Morgunblaðið - 05.12.2006, Blaðsíða 26
26 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÚTRÁS ORKUGEIRANS
Allt er afstætt. Það setur hat-rammar deilur um nýtinguhreinnar, endurnýjanlegrar
orku á Íslandi óneitanlega í annað
ljós að lesa lýsingu Sunnu Óskar
Logadóttur blaðamanns á aðstæðum
í Kína: „Þykk hula mengunar liggur
yfir kínversku borginni Xian Yang og
illa sést til sólar, enda eru flest hús
þar hituð með kolum. Ekki er óal-
gengt að sjá íbúana bera grímur fyrir
vitum sínum þegar mengunin er hvað
mest. Það er því e.t.v. ekki undarlegt
að Bian Jun Jiang, stjórnarformaður
Shaanxi Green Energy, skuli segja
að opnun nýrrar hitaveitu muni
breyta lífsstíl íbúanna og lífsgæðum
til hins betra, en hitaveitan er ís-
lensk-kínverskt samstarfsverkefni.“
Hagkerfi Kína vex með ógnar-
hraða og orkuþörfin sömuleiðis.
Verði þeirri þörf ekki svarað með
endurnýjanlegum, hreinum orku-
gjöfum stefnir í óefni, ekki bara fyrir
Kína heldur heimsbyggðina alla. Ís-
lendingar hafa efni á því að deila um
hvort bora eigi eftir heitu vatni eða
gufu á tilteknum landsvæðum. Við
aðstæður eins og í Xian Yang virðist
liggja beint við að nýta hina hreinu
orku sem lengi hefur legið í iðrum
jarðar en landsmenn hafa ekki haft
kunnáttu eða fjármagn til að nýta.
Bæði kunnáttuna og fjármagnið
hafa íbúar Xian Yang nú fengið frá
Íslendingum. Hitaveitan er sam-
starfsverkefni heimamanna og
EnexKína en að því fyrirtæki standa
Orkuveita Reykjavíkur, Glitnir og
Enex, vettvangur íslenzkra þekking-
arfyrirtækja í orkuvinnslu. Verkefn-
ið er það fyrsta sinnar tegundar í
Kína og telja viðmælendur Morgun-
blaðsins að það, hvað vel fyrsti áfang-
inn, sem nú er tekinn í notkun, hefur
gengið, muni hafa í för með sér að
ráðizt verði í margfalt meiri umsvif.
Fyrsti áfanginn hitar húsnæði há-
skóla sem er á stærð við húsnæði í
2.500 manna bæ á Íslandi en nú eru
áform um að í borginni verði stærsta
hitaveita í heimi, þ.e. stærri en sú í
Reykjavík.
Í þeirri þróun sem hafin er með
þessu verkefni í Xian Yang geta falizt
gífurleg tækifæri fyrir íslenzk fyrir-
tæki. Það skiptir að sjálfsögðu máli
að vera fyrstir inn á slíkan markað.
Hvergi hefur jarðhiti verið virkjaður
í jafnstórum stíl og á Íslandi og fyrir
vikið standa engir Íslendingum
framar í því hugviti og tækni sem
þarf til að nýta hann. Í framtíðinni
getur vöxtur orkugeirans allt eins
legið í útflutningi á þessari tækni og
hugviti, auk fjármögnunarþáttarins,
eins og í byggingu virkjana hér á
landi. Ákveðna hliðstæðu má sjá í
sjávarútveginum; möguleikar til að
veiða meiri fisk á Íslandsmiðum eru
takmarkaðir en möguleikarnir á út-
flutningi tækni og þekkingar sem við
höfum komið okkur upp með nýtingu
á auðlindum sjávar eru óþrjótandi.
Það er mikil eftirspurn eftir þeirri
þekkingu sem Íslendingar hafa aflað
sér á sviði auðlindanýtingar og það
eigum við að nýta okkur.
