Morgunblaðið - 06.12.2006, Qupperneq 43

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 2006 43
menning
SÍMI 545 2500 ::: WWW.SINFONIA.ISFyrsti konsert er frír
í boði FL Group og Sinfóníuhljómsveitarinnar
21. aldarinnar
FIMMTUDAGINN 7. DESEMBER KL. 19.30 – UPPSELT
LAUGARDAGINN 9. DESEMBER KL. 17.00 – LAUS SÆTI
Hljómsveitarstjóri ::: Jonas Alber
Einsöngvari ::: Denyce Graves
hátíðartónleikar í háskólabíói
Denyce Graves, mezzosópran, er ein mest spennandi
söngstjarna heims um þessar mundir og því mikið
fagnaðarefni að hún skuli koma fram á tvennum tón-
leikum með Sinfóníuhljómsveit Íslands. Efnisskrá
tónleikanna í Háskólabíói er víðfeðm og spennandi,
enda Graves fjölhæfur og frábær flytjandi.
SöngstjarnaT V Æ R M A G N A Ð A R !
Antony Beevor lýsir hér af nærfærni og list gangi innrásarinnar í
Þýskaland úr austri og þeim mannlegu örlögum og hörmungum
sem hún hafði í för með sér.
Þegar hinn frægi flugkappi og einangrunarsinni Charles A. Lindbergh
vann stórsigur á Franklin Roosevelt í forsetakosningunum 1940 greip
óttinn um sig á hverju einasta gyðingaheimili í Bandaríkjunum.
BÆKUR SEM
ÞÚ VERÐUR
AÐ LESA
SAMSÆRIÐ GEGN BANDARÍKJUNUMFALL BERLÍNAR 1945
Það var fyrst um aldamótin1900 að glæpasögur fóru aðteljast til viðurkennds
flokks innan bókmenntanna. Mörg
af fyrri verkum Edgars Allans Poe
teljast jafnan til upphafsrita á þess-
um vettvangi. Upphaf vinsælda
glæpasagnanna eru þó jafnan eign-
uð Sherlock nokkrum Holmes, hug-
arfóstri Arthur Conan Doyles. Sög-
urnar um Holmes öðluðust
upphaflega vinsældir, eins og
margar aðrar, þegar mánaðarlegar
sögur af störfum hans voru birtar í
Strand-tímaritinu í Bretlandi. Vin-
sældir Holmes voru svo miklar að
þegar Doyle drap söguhetju sína í
bókinni The Final Problem urðu
viðbrögð lesenda og tilboð útgef-
enda um fleiri sögur svo yf-
irgengileg að Doyle neyddist til að
vekja Holmes upp frá dauðum.
Fjölgun og auknar vinsældir
glæpasagnanna héldust svo í hend-
ur við aukningu á prentuðu efni,
bókum og blöðum, fyrir almenning
í bæði í Bandaríkjunum og Bret-
landi, sem síðan breiddist út til
annarra landa Evrópu.
  
Fyrsta íslenska glæpasagan erjafnan talin vera „íslenskur
Sherlock Holmes“ sem kom út árið
1910, að sögn Katrínar Jak-
obsdóttur íslenskufræðings. „Það
er smásaga eftir Jóhann Magnús
Bjarnason en sú fyrsta í fullri lengd
er Húsið í Norðurá eftir Guðbrand
Jónsson og hún kom út árið 1926.“
Katrín segir þá þróun hafa verið
í glæpasagnaritun hér á landi að
við séum stöðugt að sveigja okkur í
átt til Skandinavíu.
„Það er að segja þessar raunsæju
glæpasögur þar sem tekist er á við
ýmis samfélagsmál. Einnig er mikil
áhersla á einkalíf aðalpersónunnar
sem oftast er lögreglumaður,“ seg-
ir Katrín.
Hún segir glæpasöguna jafn-
framt vera í stöðugum vexti hér á
landi.
„Þetta hófst eiginlega árið 1997
þegar Arnaldur Indriðason gaf út
sína fyrstu bók og einnig Stella
Blómkvist. Þetta fór úr því að vera
jaðargrein innan bókmenntanna
sem þótti frekar hallærisleg yfir í
að vera viðurkennd bókmennta-
grein og svo vinsæl að mörgum
þykir eflaust nóg um,“ segir Katrín
og hlær.
Hún segir það eðlilega þróun að
glæpasögur séu í auknum mæli
farnar að rata upp á hvíta tjaldið.
„Áður las fólk reyfara en horfir
nú í auknum mæli á sjónvarpsþætti
með svipuðum söguþræði. Að
mörgu leyti hentar bíómynda- og
sjónvarpsformið söguþræði glæpa-
sagna mjög vel. Það hefur tekist
mjög vel til, eins og til dæmis í til-
felli Mýrarinnar,“ segir Katrín.
  
