Morgunblaðið - 04.12.2006, Blaðsíða 23

mikið notaðir í Kína, en hér sjást kínverskir verkamenn við byggingu borholuhúss.
nahagsleg
agni.“
ankar séu
nýjanlegr-
tta er enn
dir radar-
Orkuteymi
líu, gas og
ð á næstu
tast, t.d. í
fyrirhug-
milljarða
arni segir
um varð-
andi heimildir til losunar mengandi
efna, muni beina sjónum að nýtingu
umhverfisvænna orkulinda. „Við
höldum að við séum komin með for-
skot í þessum geira og teljum að ef
við höldum áfram á þessari braut
verðum við leiðandi banki á þessu
sviði á heimsvísu á árinu 2007. Það
er markmiðið.“
Ásgeir Margeirsson, stjórnarfor-
maður fyrirtækisins, segir að áhugi
yfirvalda í Xian Yang hafi m.a. orðið
til þess að borgin varð fyrir valinu
við uppbyggingu hitaveitu. „Það er
víða áhugi í Kína á að þróa jarðhit-
ann en einnig víða tregða að gera
það með hjálp útlendinga. En hér
voru yfirvöld framsýnni en víða ann-
ars staðar.“
Ásgeir segir að Shaanxi Green
Energy muni fara í fleiri jarðvarma-
verkefni í Kína í framtíðinni. „Það
eru nokkur verkefni sem liggja fyrir
og við búumst við því að þetta muni
margfaldast á næstu árum og eftir
nokkur ár búumst við við því að á
þessu svæði verði langstærsta hita-
veita í heimi.“
sgæða með
i hitaveitu
í gær fyrsta áfanga hitaveitu í kínversku borginni Xian Yang.
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. DESEMBER 2006 23
Í sonnettu nr. 143 eftir Shake-speare hleypur húsmóðir áeftir hænu, sem hefur sloppiðúr búri. Rjóð og áköf eltir kon-
an fuglinn en á meðan orgar smá-
barnið hennar af krafti og trítlar ör-
væntingarfullt á eftir mömmu sinni.
Það er ekki ný bóla, að atvinna for-
eldra og sálrænar þarfir
barna stangist á. En
sálrænt álag má hvorki
verða of mikið, né vara
allt of lengi. Samkvæmt
nýlegri könnun Capa-
cents á vegum Jafnrétt-
isstofu finnst 90% ís-
lenskra foreldra að þeir
eigi stundum eða oft
erfitt með að samræma
fjölskyldulíf og vinnu.
Í grein sinni, „Eru
foreldrar að missa af
lestinni?“ (Mbl.
12.11.06), safnaði Orri
P. Ormarsson saman mannfræðingi,
kennara, rekstrarstjóra og flokks-
foringja til að velta fyrir sér vanda-
málinu og úrlausnum þess. Allir
voru sammála um að óþægilega
langur vinnutími, ýmist vegna lágra
launa, skuldbindinga, eða fyr-
irtækjamenningar, bitnaði á sam-
verustundum foreldra og barna,
með þeim afleiðingum að börn urðu
fyrir streitu. Allir voru líka sammála
um að ekki væri valkostur að annað
foreldri hætti að vinna úti. Sumar
breytingar á kjörum íslenskra fjöl-
skyldna verða til vegna samfélags-
legra úrbóta, t.d. löggjafar um fæð-
ingarorlof, sem gerir foreldrum
kleift að sinna ungbörnum, eða
áfanga í jafnréttisbaráttunni, sem
betrumbæta kjör mæðra. Aðrar
breytingar koma til af innlendri þró-
un t.d. aukinni tekjuþörf vegna hús-
næðisverðs á höfuðborgarsvæðinu.
Svo er enginn eyland: Sumar breyt-
ingar á kjörum íslenskra fjölskyldna
endurspegla þróun mannkynsins,
vandamál sem eru sannarlega hnatt-
ræn.
Fyrir fimmtíu árum, af ástæðum
sem tengdust fjárúthlutun og
ríkjandi viðhorfum innan akademí-
unnar, fannst félagsvísindamönnum
nauðsynlegt að sanna sig sem raun-
vísindamenn. Kenningar þeirra um
fjöskylduform og barnauppeldi fóru
eftir darvinskri fyrirmynd, sam-
tvinnaðri trú á upplýsingarmætti
vísindanna. Fræðingar á borð við
Philip Aries og Lawrence Stone
héldu því fram að í fortíðinni hefðu
börn verið álitin fénaður eða lélegt
vinnuafl, litlir menn og litlar konur.
