drukknir og
Lundúnabúar. En ef ég fer í aðra
bæi sit ég uppi með eintómt heima-
fólk á fylliríi.“
Ég verð að viðurkenna að ég var
afskaplega undrandi á þessu al-
menna, mikla fylleríi, jafnt unglinga
sem fullorðinna. Ég man nefnilega
ekki betur en að breskir blaðamenn
hafi margoft komið til Íslands, farið
niður í miðbæ um helgar og skrifað
svo langar og miklar greinar um
hvað Íslendingar drekka mikið og
illa. Og allir sauðdrukknu ungling-
arnir vekja sérstaka athygli. Ætli
þessir blaðamenn rölti aldrei um
Soho-hverfið?
Heimsóknin til London á dög-
unum var annars öll hin ánægjuleg-
asta. Hvernig er hægt að láta sér
leiðast í borg þar sem sýnd eru leik-
rit í öðru hverju húsi og hvorki fleiri
né færri en 23 söngleikir á fjöl-
unum? Og svo er hægt að fara út að
borða án þess að það kosti hægri
handlegginn.
Reyndar kviknuðu örlitlar vonir
um að slíkt verði hægt að leyfa sér
oftar hér á landi þegar boðaðar
lækkanir á matarverði taka gildi.
En ég verð að viðurkenna að bjart-
sýni mín stóð ekki lengi, enda gefur
reynslan ekki tilefni til að stökkva
hæð sína í loft upp.
Um miðjan september var frá því
greint í Morgunblaðinu, að sl. haust
hefði ekki verið hægt að greina
lengur það verðstríð sem geisaði
milli lágvöruverslana á fyrri hluta
ársins. Og að enn bætist við hækk-
anirnar. Hið undarlega er, að þótt
allir geti lesið á verðmiða og sann-
reynt að matur hefur hækkað, er
samt fullyrt að það hafi hann alls
ekki gert. Birgjar, sem einu sinni
hétu framleiðendur og heildsalar,
segjast til dæmis ekki hafa hækkað
nokkurn skapaðan hlut hjá sér, en
verslanirnar barma sér, segja sam-
keppnina svo gríðarlega harða að
varla sé nokkur álagning, en auðvit-
að fái þær ekki ráðið við síhækkandi
verð frá birgjum. Hagar, sem reka
m.a. Bónus, Hagkaup og 10-11, töp-
uðu heilum 700 milljónum á verð-
stríðinu í fyrra, að sögn forsvars-
manna. Mikið megum við prísa
okkur sæl að þar á bæ skuli menn
reknir áfram af hugsjónum, en ekki
gróðavon.
Þegar í ljós kom að afleiðingar
verðstríðsins voru horfnar með öllu
og matarverð hélt áfram að rjúka
upp var bent á að samkeppnisyf-
irvöld bæru mikla ábyrgð. Þau ættu
ekki að láta óátalið að markaðs-
ráðandi fyrirtæki seldu vöru undir
kostnaðarverði um tíma til að bola
samkeppnisaðilum út af markaði.
Virk samkeppni tryggði hagstætt
verð og samkeppnisyfirvöld yrðu að
láta þar til sín taka.
Boðaðar lækkanir á mat-
vöruverði taka gildi frá og með 1.
mars nk. Margir hafa lýst áhyggj-
um af að lækkunin muni ekki skila
sér til neytenda, heldur verslana.
Svarið er, að stíft eftirlit verði haft
með því að neytendur njóti góðs af.
Ég get ekkert efast um það fyr-
irfram, að frá og með 1. mars verði
gerðar verðkannanir fram og til
baka og nánast upp á hvern dag til
að ganga úr skugga um að lækk-
anirnar komi fram. Og að sam-
keppnisyfirvöld verði þá alveg sér-
staklega á varðbergi. Ég hef hins
vegar miklu meiri áhyggjur af því
sem gerist núna í október, nóv-
ember, desember, janúar og febr-
úar. Hvað ef matarverð heldur
áfram að hækka þessa fimm mán-
uði, eins og það hefur gert allt þetta
ár? Og það svona líka óskiljanlega
að ekki virðist einu sinni hægt að
rekja hækkunina til upprunans.