FRAMBOÐSLISTAR OG JAFNRÉTTI
Vinstrihreyfingin – grænt framboðer eini stjórnmálaflokkurinn,
sem lent hefur í vandræðum vegna
þess að of margar konur hrepptu
efstu sætin í prófkjöri. Vandi annarra
flokka stafar fremur af því að karl-
menn eru meira áberandi en konur í
efstu sætum. Um helgina kusu fé-
lagar í Vinstri-grænum frambjóðend-
ur á lista í þremur kjördæmum,
Reykjavík norður og suður og Suð-
vesturkjördæmi. Fyrirkomulag kosn-
ingarinnar, sem Vinstri-grænir nefna
forval, var með þeim hætti að þrír
efstu verða í fyrsta sæti, hver í sínu
kjördæmi, þrír næstu í öðru sæti og
svo koll af kolli. Í forvalinu var nið-
urstaðan sú að meðal sex efstu voru
fjórar konur og meðal 12 efstu sjö
konur. Samkvæmt reglum skulu fjög-
ur efstu sætin í kjördæmunum þrem-
ur skiptast jafnt á milli karla og
kvenna. Eins og segir í forvalsreglum
flokksins er þessum reglum beitt
vegna þess að í „anda kvenfrelsis skal
tryggja jafnræði við uppröðun á
hverjum hinna þriggja lista sem um
ræðir“. Verði farið eftir því mun
þurfa að breyta röðinni og mun þá
kona víkja sæti fyrir karli í einu kjör-
dæmanna, en kjörstjórn mun ræða
uppstillingarmál á morgun.
Jafnrétti kynjanna þvælist sjaldn-
ast fyrir í orði, en þegar kemur að því
að framkvæma getur reynst þrautin
þyngri að fylgja orðunum eftir. Í
prófkjörum annarra flokka hefur
gengið misvel að tryggja konum
brautargengi og er ugglaust hægt að
nefna ýmsar ástæður fyrir því. Eitt
vakti athygli í sambandi við forval
Vinstri-grænna. Frambjóðendur
fylltu ekki alla fjölmiðla af auglýsing-
um. Skyldi sú vera raunin að konur
eigi meiri möguleika þurfi þær ekki
að leggja í auglýsingaherferð til að
koma sjálfum sér á framfæri? Ein-
hverjir gætu svarað því til að verð-
leikar ráði för, en augljóst er að meira
býr að baki. Auk þess er ástæða til að
spyrja hversu æskilegt það sé að ein-
staklingar þurfi að leita til fjár-
sterkra aðila til þess að borga fyrir
framboð sitt. Það er ekki margt
ókeypis í þessum heimi og allra síst
peningar.
Hlutfall kvenna á Alþingi var hæst
35% eftir kosningarnar 1999, en í síð-
ustu kosningum lækkaði það um
fimm prósentustig. Ógerningur er að
segja til um það hvað muni gerast í
næstu kosningum, en hins vegar er
nokkuð áberandi þegar horft er á
lista flokkanna, með nokkrum undan-
tekningum þó, að karlar skipa efstu
sætin, en meira kveður að konum
þegar neðar dregur.
Vinstri-grænir geta unað vel við úr-
slit forvalsins um helgina og aðrir
geta velt því fyrir sér hvað þeir gerðu
rétt. Þeim tókst að halda kosningu
um framboðslista og gæta um leið
jafnréttis – munu jafnvel þurfa að
rétta hlut karla sé ætlunin að fylgja
eigin reglum. Forval Vinstri-grænna
er í það minnsta vísbending um að
ójafnrétti sé ekki innbyggt í fyrir-
komulagið sjálft.
ÍMorgunblaðinu 1. nóvembersíðastliðinn upplýsir Einar K.Guðfinnsson sjávarútvegs-ráðherra hver er megin-
röksemdin fyrir ákvörðun hans um
að heimila atvinnuhvalveiðar. Ástæð-
una segir Einar vera „að við séum
þjóð sem byggir afkomu sína á auð-
lindanýtingu sinni. Auðlindanýtingin
verður að vera ábyrg –
sjálfbær – til þess að
tryggja að kynslóðir
framtíðarinnar njóti af-
rakstursins líkt og við
og helst í enn ríkari
mæli.“
Ég tek heilshugar
undir þessa skoðun ráð-
herrans, en ekki þann
ítrekaða misskilning að
hvalveiðar séu eina leið-
in til að nýta hvalastofn-
ana við landið.