Þeir töldu „bernsku“ vera nútíma-
hugtak, afleiðingu þróunar og fram-
fara. En margar heimildir sanna að
fortíðin bjó yfir hlýju, rétt eins og
nútíminn hefur sína kaldhæðni. Ste-
ven Ozment, prófessor við Harvard
háskóla, skoðaði dagbækur presta
og fjölskyldna í Evrópu frá síðmið-
öldum fram yfir endurreisnartímabil
og ályktaði að mannlegar tilfinn-
ingar væru ótrúlega seigar og stöð-
ugar, sama hvaða ösköp dyndu yfir
og hvernig sem fjölskyldur björguðu
sér. Miðaldarhjónin sem Ozment
kynntist fundu sitt helsta yndi í full-
nægjandi samförum og barneignum,
báðir foreldrar syrgðu börn sín sem
dóu ung, og jafnvel á dögum svarta-
dauðans fengu börn sem fæddust
andvana legsteina og sína línu í ætt-
arskrá.
Giftingaraldur, barnafjöldi og
vinnuskipting milli kynja hafa öll
breyst margsinnis, og þá eftir efna-
hagslegum aðstæðum frekar en til-
skipun kirkna eða ríkisstjórna. Kon-
ur ráku verkstæði og seldu vörur
sínar í stórum stíl á miðöldunum en
þær misstu töluvert vald þegar auk-
inn mannfjöldi og vinnuafl í sjáv-
arplássum leiddu til þess að fram-
leiðsla færðist í fjarlægar
miðstöðvar. Þá varð einmitt erfiðara
að samræma vinnu og fjölskyldulíf.
Þótt mikilvægt sé að viðurkenna
framtak formæðra okkar í fram-
leiðslu og viðskiptum er jafnmik-
ilvægt að muna að það er ekki langt
síðan flestir karlmenn voru, utan
vertíða, heimavinnandi. Hvort sem
störfin voru innanhúss eða utan,
störfuðu bæði karlar og konur mest-
megnis við það sem Aristóteles kall-
ar búrekstur (husbandry) – að safna
og rækta úr auðlindum náttúrunnar.
Viðskipti verða til vegna skorts og
offramleiðslu á mismunandi stöðum,
og eru líka fullkomlega náttúruleg.
En það að sækjast eftir veraldlegum
hlutum sem teljast ekki til nauð-
synja telur Aristóteles annað fyr-
irbæri, list sem einn
maður lærir að beita
gegn öðrum, í þeim
tilgangi að verða rík-
ur. Ræktun jarð-
arinnar hefur reynst
mannkyninu erfið síð-
an við vorum rekin úr
aldingarðinum en
fyrsti glæpur mann-
kyns stafaði af verð-
setningu á afurðum,
þar sem guð og menn
mátu kjötið sem Abel
bar fram meira en
grænmetið sem Cain
hafði ræktað. En erfiðið hefur þó
verið mismikið eftir magni og gæð-
um náttúruauðlinda og mannfjöld-
anum sem þær áttu að framfleyta.
Þeir sem rannsaka lífshætti frum-
byggja í Norður-Ameríku undan
komu Evrópubúa halda að lítill
mannfjöldi og miklar auðlindir hafi
gert sumum ættbálkum kleift að
„þróast“ ekki. Korn- og grænmet-
isakrar og dádýragarðar voru ný-
lunda um 1600 hjá Ninnimissinouk-
fólkinu í Nýja Englandi – ekki vegna
þess að fólkið vantaði búfræði-
kennslu, heldur vegna þess að það
hafði ekki áður þurft á slíkri erf-
iðisvinnu að halda. Hins vegar urðu
þeir að verja veiðisvæði sín og auð-
lindir gagnvart öðrum hópum, sem
ekki bjuggu í jafnsældarlegum döl-
um.
Sumir frumbyggjar lýstu undrun
sinni á asa og angist Evrópumanna:
Hvað lá á? Nóg var til af kjöti.