Getur verið að verslanir sjái sér leik
á borði og ýti verðinu smám saman
upp, fram að 1. mars? Og svo kemur
lækkunin og allir eiga að verða sæl-
ir og glaðir, en enda kannski með að
greiða svipað verð fyrir matvælin
og þeir gera núna, fimm mánuðum
fyrr.
Við höfum svo lengi búið við svo
hátt verð á matvöru hér á landi að
almenningur ber ekki lengur neitt
skynbragð á hvað er eðlilegt og
hvað ekki. Hækkun einhverrar vöru
upp á tugi króna kallar varla á við-
brögð. Svo bregðum við okkur til
útlanda og furðum okkur á því hvað
maturinn er ódýr þar. Við hlið okk-
ur í kjörbúðinni standa heimamenn
og fussa og sveia yfir okrinu, enda
ekki vanir að setja stærstan hluta
ráðstöfunartekna sinna í mat-
arkörfuna.
Maturinn
hér og þar
»Ég hef hins vegar miklu meiri áhyggjur af þvísem gerist núna í október, nóvember, desem-
ber, janúar og febrúar. Hvað ef matarverð heldur
áfram að hækka þessa fimm mánuði, eins og það
hefur gert allt þetta ár? Hvað ef matarverð held-
ur áfram að hækka þessa fimm mánuði, eins og
það hefur gert allt þetta ár?
rsv@mbl.is
VIÐHORF
Ragnhildur Sverrisdóttir
AÐ UNDANFÖRNU hefur
Samfylkingin farið mikinn í gagn-
rýni sinni á íslenskan landbúnað og
haldið því fram að matvælaverð
megi lækka hérlendis með því að
taka upp grænar bein-
greiðslur til bænda,
þessu hélt hugmynda-
fræðingurinn Össur
Skarphéðinsson m.a.
fram í Kastljóssþætti
Sjónvarpsins.
Mega ekki fela í
sér verðstuðning
Núverandi stuðn-
ingskerfi við bændur
er sagt flókið og binda
bændur á klafa. Kerf-
inu vill Samfylkingin
umbylta að fyrirmynd
síns dáða Evrópusambands, allt í
þágu lækkaðs matvælaverðs. En
græna leið Samfylkingarinnar er
blindgata og er með ólíkindum að
stjórnmálaafl sem vill væntanlega
láta taka sig alvarlega skuli skrum-
skæla staðreyndir með þessum
hætti.
Sannleikurinn er sá að grænar
greiðslur þurfa að falla að ströng-
um skilyrðum sem útlistuð eru í 2.
viðauka við landbúnaðarsamning
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar og
Ísland er aðili að. Grunnskilyrðin
eru að grænar greiðslur mega
hvorki hafa markaðs- og við-
skiptatruflandi áhrif né fela í sér
verðstuðning. Það segir sig sjálft
að greiðslur af þessum toga geta
aldrei nýst til að lækka vöruverð
til neytenda. Þær mega ekki tengj-
ast búvöruframleiðslu á nokkurn
hátt, svo einfalt er það. Fýkur þar
með spilaborg Samfylkingarinnar
út í veður og vind.
Ekki ný uppfinning
Því skal þó haldið til haga að
grænar stuðningsaðgerðir eiga
vissulega sinn sess í landbún-
aðarstefnunni í bland við annað,
t.d. í þágu rannsókna og þróunar
eða til landgræðslu og skógræktar,
og þeim hefur verið beitt hér á
landi lengur en minni Samfylking-
arinnar virðist ná til. Því fer víðs
fjarri að grænn stuðningur sé upp-
finning hennar. Þvert á móti hefur
landbúnaðurinn sjálfur leitt hug-
myndavinnu um möguleika slíkra
stuðningsaðgerða í atvinnu- og
byggðaþróun til lengri framtíðar.
