Morgunblaðið - 05.12.2006, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 05.12.2006, Blaðsíða 26
26 ÞRIÐJUDAGUR 5. DESEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ Einar Sigurðsson. Styrmir Gunnarsson. Forstjóri: Ritstjóri: STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Aðstoðarritstjórar: Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen. Fréttaritstjóri: Björn Vignir Sigurpálsson. ÚTRÁS ORKUGEIRANS Allt er afstætt. Það setur hat-rammar deilur um nýtinguhreinnar, endurnýjanlegrar orku á Íslandi óneitanlega í annað ljós að lesa lýsingu Sunnu Óskar Logadóttur blaðamanns á aðstæðum í Kína: „Þykk hula mengunar liggur yfir kínversku borginni Xian Yang og illa sést til sólar, enda eru flest hús þar hituð með kolum. Ekki er óal- gengt að sjá íbúana bera grímur fyrir vitum sínum þegar mengunin er hvað mest. Það er því e.t.v. ekki undarlegt að Bian Jun Jiang, stjórnarformaður Shaanxi Green Energy, skuli segja að opnun nýrrar hitaveitu muni breyta lífsstíl íbúanna og lífsgæðum til hins betra, en hitaveitan er ís- lensk-kínverskt samstarfsverkefni.“ Hagkerfi Kína vex með ógnar- hraða og orkuþörfin sömuleiðis. Verði þeirri þörf ekki svarað með endurnýjanlegum, hreinum orku- gjöfum stefnir í óefni, ekki bara fyrir Kína heldur heimsbyggðina alla. Ís- lendingar hafa efni á því að deila um hvort bora eigi eftir heitu vatni eða gufu á tilteknum landsvæðum. Við aðstæður eins og í Xian Yang virðist liggja beint við að nýta hina hreinu orku sem lengi hefur legið í iðrum jarðar en landsmenn hafa ekki haft kunnáttu eða fjármagn til að nýta. Bæði kunnáttuna og fjármagnið hafa íbúar Xian Yang nú fengið frá Íslendingum. Hitaveitan er sam- starfsverkefni heimamanna og EnexKína en að því fyrirtæki standa Orkuveita Reykjavíkur, Glitnir og Enex, vettvangur íslenzkra þekking- arfyrirtækja í orkuvinnslu. Verkefn- ið er það fyrsta sinnar tegundar í Kína og telja viðmælendur Morgun- blaðsins að það, hvað vel fyrsti áfang- inn, sem nú er tekinn í notkun, hefur gengið, muni hafa í för með sér að ráðizt verði í margfalt meiri umsvif. Fyrsti áfanginn hitar húsnæði há- skóla sem er á stærð við húsnæði í 2.500 manna bæ á Íslandi en nú eru áform um að í borginni verði stærsta hitaveita í heimi, þ.e. stærri en sú í Reykjavík. Í þeirri þróun sem hafin er með þessu verkefni í Xian Yang geta falizt gífurleg tækifæri fyrir íslenzk fyrir- tæki. Það skiptir að sjálfsögðu máli að vera fyrstir inn á slíkan markað. Hvergi hefur jarðhiti verið virkjaður í jafnstórum stíl og á Íslandi og fyrir vikið standa engir Íslendingum framar í því hugviti og tækni sem þarf til að nýta hann. Í framtíðinni getur vöxtur orkugeirans allt eins legið í útflutningi á þessari tækni og hugviti, auk fjármögnunarþáttarins, eins og í byggingu virkjana hér á landi. Ákveðna hliðstæðu má sjá í sjávarútveginum; möguleikar til að veiða meiri fisk á Íslandsmiðum eru takmarkaðir en möguleikarnir á út- flutningi tækni og þekkingar sem við höfum komið okkur upp með nýtingu á auðlindum sjávar eru óþrjótandi. Það er mikil eftirspurn eftir þeirri