Seinna var haft eftir Satanta, leið-
toga Kiowa-fólksins, að þegar hann
skildi að inflytjendurnir voru það
margir að buffaló-hjarðirnar dygðu
þeim ekki hélt hann að hjartað í sér
myndi springa. Margir hörmuðu
þær deilur og vanda, sem fylgdu
miklum mannfjölda. Í þingi Con-
necticut-ríkis árið 1789 kröfðust Mó-
híkanar þess, að „fyrst við verðum
nú að girða akra, smala fé og byggja
hús“ yrði stofnað eitthvert velferð-
arkerfi „til þess að ekkjur og börn
fái sitt úr súpupottinum“.
Enn eru frumbyggjar að víkja
eins og Satanta vegna landnáms: Í
bókinni sinni, Kostnaður þess að lifa,
lýsir Arundhati Roy því, hvernig
stíflur í ám í Indlandi vegna orku-
framkvæmda þvinga heila ættbálka
úr ævafornum heimaslóðum, oftast
til að flytja í verkamannanýlendur,
þar sem þeir eiga að vinna láglauna-
vinnu. Einn sem Roy tók viðtal við
taldi upp fyrir hana, meðan hann
ruggaði barni sínu, fjörutíu og átta
tegundir ávaxta sem hann var vanur
að tína í skóglendi sínu. Hann bjóst
ekki við því að börn hans ættu eftir
að hafa efni á slíkum ávöxtum. Á sín-
um tíma hraktist Kiowa-fólkið til
Oklahoma, ásamt öðrum ættbálkum,
og þar kusu flestir að bjarga sér, en
eldklár og reffilegur leiðtogi þeirra,
Satanta, framdi sjálfsmorð. Lang-
þýðingarmesta efnahagsbreytingin
sem við upplifum er fjölgun mann-
kynsins. Tvisvar sinnum fleira fólk
býr á hnettinum en 1960. Á maður
að undrast þótt straumur útlendinga
til Íslands aukist? Hvað veldur at-
vinnuleysi í útlöndum? Vissulega má
benda á ómannúðlegar aðstæður og
kerfisbundna græðgi í stóriðnaði, en
heildarmyndin gefur líka í skyn að
margs konar tæknileg þróun sem
við erum vön að kalla framfarir eða
böl sé í rauninni tímabundin aðlög-
un. Hvort sem um er að ræða stórt
stökk í lífsgæðum eins og mat-
arúrvalið sem kæliflutningar leyfa,
snjallræði eins og tölvutækni, eða
jafnvel hreinustu miskunn eins og
deyfingarlyf, eru þessar framfarir
ávöxtur þeirrar nauðsynjar að
bjarga sér í breytilegum aðstæðum,
viðbrögð við matarskorti, stærri
markaði eða útbreiðslu sjúkdóma.
Það er neyðin sem kennir naktri
konu að spinna, þótt það hafi verið
ansi klár kona sem fann upp á því.
Hvernig sem við björgum okkur,
helst án þess að gera hnöttinn óvist-
vænan, er draumur þessarar aldar
ævagamall, sá sami og Móhíkanar
áttu sér, að við getum tamið manns-
eðlið að því marki að við tryggjum
ekkjum og börnum góðan skammt
úr súpupottinum. Súpupottinum
verður að deila milli æ fleiri og sam-
keppnin er víðs vegar óþægileg.
Hvaða neyð hefur kennt okkur að
samþykkja það að hver maður vinni
fyrir kaupi, sem á ekki að duga
nema honum einum? Hvernig lent-
um við í því að nú þurfa tveir að
vinna fulla vinnu fyrir sama kaup-
mátt og einn fékk áður? Er það
neyslunni að kenna? Jú – en flestir
eyða langmest í húsnæðislánsaf-
borganir. Stafar streitan af græðgi
atvinnurekenda, sem borga sjálfum
sér konungleg laun eða hefur fólks-
fjölgun margfaldað kúgunarmögu-
leikana?
Seint á nítjándu öld var iðnbylt-
ingin komin svo langt að þjóðir fóru
að reikna þjóðarframleiðslu ein-
göngu út frá söluvörum og launaðri
vinnu. Ann Crittendon, í bók sinni
Kostnaður þess að vera móðir, rekur
sögu þess hvernig þjóðfélagslegt
mat á húsmæðrastörfum rénaði í
takt við vöxt atvinnumarkaðarins.