Nú virðast bæði innlendir og er-lendir framleiðendur hafa
áhuga á að tryggja sér réttinn á ís-
lenskum glæpasögum. Framleiðslu-
fyrirtækið UFA Fernseproduktion
GmbH hefur keypt réttinn til gerð-
ar sjónvarpsmyndar og sjónvarps-
þátta byggðra á sögunni Morðið í
hæstarétti eftir hina dularfullu
Stellu Blómkvist. Þá hefur þýski
kvikmyndaframleiðandinn Ziegler
Film tryggt sér kvikmyndaréttinn
á Þriðja tákninu eftir Yrsu Sigurð-
ardóttur.
En hvernig skyldi þessu ferli
háttað, þegar útgefin glæpasaga
verður að kvikmyndahandriti?
Þegar blaðamaður hafði sam-
band við Yrsu sagði hún það víst
mismunandi hversu mikið höf-
undur væri með í þróun handrits
eftir að réttur sagna þeirra hefur
verið seldur. Í sínu tilfelli hefði sér
virst staða rithöfundarins af-
skaplega lítil. „Ég veit að sumir
setja það inn í samningana að þeir
vilji hafa puttana í handritinu. Það
er hins vegar svo mikið að gera hjá
mér að ef ég hefði sett eitthvað inn
í samning, væri það að ég kæmi
ekki nálægt því,“ sagði Yrsa.
Pétur Már Ólafsson hjá bóka-
forlaginu Veröld, sem sá um samn-
inga fyrir hönd Yrsu, segir þýska
fyrirtækið Ziegler Film hafa tryggt
sér framleiðslurétt á Þriðja tákn-
inu í tvö ár.
„Ef framleiðandi nýtir sér ekki
réttinn innan þessara tveggja ára
fellur rétturinn aftur til höfund-
arins,“ segir Pétur Már en bætir
við að hann telji frestinn þó yf-
irleitt vera lengri en tvö ár og allt
upp í fimm ár hér á landi.
Pétur segir höfunda og útgef-
anda hafa lítið sem ekkert um þró-
unina og útkomuna að segja þegar
rétturinn hefur verið seldur.
„Þetta er annar miðill. Þó að höf-
undurinn komi að handritinu að
einhverju leyti er það alltaf fram-
leiðandinn sem ræður hvernig út-
koman verður,“ segir Pétur.
Pétur Már er sammála Katrínu
að aukning í framleiðslu á glæpa-
myndum haldist í hendur við auk-
inn áhuga á glæpasögunum.
„Einnig hafa íslenskar glæpasög-
ur vakið mikla athygli erlendis og
því eðlilegt að framleiðendur ytra
sperri eyrun. Líkt og með nýjustu
bók Yrsu þá bitust fimm þýsk út-
gáfufyrirtæki um útgáfuréttinn á
henni óútgefinni. Þegar bitist er
um óútgefið efni eftir óþekktan
höfund spyrst það út og við erum
enn að fá fyrirspurnir frá áhuga-
sömum kvikmyndaframleið-
endum,“ segir Pétur.
  
Sumir velta kannski fyrir sérhvers vegna eftirspurnin er
jafn mikil um að gera bækur eftir
sögum sem margir hafa lesið og
þekkja sögulokin.
„Er það bara ekki þannig að
menn eru alltaf að leita eftir góð-
um sögum,“ veltir Pétur fyrir sér.
„Framleiðendur telja sjálfsagt að
þeir geti sett söguna fram á þann
hátt að hún veki athygli áhorfenda.
Mér sýnist Mýrin nú aldeilis hafa
lukkast vel þó svo að menn hafi vit-
að hver framdi glæpinn. Það er þá
annað í sögunni sem menn langar
að sjá á tjaldi.“
  