þekkingu sem Íslendingar hafa aflað sér á sviði auðlindanýtingar og það eigum við að nýta okkur. FRAMBOÐSLISTAR OG JAFNRÉTTI Vinstrihreyfingin – grænt framboðer eini stjórnmálaflokkurinn, sem lent hefur í vandræðum vegna þess að of margar konur hrepptu efstu sætin í prófkjöri. Vandi annarra flokka stafar fremur af því að karl- menn eru meira áberandi en konur í efstu sætum. Um helgina kusu fé- lagar í Vinstri-grænum frambjóðend- ur á lista í þremur kjördæmum, Reykjavík norður og suður og Suð- vesturkjördæmi. Fyrirkomulag kosn- ingarinnar, sem Vinstri-grænir nefna forval, var með þeim hætti að þrír efstu verða í fyrsta sæti, hver í sínu kjördæmi, þrír næstu í öðru sæti og svo koll af kolli. Í forvalinu var nið- urstaðan sú að meðal sex efstu voru fjórar konur og meðal 12 efstu sjö konur. Samkvæmt reglum skulu fjög- ur efstu sætin í kjördæmunum þrem- ur skiptast jafnt á milli karla og kvenna. Eins og segir í forvalsreglum flokksins er þessum reglum beitt vegna þess að í „anda kvenfrelsis skal tryggja jafnræði við uppröðun á hverjum hinna þriggja lista sem um ræðir“. Verði farið eftir því mun þurfa að breyta röðinni og mun þá kona víkja sæti fyrir karli í einu kjör- dæmanna, en kjörstjórn mun ræða uppstillingarmál á morgun. Jafnrétti kynjanna þvælist sjaldn- ast fyrir í orði, en þegar kemur að því að framkvæma getur reynst þrautin þyngri að fylgja orðunum eftir. Í prófkjörum annarra flokka hefur gengið misvel að tryggja konum brautargengi og er ugglaust hægt að nefna ýmsar ástæður fyrir því. Eitt vakti athygli í sambandi við forval Vinstri-grænna. Frambjóðendur fylltu ekki alla fjölmiðla af auglýsing- um. Skyldi sú vera raunin að konur eigi meiri möguleika þurfi þær ekki að leggja í auglýsingaherferð til að koma sjálfum sér á framfæri? Ein- hverjir gætu svarað því til að verð- leikar ráði för, en augljóst er að meira býr að baki. Auk þess er ástæða til að spyrja hversu æskilegt það sé að ein- staklingar þurfi að leita til fjár- sterkra aðila til þess að borga fyrir framboð sitt. Það er ekki margt ókeypis í þessum heimi og allra síst peningar. Hlutfall kvenna á Alþingi var hæst 35% eftir kosningarnar 1999, en í síð- ustu kosningum lækkaði það um fimm prósentustig. Ógerningur er að segja til um það hvað muni gerast í næstu kosningum, en hins vegar er nokkuð áberandi þegar horft er á lista flokkanna, með nokkrum undan- tekningum þó, að karlar skipa efstu sætin, en meira kveður að konum þegar neðar dregur. Vinstri-grænir geta unað vel við úr- slit forvalsins um helgina og aðrir geta velt því fyrir sér hvað þeir gerðu rétt. Þeim tókst að halda kosningu um framboðslista og gæta um leið jafnréttis – munu jafnvel þurfa að rétta hlut karla sé ætlunin að fylgja eigin reglum. Forval Vinstri-grænna er í það minnsta vísbending um að ójafnrétti sé ekki innbyggt í fyrir- komulagið sjálft. ÍMorgunblaðinu 1. nóvembersíðastliðinn upplýsir Einar K.Guðfinnsson sjávarútvegs-ráðherra hver er megin- röksemdin fyrir ákvörðun hans um að heimila atvinnuhvalveiðar. Ástæð- una segir Einar vera „að við séum þjóð sem byggir afkomu sína á auð- lindanýtingu sinni. Auðlindanýtingin verður að vera ábyrg – sjálfbær – til þess að tryggja að kynslóðir framtíðarinnar njóti af- rakstursins líkt og við og helst í enn ríkari mæli.