Náttúruauðlindir má
nýta á fleiri en einn hátt.
Við höfum tekið þá meðvituðu
ákvörðun að virkja ekki Gullfoss
vegna þess að hann gefur mun meira
af sér sem aðdráttarafl fyrir ferða-
menn og sem tákn fyrir Ísland. Það
sama má segja um nágranna minn
Dettifoss, eins og margar aðrar perl-
ur í náttúru Íslands. Þá má benda á
að æðarfuglinn er alfriðaður vegna
þess að hann gefur mun meira af sér
lifandi en dauður.
Fyrir 14 árum hófum við að nýta
hvali með sama hætti, þ.e. sem lif-
andi auðlind og um leið aðdráttarafl
fyrir ferðamenn. Það þótti hálf-
kjánalegt fyrir 14 árum að bjóða
ferðamönnum út á sjó til að skoða
hvali í sínum náttúrulegu heimkynn-
um, enda fóru aðeins nokkur hundr-
uð manns í þessar ferðir fyrstu tvö
árin. Í dag er staðan hins vegar orðin
sú að hátt í 90.000 ferðamenn kaupa
sér far út á sjó til að skoða hvalina.
Það má því með sanni segja að
hvalastofnarnir séu orðnir að gull-
námu fyrir íslenska ferðaþjónustu.
Árið 2003 gerði Geir Oddsson auð-
lindafræðingur úttekt á tekjum af
hvalaskoðunarferðamennsku. Nið-
urstaða hans var að greinin væri að
skapa beinar og óbeinar tekjur sem
næmu hátt á annan milljarð króna,
fyrir utan þau margfeldisáhrif sem
ferðaþjónustan hefði á aðrar atvinnu-
greinar. Heildartekjurnar á þessu
ári nema líklega vel á þriðja milljarð.
Þá má geta þess að hátt á annað
hundrað manns starfa nú við grein-
ina, hvalaskoðun hefst að öllu jöfnu í
lok apríl og stendur til loka október á
Faxaflóa.
Það er því enginn vafi á að hægt er
að skilgreina hvalaskoðun sem sjálf-
bæra nýtingu á hvalastofnunum.
Efnahags- og félagslegar forsendur
eru jákvæðar og auðlindin skerðist
ekki.
Sjálfbærar hvalveiðar?
Í fréttum síðustu daga hafa ráð-
herrar ranglega skilgreint atvinnu-
hvalveiðar Hvals hf. sem sjálfbærar
hvalveiðar. Í yfirlýsingu sjáv-
arútvegsráðherra um hvalveiðar
kemur fram að „Ísland hafi ákveðið
að hefja sjálfbærar hvalveiðar.“
Í stefnumörkun ríkisstjórnarinnar
um málefni hafsins sem samþykkt
var á ríkisstjórnarfundi þann 25. apr-
íl 2004, að tillögu umhverfis-, sjávar-
útvegs- og utanríkisráðherra, segir:
„Sjálfbær nýting lifandi auðlinda
hafsins byggist á inntaki sjálfbærrar
þróunar. Í því felst að lifandi auðlind-
ir hafsins séu nýttar að því marki að
ekki séu skertir möguleikar þeirra til
vaxtar og viðgangs til allrar fram-
tíðar. Þannig skal einnig tekið tillit til
efnahagslegra, félagslegra og um-
hverfislegra þátta“.
Í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar
kemur einnig fram eftirfarandi:
„Samfélag þjóðanna hefur skuld-
bundið sig til að nýta auðlindir nátt-
úrunnar með sjálfbæra þróun að
markmiði.“
Hvers konar nýting á nátt-
úruauðlindum hafsins hlýtur því að
falla undir þessa skilgreiningu.
Ef við horfum fyrst til efnahags-
legra þátta má sjá í hendi sér að
hvalveiðar koma ekki til með að hafa
jákvæð efnahagsleg áhrif um fyr-
irsjáanlega framtíð. Frekar er um
neikvæð áhrif að ræða, samanber
þá umræðu sem nú fer fram um all-
an heim og sérstaklega í okkar
helstu viðskiptalöndum.