Samfylkingin hefur nú með blekk-
ingarleik sínum skaðað þetta starf.
Landbúnaðarstefna
núverandi rík-
isstjórnar hefur verið
að stuðla að aukinni
hagræðingu og bættri
hagkvæmni íslenskra
búvöruframleiðenda,
m.a. til að styrkja
samkeppnisstöðu
þeirra gegn erlendri
búvöruframleiðslu og
lækka vöruverð til
neytenda. Hið op-
inbera getur unnið að
þessum markmiðum
með framleiðslutengd-
um beingreiðslum og verðákvörð-
unum, sem snerta þá búvörufram-
leiðsluna sjálfa og hafa áhrif á það
verð sem neytandinn greiðir fyrir
vöruna.
Það er enginn betur meðvitaður
um þær takmarkanir sem um slík-
ar stuðningsaðgerðir gilda en hags-
munaaðilar í landbúnaði, þ.á m. að
slíkur stuðningur muni þurfa að
dragast saman þegar fram í sækir
sökum alþjóðlegra samninga. En
það skiptir bæði bændur og neyt-
endur máli að slíkur stuðningur sé
nýttur í þágu beggja innan þess
ramma sem gildir hverju sinni og
að íslenskur landbúnaður fái ekki
lakara tækifæri til aðlögunar að
auknu viðskiptafrelsi en landbún-
aður nágrannaríkjanna. Þúsundir
starfa launafólks í afurðastöðvum
og þjónustu við landbúnaðinn um
land allt og líka höfuðborgarsvæð-
inu væru í miklu uppnámi og at-
vinnuleysi yrði staða dagsins. Að-
gerðir ríkisstjórnarinnar til
lækkunar matarverðs tryggir þetta
sameiginlega hagsmunamál bænda
og neytenda.
Íslensk búvöruframleiðsla
mundi leggjast í rúst
Það er hverjum skynsömum
manni ljóst að tillögur Samfylking-
arinnar til lækkunar matvælaverðs
myndu leggja íslenska búvörufram-
leiðslu í rúst með ófyrirséðum af-
leiðingum fyrir sveitir landsins.
Hún nyti engrar tollverndar, þó
búvöruframleiðsla allra annarra
ríkja í okkar heimshluta gerði það
svo sannarlega. Hún fengi heldur
engan ríkisstuðning, þrátt fyrir að
starfa í skugga Evrópusambands-
ins sem beitir 90% af öllum út-
flutningsbótum í heimsviðskiptum
og fer með hátt í helming af sam-
eiginlegum útgjöldum sínum til
landbúnaðarmála. Hún hefði ein-
faldlega enga stöðu í slíkri sam-
keppni.
Undir Samfylkingunni myndu
grænar greiðslur til einhverra ein-
staklinga og lögaðila hérlendis
varða allt annað en búvörufram-
leiðslu og verð íslenskra búvara til
neytenda. Af óljósum hugmyndum
Samfylkingarinnar að ráða gætu
þetta verið búsetu- eða umhverf-
isstyrkir. Eða einhvers konar til-
vistarstyrkir. En sennilega væri
ekki viðeigandi að kalla viðtak-
endur greiðslnanna bændur.
Í þessu liggur kjarni málsins.
Samfylkingin vill lækka matarverð
með því að tryggja ótakmarkað
framboð af erlendum búvörum án
þess að styðja nokkuð við bakið á
íslenskri búvöruframleiðslu. Hún
einfaldlega viki af markaði. Þetta
vill hún útfæra í samráði við bænd-
ur. Bændur sem hafa allt frá land-
námi litið á sig sem matvælafram-
leiðendur sinnar þjóðar.