“ Ég tek heilshugar undir þessa skoðun ráð- herrans, en ekki þann ítrekaða misskilning að hvalveiðar séu eina leið- in til að nýta hvalastofn- ana við landið. Náttúruauðlindir má nýta á fleiri en einn hátt. Við höfum tekið þá meðvituðu ákvörðun að virkja ekki Gullfoss vegna þess að hann gefur mun meira af sér sem aðdráttarafl fyrir ferða- menn og sem tákn fyrir Ísland. Það sama má segja um nágranna minn Dettifoss, eins og margar aðrar perl- ur í náttúru Íslands. Þá má benda á að æðarfuglinn er alfriðaður vegna þess að hann gefur mun meira af sér lifandi en dauður. Fyrir 14 árum hófum við að nýta hvali með sama hætti, þ.e. sem lif- andi auðlind og um leið aðdráttarafl fyrir ferðamenn. Það þótti hálf- kjánalegt fyrir 14 árum að bjóða ferðamönnum út á sjó til að skoða hvali í sínum náttúrulegu heimkynn- um, enda fóru aðeins nokkur hundr- uð manns í þessar ferðir fyrstu tvö árin. Í dag er staðan hins vegar orðin sú að hátt í 90.000 ferðamenn kaupa sér far út á sjó til að skoða hvalina. Það má því með sanni segja að hvalastofnarnir séu orðnir að gull- námu fyrir íslenska ferðaþjónustu. Árið 2003 gerði Geir Oddsson auð- lindafræðingur úttekt á tekjum af hvalaskoðunarferðamennsku. Nið- urstaða hans var að greinin væri að skapa beinar og óbeinar tekjur sem næmu hátt á annan milljarð króna, fyrir utan þau margfeldisáhrif sem ferðaþjónustan hefði á aðrar atvinnu- greinar. Heildartekjurnar á þessu ári nema líklega vel á þriðja milljarð. Þá má geta þess að hátt á annað hundrað manns starfa nú við grein- ina, hvalaskoðun hefst að öllu jöfnu í lok apríl og stendur til loka október á Faxaflóa. Það er því enginn vafi á að hægt er að skilgreina hvalaskoðun sem sjálf- bæra nýtingu á hvalastofnunum. Efnahags- og félagslegar forsendur eru jákvæðar og auðlindin skerðist ekki. Sjálfbærar hvalveiðar? Í fréttum síðustu daga hafa ráð- herrar ranglega skilgreint atvinnu- hvalveiðar Hvals hf. sem sjálfbærar hvalveiðar. Í yfirlýsingu sjáv- arútvegsráðherra um hvalveiðar kemur fram að „Ísland hafi ákveðið að hefja sjálfbærar hvalveiðar.“ Í stefnumörkun ríkisstjórnarinnar um málefni hafsins sem samþykkt var á ríkisstjórnarfundi þann 25. apr- íl 2004, að tillögu umhverfis-, sjávar- útvegs- og utanríkisráðherra, segir: „Sjálfbær nýting lifandi auðlinda hafsins byggist á inntaki sjálfbærrar þróunar. Í því felst að lifandi auðlind- ir hafsins séu nýttar að því marki að ekki séu skertir möguleikar þeirra til vaxtar og viðgangs til allrar fram- tíðar. Þannig skal einnig tekið tillit til efnahagslegra, félagslegra og um- hverfislegra þátta“. Í yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar kemur einnig fram eftirfarandi: „Samfélag þjóðanna hefur skuld- bundið sig til að nýta auðlindir nátt- úrunnar með sjálfbæra þróun að markmiði.