Hvalaskoðun er hins vegar að
skila þjóðarbúinu umtalsverðum
tekjum eins og að framan er sagt og
hefur því jákvæð efnahagsleg áhrif
fyrir þjóðarbúið.
Þegar horft er til félagslegra
áhrifa má benda á
þau jákvæðu áhrif
sem hvalaskoðun
hefur haft víða um
land, fjölmörg ný
störf og nýir at-
vinnumöguleikar
hafa skapast vegna
uppbyggingar hvala-
skoðunarferða. Ég
dreg í efa að hval-
veiðar komi til með
að skapa sambæri-
lega jákvæð fé-
lagsleg áhrif.
Þegar við skoðum
þriðja þáttinn, auðlindina sjálfa, er
enginn vafi á að hvalaskoðun skaðar
ekki hvalastofnana, enda er skýrum
umgengisreglum fylgt þegar siglt
er á hvalaslóð.
Hvalveiðar byggjast hins vegar á
því að skjóta hvalina og það er
vissulega umhugsunarefni, þegar
horft er til þess að um flökkustofna
er að ræða, hvort við ein höfum
þann rétt að ákveða veiðikvóta á
þessum dýrum. Hvalir koma til
landsins, eins og farfuglarnir okkar,
að vori og snúa aftur til hlýrri heim-
kynna að hausti.
Önnur lönd hafa því með réttu
gert tilkall til að hafa eitthvað um
það að segja hvernig nýtingu þess-
ara dýra er háttað og benda á að
samkvæmt skilgreiningu CITES,
sem er alþjóðlegur sáttmáli um
verslun og viðskipti með afurðir af
dýrum í útrýmingarhættu, eru
hvalir skilgreindir sem slíkir, þ.e.
dýr í útrýmingarhættu. Viðskipti
með afurðir af þessum dýrum eru
því bönnuð. Þrátt fyrir að Íslend-
ingar hafi skrifað undir sáttmálann
með fyrirvara við alla hvalastofna
er spurning hvort það sé siðferði-
lega rétt að ákveða veiðar á þessum
dýrum einhliða og í algjörri and-
stöðu við okkar helstu við-
skiptalönd. Við höldum því fram að
lagalegi rétturinn sé okkar, en á
það að vera eina réttlætingin á
þessum veiðum?
Grundvöllur ákvörðunartöku um
nýtingu hvalastofnanna við Ísland
hlýtur því að byggjast á því hvor
leiðin er farin, hvalaskoðun eða
hvalveiðar. Þar þarf að meta efna-
hags- og félagsleg áhrif og svo auð-
lindina sjálfa enda eru þetta grund-
vallarforsendur sjálfbærrar
nýtingar auðlinda hafsins.
Fyrir liggur að innanlandsmark-
aður fyrir hvalkjöt er mjög lítill og
ekki eru líkur á að hægt verði að
selja afurðirnar til annarra landa,
samanber ummæli sendiherra Jap-
ans nú nýlega, en hann sagði að
Japanir væru ekki í aðstöðu til að
flytja inn hvalaafurðir frá Íslandi.
Meintar efnahagslegar forsendur
hvalveiða eru einfaldlega ekki til
staðar.
Áhrif hvalveiða
á fiskistofnana
Sjávarútvegsráðherra og for-
ystumenn í sjávarútvegi hafa ítrek-
að haldið því fram í umræðunni um
hvalveiðar að nauðsynlegt sé að
veiða hvali til að halda svokölluðu
„jafnvægi í lífríki sjávar“, ella verði
sjávarútvegurinn á Íslandi fyrir
tugmilljarða tapi.
Fjölmargir virtir vísindamenn
hafa mótmælt þessum fullyrðingum
harðlega enda eru þær ekki studdar
neinum vísindalegum rökum. Vís-
indamenn Hafró hafa þagað þunnu
hljóði þegar þessi umræða hefur
farið fram á opinberum vettvangi
þrátt fyrir að á vefsíðu Hafró um
hrefnurannsóknir megi finna eft-
irfarandi setningu: „Því er enn sem
komið er ekki unnt að meta hlut-
verk hrefnustofnsins í íslenska vist-
kerfinu og áhrif hans á afkomu
fiskistofna við landið“.