Uppgangur, athafnafrelsi og ný-
sköpun hafa einkennt sveitir lands-
ins á undanförnum árum. Staða og
sjálfsímynd íslenskra bænda hefur
styrkst. Það er sorglegt að Sam-
fylkingin skuli nú vilja veita þess-
ari stétt náðarhögg. Og það í fullri
vinsemd.
Sýndarmennska Samfylking-
arinnar og græna blekkingin
Guðni Ágústsson skrifar um
lækkun matarverðs »Mikilvægt að ís-lenskur landbún-
aður fái ekki lakara
tækifæri til aðlögunar
að auknu viðskiptafrelsi
en landbúnaður ná-
grannaríkjanna.
Guðni Ágústsson
Höfundur er landbúnaðarráðherra.
Í FJÁRLAGAFRUMVARPI
ársins 2007 kennir ýmissa grasa.
Ég vil hér vekja athygli á einu at-
riði umfram önnur, sem varðar
Háskóla Íslands. Í mörg ár hefur
farið fram mikil bar-
átta innan skólans í
því skyni að við-
urkenna sérstaklega
þjóðlegar greinar inn-
an skólans og við-
urkenna þar með sér-
stöðu Háskólans sem
þjóðskóla okkar allra.
Slík viðurkenning átti
að felast í auknum
fjárveitingum til þess-
ara greina. Á háskóla-
fundi sem haldinn var
19. maí árið 2000 sem
ég einmitt sat, var
eftirfarandi ályktun samþykkt:
„Háskólafundur vill að Háskóli Ís-
lands marki sér skýra stefnu í
mennta- og rannsóknamálum í
þeim fræðigreinum er varða Ísland
og Íslendinga sérstaklega. Á þess-
um sviðum eiga Íslendingar að
gegna forystuhlutverki í hinu al-
þjóðlega vísindasamfélagi enda eru
þeir betur í stakk búnir en erlend-
ir fræðimenn til að hafa forystu á
fræðasviðum er tengjast íslenskri
menningu í víðasta skilningi. Há-
skólanum ber því að leggja sér-
staka rækt við þau svið sem telja
má séríslensk.“
40 milljónir í
stuðning
Nú hefur það gerst
að í fjárlagafrumvarp-
inu er komið til móts
við þessar óskir Há-
skólans. 40 milljónir
króna verða lagðar til
í því skyni að styðja
við þjóðlegar greinar
við Háskólann. Þessar
greinar eru meðal
annars íslenska, ís-
lensk fræði og málvís-
indi, sagnfræði og ís-
lenskt táknmál. Ég fagna þessu og
viðurkenningin er svo sannarlega
tímabær.
Bjart framundan
Stjórnvöld sýna nú í verki að
þau meta vel hin íslensku fræði. Á
vorþingi samþykkti Alþingi ný lög
um Stofnun Árna Magnússonar í
íslenskum fræðum. Hin nýja stofn-
un mun verða mikil lyftistöng fyrir
íslensk fræði. Ekki síst vegna þess
að hún mun sameina margar eldri
stofnanir á þessu sviði og sameig-
inlega leysist úr læðingi nýr kraft-
ur sem fæst vegna samlegð-
aráhrifa. Styrkur stofnunarinnar
liggur ekki síst í nánum tengslum
við Háskóla Íslands og tryggt er
að hún verði hluti af fræða-
samfélagi hans. Síðast en ekki síst
mun Háskólinn fá nýja byggingu
utan um þessa starfsemi í tilefni af
100 ára afmæli skólans. Ég er
bjartsýn fyrir hönd íslenskra
fræða og óska metnaðarfullum og
góðum fræðimönnum greinanna,
sem aldrei hafa gefist upp í barátt-
unni, til hamingju með viðurkenn-
inguna.
Stuðningur við
þjóðlegar greinar
Dagný Jónsdóttir fjallar um
málefni Háskóla Íslands » Stjórnvöld sýna íverki að þau meta
vel hin íslensku fræði
Dagný Jónsdóttir
Höfundur er þingmaður og varafor-
maður menntamálanefndar.