“ Hvers konar nýting á nátt- úruauðlindum hafsins hlýtur því að falla undir þessa skilgreiningu. Ef við horfum fyrst til efnahags- legra þátta má sjá í hendi sér að hvalveiðar koma ekki til með að hafa jákvæð efnahagsleg áhrif um fyr- irsjáanlega framtíð. Frekar er um neikvæð áhrif að ræða, samanber þá umræðu sem nú fer fram um all- an heim og sérstaklega í okkar helstu viðskiptalöndum. Hvalaskoðun er hins vegar að skila þjóðarbúinu umtalsverðum tekjum eins og að framan er sagt og hefur því jákvæð efnahagsleg áhrif fyrir þjóðarbúið. Þegar horft er til félagslegra áhrifa má benda á þau jákvæðu áhrif sem hvalaskoðun hefur haft víða um land, fjölmörg ný störf og nýir at- vinnumöguleikar hafa skapast vegna uppbyggingar hvala- skoðunarferða. Ég dreg í efa að hval- veiðar komi til með að skapa sambæri- lega jákvæð fé- lagsleg áhrif. Þegar við skoðum þriðja þáttinn, auðlindina sjálfa, er enginn vafi á að hvalaskoðun skaðar ekki hvalastofnana, enda er skýrum umgengisreglum fylgt þegar siglt er á hvalaslóð. Hvalveiðar byggjast hins vegar á því að skjóta hvalina og það er vissulega umhugsunarefni, þegar horft er til þess að um flökkustofna er að ræða, hvort við ein höfum þann rétt að ákveða veiðikvóta á þessum dýrum. Hvalir koma til landsins, eins og farfuglarnir okkar, að vori og snúa aftur til hlýrri heim- kynna að hausti. Önnur lönd hafa því með réttu gert tilkall til að hafa eitthvað um það að segja hvernig nýtingu þess- ara dýra er háttað og benda á að samkvæmt skilgreiningu CITES, sem er alþjóðlegur sáttmáli um verslun og viðskipti með afurðir af dýrum í útrýmingarhættu, eru hvalir skilgreindir sem slíkir, þ.e. dýr í útrýmingarhættu. Viðskipti með afurðir af þessum dýrum eru því bönnuð. Þrátt fyrir að Íslend- ingar hafi skrifað undir sáttmálann með fyrirvara við alla hvalastofna er spurning hvort það sé siðferði- lega rétt að ákveða veiðar á þessum dýrum einhliða og í algjörri and- stöðu við okkar helstu við- skiptalönd. Við höldum því fram að lagalegi rétturinn sé okkar, en á það að vera eina réttlætingin á þessum veiðum? Grundvöllur ákvörðunartöku um nýtingu hvalastofnanna við Ísland hlýtur því að byggjast á því hvor leiðin er farin, hvalaskoðun eða hvalveiðar. Þar þarf að meta efna- hags- og félagsleg áhrif og svo auð- lindina sjálfa enda eru þetta grund- vallarforsendur sjálfbærrar nýtingar auðlinda hafsins. Fyrir liggur að innanlandsmark- aður fyrir hvalkjöt er mjög lítill og ekki eru líkur á að hægt verði að selja afurðirnar til annarra landa, samanber ummæli sendiherra Jap- ans nú nýlega, en hann sagði að Japanir væru ekki í aðstöðu til að flytja inn hvalaafurðir frá Íslandi. Meintar efnahagslegar forsendur hvalveiða eru einfaldlega ekki til staðar. Áhrif hvalveiða á fiskistofnana Sjávarútvegsráðherra og for- ystumenn í sjávarútvegi hafa ítrek- að haldið því fram í umræðunni um hvalveiðar að nauðsynlegt sé að veiða hvali til að halda svokölluðu „jafnvægi í lífríki sjávar“, ella verði sjávarútvegurinn á Íslandi fyrir tugmilljarða tapi. Fjölmargir virtir vísindamenn hafa mótmælt þessum fullyrðingum harðlega enda eru þær ekki studdar neinum vísindalegum rökum. Vís- indamenn Hafró hafa þagað