Söguleg tíðindi áttu sér
morgunútvarpi Ríkisútvar
miðvikudaginn 1. nóvemb
ræddi Jón Ásgeir Sigurðs
fréttamaður við Gísla Víki
forstöðumann hvaladeilda
rannsóknastofnunar. Eftir
er tilvitnun í lokakafla viðt
JÁS: „Þannig að kannsk
urstaðan, Gísli, að við vitu
nógu mikið til þess að geta
því fram að þetta hafi einh
á fiskistofnana?“
GV: „Já, ég held að það
urstaðan eins og er, að við
ekki nógu mikið til þess að
sagt það með vissu þótt þa
vissulega vísbendingar í þ
ar en hitt. En við erum lan
að geta sagt það með nokk
vissu.“
Þessi stórmerkilegu um
Gísla Víkingssonar eru ath
og ber að þakka.
Í bókinni Sjávarnytjar v
sem þrír virtir sérfræðing
Hafrannsóknastofnun skr
þeir Karl Gunnarsson, Gu
Jónsson og Ólafur Karvel
kemur m.a. fram að allir h
ar við Ísland éti aðeins bro
lífmassa sem lifir á landgr
lands. Þessir sérfræðingar
lífmassinn í sjónum við Ísl
bilinu 3–4 milljarðar tonna
Þegar horft er til þessar
inga og ummæla Gísla Vík
sér maður ekki hvernig fr
kvæmdastjóri LÍÚ og jafn
arútvegsráðherra geta ha
fram að það komi til með a
sköpum fyrir afkomu fiski
að veiða par hundruð hval
Það er rétt að benda á þ
reynd að grisjun hvalastof
alls ekki til greina ef litið e
að veiðarnar verða að byg
grundvelli sjálfbærrar nýt
samkvæmt skilgreiningu r
isstjórnarinnar og alþjóða
samfélagsins.
Þá að áhrifum
hvalveiða á hvalaskoðu
Veiðikort Hafrannsókn
unar sýna að hrefnuveiðar
fyrst og fremst farið fram
slóð. Um það bil 25% af þe
um sem veiddar voru á áru
2003 til 2005 voru skotin in
þekkt hvalaskoðunarsvæð
Faxaflóa og við Snæfellsn
hygli vekur hversu nærri l
in hafa verið veidd, s.s. við
Hornafirði. Það markmið
dreifa veiðunum á mismun
svæði , þ.m.t. utan grunns
allt í kring um landið, náði
Hugsanlega er tilgangurin
spara fé, tíma og fyrirhöfn
að leita á öruggustu miðin
rannsóknaraðferð Hafró v
rýnd harðlega af vísindane
þjóðahvalveiðiráðsins í sum
Hvalaskoðun hefur veri
hérlendis í 14 ár. Komið h
að sumar hrefnur koma ár
sömu fæðusvæðin. Algeng
hrefnunnar, sértaklega yn
er að nálgast báta, þær er
sagt forvitnar. Verði fram
hrefnuveiðum má gera ráð
forvitnustu eða gæfustu h
verði þær fyrstu sem veiði
skjóta enda eru þær auðve
markið.
Hvalaskoðunarfyrirtæk
tekið saman tölulegar upp
um fjölda forvitinna hvala
hvala sem koma upp að bá
Þær upplýsingar sýna sva
að þessum tilvikum hefur
verulega síðastliðin 4 ár. E
hald verður á hrefnuveiðu
sé talað um 200–400 veidd
eins og Hafró hefur lagt ti
sér að hvalaskoðunarfyrir
muni skaðast verulega og
að treysta á aðrar hvalate
hrefnur sem hingað til haf
hvalaskoðunarferðir uppi
Hvernig er best að ný
Eftir Ásbjörn Björgvinsson » Það er því engvafi á að hæg
skilgreina hvalas
sem sjálfbæra ný
hvalastofnunum.
Ásbjörn Björgvinsson