Af innlendum vettvangi mánefna að Baltasar Kormákur
lauk nýverið við Mýrina hans Arn-
aldar og kvikmyndagerðin Zik Zak
hefur keypt réttinn að Skipinu eftir
Stefán Mána.
„Það er alltaf samið um réttinn
til ákveðið margra ára, yfirleitt
þriggja ára. Höfundurinn fær svo
greiddar ákveðna upphæð á ári,
einskonar raðgreiðslur af fyr-
irfram umsamdri upphæð,“ sagði
Stefán Máni í samtali við Morg-
unblaðið um málið.
„Segjum sem svo að í upphafi sé
samið um eina milljón króna til höf-
undar. Hann fær þá 100 þúsund
krónur á ári í 3 ár fyrir réttinn að
bókinni og fari myndin í fram-
leiðslu að þeim tíma loknum fær
höfundurinn greiddar hinar eft-
irstandandi 700 þúsund krónur.
Aðrar greiðslur, til dæmis hluti af
ágóða, eru svo samningsatriði
manna á milli.“
Hann segir kvikmyndaframleið-
endur yfirleitt ráða mestu um
handritsgerð og annað eftir að
rétturinn hefur verið seldur. Zik
Zak keypti jafnframt réttinn að
fyrri bók Stefáns Mána, Svartur á
leik, og þá hafi Stefán sjálfur verið
byrjaður á handritsgerðinni. Hann
segist þó ekki ætla hafa hönd í
bagga með gerð Skipsins, nema
kannski að vera mönnum innan
handar, enda sérfróður um söguna.
Aðspurður um hvort rithöfundar
hræðist ekki að leggja sköp-
unarverk sín í hendur annarra með
þessum hætti svarar Stefán Máni:
„Það voru fleiri um hituna hjá mér
í bæði skiptin og maður velur ein-
faldlega aðila sem maður getur
treyst og virðast hafa sömu hug-
myndir og maður sjálfur um út-
komuna. Ég hef þó þá varnagla í
mínum samningum að ég get tekið
nafnið mitt út finnist mér myndin
ekkert tengjast mínu verki.“
En hverja telur Stefán ástæðu
þess að kvikmyndaframleiðendur
leita í auknum mæli til útgefinna
bóka.
„Það er mikil gróska í kvik-
myndagerðinni og þarna sjá menn
tilbúnar sögur sem hentar kannski
vel til að færa yfir á hvíta tjaldið.
Þó það sé gróska í kvikmyndagerð-
inni eru nefnilega ekki margir hér
á landi sem eru vanir að skrifa
kvikmyndahandrit frá grunni,“
segir Stefán Máni.
Hann bætir við að trúlega verði
erlendur handritshöfundur fenginn
til að skrifa Skipið og telur jafn-
framt að myndin verði jafnvel gerð
að mestu leyti erlendis.
  
Að ofantöldu má telja aukningu íframleiðslu mynda byggðra á
glæpasögum sjálfsagt framhald á
þeirri velgengni sem slíkar bækur
hafa átt að fagna síðustu ár. Sams
konar þróun hefur átt sér stað í ná-
grannalöndunum, þó að margar
myndanna hafi orðið sjónvarps-
myndir frekar en bíómyndir. Inn-
lend framleiðsla fyrir sjónvarp
virðist því miður ekki enn burðug
til að standa að slíkri framleiðslu.
Það stendur þó vonandi til bóta
með áformum um aukin fjár-
framlög ríkisins til Sjónvarpsins til
innlendrar dagskrárgerðar.
Allavega er hægt að fullyrða
með nokkru öryggi að myndir
byggðar á glæpasögum séu komn-
ar til að vera á Íslandi og eigi vafa-
lítið eftir að fjölga á næstu miss-
erum.
Glæpasögur á hvíta tjaldið
» „Þetta fór úr því aðvera jaðargrein innan
bókmenntanna sem þótti
frekar hallærisleg yfir í
að verða viðurkennd
bókmenntagrein og svo
vinsæl að mörgum þykir
eflaust nóg um.“
Eftir glæpasögu „Mér sýnist Mýrin nú aldeilis hafa lukkast vel þó svo að menn hafi vitað hver framdi glæpinn.“
birta@mbl.is
AF LISTUM
Birta Björnsdóttir