þunnu hljóði þegar þessi umræða hefur farið fram á opinberum vettvangi þrátt fyrir að á vefsíðu Hafró um hrefnurannsóknir megi finna eft- irfarandi setningu: „Því er enn sem komið er ekki unnt að meta hlut- verk hrefnustofnsins í íslenska vist- kerfinu og áhrif hans á afkomu fiskistofna við landið“. Söguleg tíðindi áttu sér morgunútvarpi Ríkisútvar miðvikudaginn 1. nóvemb ræddi Jón Ásgeir Sigurðs fréttamaður við Gísla Víki forstöðumann hvaladeilda rannsóknastofnunar. Eftir er tilvitnun í lokakafla viðt JÁS: „Þannig að kannsk urstaðan, Gísli, að við vitu nógu mikið til þess að geta því fram að þetta hafi einh á fiskistofnana?“ GV: „Já, ég held að það urstaðan eins og er, að við ekki nógu mikið til þess að sagt það með vissu þótt þa vissulega vísbendingar í þ ar en hitt. En við erum lan að geta sagt það með nokk vissu.“ Þessi stórmerkilegu um Gísla Víkingssonar eru ath og ber að þakka. Í bókinni Sjávarnytjar v sem þrír virtir sérfræðing Hafrannsóknastofnun skr þeir Karl Gunnarsson, Gu Jónsson og Ólafur Karvel kemur m.a. fram að allir h ar við Ísland éti aðeins bro lífmassa sem lifir á landgr lands. Þessir sérfræðingar lífmassinn í sjónum við Ísl bilinu 3–4 milljarðar tonna Þegar horft er til þessar inga og ummæla Gísla Vík sér maður ekki hvernig fr kvæmdastjóri LÍÚ og jafn arútvegsráðherra geta ha fram að það komi til með a sköpum fyrir afkomu fiski að veiða par hundruð hval Það er rétt að benda á þ reynd að grisjun hvalastof alls ekki til greina ef litið e að veiðarnar verða að byg grundvelli sjálfbærrar nýt samkvæmt skilgreiningu r isstjórnarinnar og alþjóða samfélagsins. Þá að áhrifum hvalveiða á hvalaskoðu Veiðikort Hafrannsókn unar sýna að hrefnuveiðar fyrst og fremst farið fram slóð. Um það bil 25% af þe um sem veiddar voru á áru 2003 til 2005 voru skotin in þekkt hvalaskoðunarsvæð Faxaflóa og við Snæfellsn hygli vekur hversu nærri l in hafa verið veidd, s.s. við Hornafirði. Það markmið dreifa veiðunum á mismun svæði , þ.m.t. utan grunns allt í kring um landið, náði Hugsanlega er tilgangurin spara fé, tíma og fyrirhöfn að leita á öruggustu miðin rannsóknaraðferð Hafró v rýnd harðlega af vísindane þjóðahvalveiðiráðsins í sum Hvalaskoðun hefur veri hérlendis í 14 ár. Komið h að sumar hrefnur koma ár sömu fæðusvæðin. Algeng hrefnunnar, sértaklega yn er að nálgast báta, þær er sagt forvitnar. Verði fram hrefnuveiðum má gera ráð forvitnustu eða gæfustu h verði þær fyrstu sem veiði skjóta enda eru þær auðve markið. Hvalaskoðunarfyrirtæk tekið saman tölulegar upp um fjölda forvitinna hvala hvala sem koma upp að bá Þær upplýsingar sýna sva að þessum tilvikum hefur verulega síðastliðin 4 ár. E hald verður á hrefnuveiðu sé talað um 200–400 veidd eins og Hafró hefur lagt ti sér að hvalaskoðunarfyrir muni skaðast verulega og að treysta á aðrar hvalate hrefnur sem hingað til haf hvalaskoðunarferðir uppi Hvernig er best að ný Eftir Ásbjörn Björgvinsson » Það er því engvafi á að hæg skilgreina hvalas sem sjálfbæra ný hvalastofnunum. Ásbjörn Björgvinsson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.