Milli 1870 og 1880 hættu Banda-
ríkin að telja til þjóðarframleiðslu
húsmæðrastörf, leigu- og mat-
artekjur einstæðra kvenna sem ráku
gistiheimili, og flestan heimilisiðnað
svo sem prjón eða smíði sem stund-
aður var í litlum mæli. Með einum
drætti pennans töldust tólf milljónir
bandarískra kvenna ekki lengur
gera neitt. Frá og með árinu 1900
töldust þær vera háðar eig-
inmönnum sínum, eins og börn, þótt
þær syðu ennþá þvottinn, legðu
hönd á plóg og slátruðu kjúklingum
sínum. Höfðinginn á San Felipe
Pueblo, George Eustace, benti á að
árið 1982 taldi alríkisstjórn Banda-
ríkjanna áttatíu prósent Pueblo
fólksins vera atvinnulaus, þótt þau
ræktuðu korn, veiddu kjöt og fram-
leiddu margt til heimilisnotkunar.
Þegar íslenskar konur fóru í verk-
fall 1975, urðu konur um allan heim
hugfangnar og innblásnar, ekki síst
af því að heimavinnandi húsmæður
tóku þátt. Í fyrra, á afmæli þessa
merka dags, var áherslan lögð á
launamisrétti, enda brýn þörf á betri
launum í kennslu og umönn-
unarstörfum. En þegar umönn-
unarstörf sem fara fram á heimili
teljast einskis virði, er þá nokkur
furða að launuð umönnunarstörf séu
vanmetin?
Kannski gengur okkur betur að
standa saman ef við lítum reglulega
á heildarmyndina, sem nær út í hafs-
auga, yfir vaxandi mannhaf og
minnkandi landkosti. Þörf er á leið-
togum sem passa upp á heild-
armyndina og þeirra verðum við að
leita einmitt meðal útivinnandi for-
eldra sem hafa áhyggjur af streitu
barna sinna, gamalmenna sem muna
aðra tíð, og jú, kannski hjá þessum
heimavinnandi foreldrum sem eiga
ekki að vera til! Fólk vill taka saman
höndum. Í heimalandi mínu árið
2004, þegar forsetakosningaúrslit
reyndust aftur óskýr, hringdi
mamma gamla í mig og skoraði á
mig að fara með sér niður í bæ.
„Fólk mætir,“ fullyrti mamma. Og
þarna reyndust mörg þúsund manna
vera mætt á vettvang, án tilkalls frá
fjölmiðlum eða flokkum.
Svoleiðis á það að vera. Börnin
þarfnast okkar. Mætum öll.
Vinna sem skiptir máli
Eftir Sarah Brownsberger »En þegar umönn-unarstörf sem fara
fram á heimili teljast
einskis virði, er þá
nokkur furða að launuð
umönnunarstörf séu
vanmetin?
Sarah Brownsberger
Höfundur er með magistersgráðu
frá Harvard University í trúar-
bragðasögu og stjórnmálafræði.
þetta sé upphafið að miklu
Sverrisdóttir utanrík-
amstarfs Íslendinga og Kín-
rðvarmavirkjana í Kína.
na og segist hafa fundið fyr-
endum ráðamönnum á nýt-
nu. „Hér í Kína er víða að
r greinilega orðinn áhugi á
nandi fyrsta skrefið í ein-
arfi á fleiri stöðum hér.“
taveituna að viðstöddu fjöl-
rgum kínverskum frétta-
efninu gríðarlegan áhuga.
hugavert fyrir Ísland því
þarna er um að ræða útflutning á þekkingu. Mér
finnst þetta eins og draumur.“
Valgerður átti sem iðnaðarráðherra fund árið 2004
með þáverandi borgarstjóra Xian Yang og núverandi
formanni Kommúnistaflokksins, m.a. um nýtingu
jarðvarma. Tók hann strax vel í hugmyndina. „Lengi
vel gerðist ekkert en nú er verkefnið loksins orðið að
veruleika,“ segir Valgerður.
Hagvöxtur er mikill í Kína og uppbygging hröð á
mörgum svæðum. „Með því að þeir eru að styrkjast
efnahagslega þá hlýtur þetta að vera einn þáttur í
því,“ segir Valgerður um nýtingu jarðvarmans.
„Þetta er mjög mikilvægt mál, ekki síst út af um-
hverfisþættinum.“
pphafið að miklu meira